SİYASİ TARİH II

Doğu Avrupa’daki sosyalist rejimlerin 1989’da, SSCB’nin ise 1991’de dağılmasının ardından dünyadaki diğer komünist rejimler de birer birer değişim sürecine girdiler. 21. yüzyıla girerken dünya üzerinde komünist rejimi sürdüren çok az sayıda ülke kalmış, bunlar da ,Kuzey Kore dışında, liberalleşme yönünde önemli adımlar atmıştır. Doğru cevap c'dir.

ABD ve müttefiklerine aşağıda değinilecek bazı kriz dönemlerinde siyasal, ekonomik ve hatta askerî yöntemleri kullanma imkânını sağlayan temel nedenlerden biri hiç şüphesiz iki kutuplu dünya sisteminin ortadan kalkması oldu. Soğuk Savaş döneminde SSCB’nin tepkilerini dikkate almak zorunda olan ABD, “dengeleyici gücün” ortadan kalkması nedeniyle Bosna, Kosova, Afganistan müdahalelerinde görüldüğü gibi çok daha rahat hareket edebilme şansını yakaladı.Doğru cevap D'dir.

Dünya toplumuna geçişin en önemli etkilerinden biri de bizzat yeni dünya düzeni söyleminin mimarları tarafından da istenildiği gibi ulus-devletlerin zayıf­lamasına paralel olarak sivil toplum unsurlarının gerek iç siyasette gerekse dış siyasette ağırlıklarının artışıdır. Devletler, yukarıda da belirtildiği gibi, kamuoyu etkisine en kapalı olan dış politika konularında bile karar alırken sivil toplum kuruluşlarının tepki ve taleplerini çok daha fazla dikkate almak zorunda kalacaklardır. Doğru cevap E'dir.

Silahlanma ve Körfez Savaşı’n kazanılması Reagan politikalarının sonucudur.Bütün bu parıltılı başarılara rağmen seçimi Demokrat Parti’nin adayı olan Bill Clinton kazandı. Bu durum Amerikan halkının 1980’de Reagan’ın başkan seçilmesinden beri 12 yıldır süren Cumhuriyetçi iktidardan memnuniyetsizliğini ve değişim isteğini göstermekteydi. Reagan iktidarıyla birlikte uygulamaya sokulan neoliberal politikalar, Amerikan halkının özellikle yoksul kesimlerinde büyük bir tahribat yaratmıştı.Doğru cevap C'dir.

Sekiz yıllık Clinton yönetiminin ardından 2000 yılında yapılan tartışmalı seçimleri kılpayı kazanan Cumhuriyetçi Parti ve onun başkan adayı George W. Bush döneminde ise ABD dış politikası çok büyük bir değişim sürecine girecektir. Bu değişimi tetikleyen en önemli olay ise  kuşkusuz 11 Eylül saldırısıdır. 11 Eylül saldırısının ardından ABD dış politikasının merkezine güvenlik ve terörle mücadele oturtuldu. Doğru cevap B'dir.

1992 yılında imzalanan Maastricht Antlaşması’yla topluluk uluslararası bir yapıdan uluslarüstü bir yapıya dönüştürülecektir. Antlaşma’nın yürürlüğe girdiği 1992 yılından itibaren örgütün adının Avrupa Birliği’ne (AB) dönüştürülmesi sadece bir isim değişikliğine değil, aynı zamanda söz konusu yapı değişikliğine de işaret etmekteydi. Doğru cevap B'dir.

Irak Devlet Başkanı Saddam Hüseyin, Irak ekonomisini canlandırmak için Kuveyt’in petrol gelirlerinden yararlanmak istiyordu. 2 Ağustos 1990 tarihinde Saddam Hüseyin Kuveyt’i işgal etti. Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi 29 Kasım 1990’da uluslararası barış ve güvenliğin bozulduğu tespitinde bulunan ve ittifak üyelerine kuvvet kullanımı da dahil olmak üzere tüm önlemleri alma hakkını tanıyan 678 sayılı kararı aldı. Bu karar temelinde, ABD liderliğindeki koalisyon güçleri Irak’ı Kuveyt’ten çıkarmak ve bozulan barış ve güvenlik ortamını yeniden tesis etmek için Irak müdahalesini gerçekleştirdiler.

Birinci İntifada’dan farklı olarak FKÖ yerine HAMAS (İslami Direniş Örgütü) Filistin’deki direnişin örgütlenmesinde ön plana çıktı. HAMAS, barış sürecinin sonuç vermemiş olmasının etkisiyle hem FKÖ’yü eleştiriyor hem de İsrail’in var olma hakkını tanımıyordu. Doğru cevap A'dır.

1990’larda İran, 1979’daki İran İslam Devrimi’nden sonra uygulamaya koyduğu radikal politikasını yumuşatma yoluna gitti. Bunda en büyük etken devrim lideri Ayetullah Humeyni’nin 1989 yılında ölmesi üzerine Ali Hamaney gibi daha ılımlı bir ismin dinî lider olmasının payı vardı.Doğru cevap D'dir.

11 Eylül saldırıları, ABD dış politikasında önemli bir kırılma yarattı. Bu yeni dönemde, ABD çok-taraf­lılık ve meşruiyet gibi olgulara/kavramlara artık önem vermeyecek, dış politikada diplomasi ve barışçı yöntemlerin yerine doğrudan askerî güç kullanılması gibi yöntemler benimsenecektir.Doğru cevap E'dir.

ABD ve İngiltere’nin öncülüğünde başlayan dönüşüm kısa zamanda bütün
Batı dünyasına yayıldı. Ekonomide tam liberalleşmeye dayanan bu yeni ekonomik
anlayış, arz-yanlı ekonomi politikalar çerçevesinde devletin ekonomideki rolünün
iyice azaltılması, sermaye ve emeğin tam esnekliği ve NAFTA ve AB gibi uluslararası ekonomik entegrasyonların güçlendirilmesi gibi uygulamalara dayanmaktaydı.
İlk olarak ABD Başkanı George Bush tarafından 1991’de dile getirilen yeni
dünya düzeni kavramı siyasal olarak da tüm dünyanın yeniden şekillendirilmesine dayanmaktaydı. Doğru cevap B'dir.

1992’de yapılacak ABD başkanlık seçimlerinden birkaç ay öncesine kadar, gerek
Amerikan gerekse dünya kamuoyundaki genel beklenti 1988’de başkan seçilen
Başkan George Bush’un seçimi rahatlıkla yeniden kazanacağı yönündeydi. Çünkü, Bush dönemi ABD’nin II. Dünya Savaşı’ndaki zaferinden sonraki en önemli zaferine sahne olmuş, ABD önce Doğu Bloku’nun sonrasında ise SSCB’nin çökmesiyle Soğuk Savaş’ı kazanmıştı. Üstelik, 1991’deki Körfez Savaşı’ndan da ABD muzaffer bir şekilde ayrılmış, Vietnam utancı aşılmıştı. ABD tek hegemonik güç olarak kalmış, uluslararası sistemin yapısı tamamen değişmişti. Bush yönetimi artık yeni bir dünya düzeninden söz etmekteydi. Bütün bu parıltılı başarılara rağmen seçimi Demokrat Parti’nin adayı olan Bill Clinton kazandı.

Clinton yönetimi askerî harcamaları kısarak vergi politikalarıyla kamunun sosyal
harcamalarını arttırma yolunu seçti. Doğru cevap E'dir.

1992 başkanlık seçimlerinde George H. W. Bush  seçimi kaybetmiş, 1993'te Bill Clinton sekiz yıl sürdüreceği yönetimi ele almıştır.  2000 yılında yapılan tartışmalı seçimleri kılpayı kazanan Cumhuriyetçi Parti ve onun başkan adayı George W. Bush 2001'de başkanlık koltuğuna oturmuştur. Doğru cevap D'dir.

11 Eylül saldırısının ardından ABD dış politikasının merkezine güvenlik ve
terörle mücadele oturtuldu. ABD’nin güvenlik kaygılarını ortaya koyarak, 2001
sonlarında Afganistan’da başlattığı askerî operasyon artık yeni bir dönemin başladığını göstermekteydi. Bu yeni dönemde, ABD çok-taraf­lılık ve meşruiyet gibi olgulara/kavramlara artık önem vermeyecek, dış politikada diplomasi ve barışçı yöntemlerin yerine doğrudan askerî güç kullanılması gibi yöntemler benimsenecektir. Askerî harcamaların artışını ve silahsızlanma girişimlerinin de rafa kaldırılmasını (örneğin ABD 1969 yılında imzalanan Anti-Balistik Füze Antlaşması’ndan 2002’de çekilme kararı aldı) içeren bu yeni politika uluslararası istikrarsızlığı arttırdığı gibi Amerikan hegemonyasına duyulan tepkiyi hızla büyüttü, ABD’nin geleneksel müttefikleriyle bile ciddi görüş ayrılıkları yaşamasına neden oldu.

Yeni dünya düzeniyle uyuşmadığı düşünülen Irak, İran, Kuzey Kore gibi ülkelerin “haydut devletler” olarak adlandırılması ise 1993-2001 döneminde başkanlık yapan Bill Clinton döneminde olmuştur. Doğru cevap E'dir.

1995’te postkomünist rejimlere sahip olmayan fakat Soğuk Savaş koşullarının
etkisiyle AB’ye üye olmayı tercih etmeyen Avusturya, Finlandiya ve İsveç’in katılımıyla ilk genişlemesini yapan AB, tamamına yakını eski Doğu Bloku ülkelerinden oluşan aday ülkelere çeşitli fonlar aktararak bu ülkeleri üyeliğe hazırlama politikası izlemeye başladı. 2001 yılında yapılan Laeken Zirvesi’nde ise 2004 yılında 10 ülkenin üyeliğe kabul edilmesi kararlaştırıldı. Böylece, AB Doğu Avrupa ülkelerinin çoğunun dönüşümlerini tamamladığını düşünerek Avrupa’nın tek bir yapı içerisinde birleştirilmesi yönünde en önemli adımını atmış oldu. Doğru cevap A'dır.

Yeltsin döneminde, Moskova’nın kendi topraklarında otoritesini sağlamlaştırma yolunda attığı adımlara paralel olarak eski Sovyet coğrafyasındaki etkinliğini de yeniden tesis etme yönünde bir politikayı da uygulamaya soktuğu görülmektedir.
Bunun da ilk ayağını 1991 sonlarında eski SSCB ülkelerinin üye olduğu Bağımsız
Devletler Topluluğu’nun kurulması oluşturdu. Moskova’nın baskılarıyla, birçok
yeni bağımsızlığını kazanmış devlet bu topluluğa üye olmak zorunda kaldı. Moskova 1993’te ilan ettiği “Yakın Çevre Doktrini” ile post-Sovyet coğrafyanın hâlâ kendi etki alanında olduğunu ve bu coğrafyaya yabancı güçlerin yerleşmesine izin verilmeyeceğini açık bir biçimde ilan etti. Bu çerçevede, Gürcistan’da Gamsahurdia, Azerbaycan’da Ebulfeyz Elçibey gibi Rusya karşıtları Moskova tarafından düzenlenen operasyonlarla iktidardan uzaklaştırıldı. Petrol ve doğal gaz gibi enerji kaynaklarının Moskova’nın razı olmayacağı bir formülle Batı’ya nakledilmesine izin verilmeyeceği açık bir biçimde vurgulandı.
Moskova’nın bölgeye dönüşü Batı tarafından da belli oranda desteklenecektir.
1997 yılında patlak veren Asya ekonomik krizi sonrasında ekonomisi daha da
kırılgan bir hâl alan Rusya’da, Yeltsin’e olan destek azalmaya başladı. Durumunun sarsıntıda olduğunu gören Yeltsin eski bir KGB
görevlisi olan Vladimir Putin’i önce başbakanlığa getirdi. Sonrasında 1999 Aralık’ında istifa ederek Putin’in kendi yerine devlet başkanı olmasını sağladı. Doğru cevap D'dir.

Sırp ve Hırvatların Boşnaklara yönelik saldırılarını kesmeyi reddetmeleri üzerine, devreye ABD yönetimi girdi. ABD, NATO şemsiyesi altında Bosna’daki Sırp hedef­lerine yönelik büyük bir hava harekâtı başlattı. 30 Ağustos’ta başlayan hava harekâtı Sırpların ateşkesi kabul etmeleri sonucunda 20 Eylül 1995’te sona erdirildi. ABD Dışişleri Bakanlığı tarafından oluşturulan bir barış planı, Washington’un yoğun çabaları ve taraf­lara uyguladığı baskıyla imzalandı. Boşnak, Hırvat ile Sırp liderler tarafından 14 Aralık’ta imzalanan Dayton Barış Anlaşması ile Bosna-Hersek’in, Bosna-Hersek Federasyonu ve Sırp Cumhuriyeti’nden oluşan tek bir devlet olması kararlaştırıldı. Doğru cevap B'dir.

13 Eylül 1993’te barış sürecinin de temel metni olan İlkeler Bildirgesi, Washington’da ABD Başkanı Bill Clinton’un öncülüğünde İsrail
Başbakanı İshak Rabin ve Filistin lideri Yaser Arafat tarafından imzalandı. Doğru cevap 'dir.

ABD’nin uluslararası desteği arkasına alarak müdahalede bulunduğu ilk yer Irak oldu. Böylelikle, Çöl Fırtınası Operasyonu adı da verilen Körfez Savaşı 17 Ocak 1991’de başlatıldı. Doğru cevap A'dır.

Asya’daki en önemli güç olan ve sürekli büyüyen Çin'in ekonomik yükselişine karşı ABD öncülüğündeki Batı, Çin’i çevrelemek yerine onunla işbirliği yoluna gitmeyi tercih etti. Nitekim,2001 yılına gelindiğinde Çin’in Dünya Ticaret Örgütü üyeliği onaylanmıştı.Asya’da bölgesel güvenliği tehdit edebilecek en önemli ülke ise Kuzey Kore’ydi. 1993 yılında Kuzey Kore NPT’den çekildiğini ve nükleer silah sahibi olmaya aday olduğunu açıkladı. ABD’nin girişimleriyle Kuzey Kore’nin NPT’ye bağlı kalacağını taahhüt ettiği bir antlaşma imzalandı. Antlaşmaya göre ABD, Japonya ve Güney Kore ile birlikte nükleer reaktörlerin geliştirilmesine yardım edecekti. Bu anlaşma 90’lar için önemli bir uzlaşma ortamı yarattıysa da 2000’lerde ABD ve Kuzey Kore gerginliği tırmanmaya başladı. Güvenlik konusu Asya’nın diğer bölgelerinde kendisini gösterdi.

1947 yılında topraklarının üçte ikisinin yönetimi Hindistan’a üçte birinin yönetimi Pakistan’a bırakılan Keşmir, iki ülke arasında önemli bir sorun oluşturdu. Nüfusunun çoğunluğunu Müslümanların oluşturduğu Keşmir’de Hindistan ile Pakistan’ın iktidar mücadelesi 1947’den 1990’lara dek devam etti. Keşmir sorunu konusundaki ihtilaf, Müslüman militanlarla Hindistan yönetiminin çatışması sonucunda iki ülkeyi 1998 ve 2002 yıllarında savaşın eşiğine getirdi.

Doğru cevap C'dir.