SİYASİ TARİH II

İkinci Dünya Savaşı’nın sona ermesini takip eden 10 yıl içinde iki kutuplu dünya
düzeni tüm yönleriyle ortaya çıkmıştı. Dünyanın pek çok ülkesi ABD ve SSCB liderliğindeki bloklar arasında bölünmüşlerdi. Sömürgeden bağımsızlığını kazanan
ülkelerin kümelendiği Bağlantısızlar Hareketi ise henüz emekleme aşamasındaydı. İki blokun en önemli askerî örgütleri olan NATO ve Varşova Paktı arasındaki
sınır, aynı zamanda Avrupa’nın bölünmüşlüğünü de simgelemekteydi. Silahlanma
yarışı tüm hızıyla devam ederken iki blokun liderleri Afrika’dan Orta Doğu’ya, Latin Amerika’dan Güneydoğu Asya’ya kadar uzanan çok geniş bir coğrafyada siyasi
ve askerî etkinliklerini artırmanın peşine düşmüşlerdi.

9 Mayıs 1955’te Federal Almanya’nın NATO’ya üye olması SSCB’nin tepkisine
yol açmış, 14 Mayıs’ta Varşova Paktı kurulmuştu. Bir gün sonra da Avusturya ile
ABD, Fransa, İngiltere ve SSCB arasında Avusturya Devlet Antlaşması imzalanmış ve bu ülkedeki işgal sona erdirilmişti.

Temmuz 1955’te ABD, Fransa, İngiltere ve SSCB yetkilileri Cenevre’de bir araya gelerek, iki blok arasındaki gerilimi azaltacak önlemler üzerinde ilk defa görüştüler. Cenevre toplantısında nükleer silahlanma yarışı gibi hassas konularda hiçbir ilerleme sağlanamadı. İki Almanya’nın birleşmesi de Federal Almanya’nın daha birkaç ay önce NATO’ya alınması sebebiyle Cenevre’de ele alınan ama sonuçsuz kalan konulardan biri oldu. Soğuk Savaş şartlarının ortadan kaldırılması için somut bir adım atılamasa da Cenevre toplantısı, ABD ve SSCB liderlerinin arasında bir diyalog kanalı oluşturması bakımından önemlidir.

SSCB lideri Hruşov, Şubat 1956’daki SSCB Komünist Partisi’nin XX. Kongresi’nde
Stalin dönemini ağır şekilde eleştirmiş ve SSCB yönetim kademelerini Stalincilerden arındırmaya girişmişti. Hruşov dış politikada da Stalin’in çizgisinden uzaklaşmak, hem kapitalist blokla hem de iki blokun dışında kalan ülkelerle iyi ilişkiler
geliştirmek istiyordu. Kısaca “Barış içinde bir arada yaşama” olarak adlandırılan
bu politikaya göre Stalin’den farklı olarak Hruşov, komünist ve kapitalist blokların
birbirlerini yok etmeye çalışmadan, bir arada yaşayabileceklerini savunuyordu.
1955’te Yugoslavya ziyareti sırasında Tito’ya, komünizme farklı yollardan ulaşılabileceğini söyleyerek, iki ülke arasındaki soğukluğu gidermeye çalışmıştı.

Ekim 1957’de Sputnik adlı yapay uyduyu yörüngeye oturtmayı başaran SSCB,
uzay yarışında ABD’nin bir adım önüne geçti. Daha da önemlisi, 1958’de SSCB ilk
Kıtalararası Güdümlü Füze (ICBM) denemesini başarıyla gerçekleştirdi. ABD, Explorer I adlı uyduyu uzaya yollayarak ve kendi füzelerini geliştirerek SSCB’nin bu hamlelerini cevapsız bırakmadı. Kıtalararası Güdümlü Füzelerin icadı, ABD yönetiminin Soğuk Savaş algısını değiştirdi.

14 Mayıs’ta Paris’te toplanan Zirve’de konuşan Hruşov U-2 casus uçağının ülkesine karşı düşmanca faaliyetin bir parçası olduğunu ifade ederek ABD Başkanı
Eisenhower’ı ülkesinden özür dilemeye çağırdı. Eisenhower özür dilemeyince de
Hruşov toplantıyı terk etti. U-2 Olayı sadece Doğu ve Batı blokları arasında diyalog çabalarını olumsuz yönde etkilemedi, aynı zamanda SSCB’nin Türkiye ile
ilişkilerinde bir krize yol açtı. Zira U-2 uçuşlarının İncirlik üssünden de yapıldığı
gerekçesiyle SSCB Türkiye’ye bu tür “düşmanca eylemleri” tekrar etmemesi uyarısında bulundu. Türkiye’nin ise kendi topraklarında yürütülen bu casusluk faaliyetinden haberi bile yoktu.

U-2 olayından sonra ABD ve SSCB arasında gerilim her geçen gün artmaya devam
etti. Ağustos 1961’de SSCB’nin isteğiyle Demokratik Almanya hükûmeti Doğu ve
Batı Berlin’i fiziki olarak da birbirinden ayıran bir duvarın inşasına başladı. Berlin
Duvarı, yıkılacağı 1989’a kadar, Soğuk Savaş’ın en çarpıcı sembolü olarak kalacaktır

Küba Bunalımı bir yandan ABD ve SSCB’nin Soğuk Savaş yılları boyunca sıcak çatışmaya en çok yaklaştıkları olay olması, diğer yandan da bloklar arasında
yumuşama olarak isimlendirilen dönemin başlangıç noktasını oluşturması açısından önemlidir.

Küba Bunalımı sırasında askerî sorunları karşılıklı olarak tırmandırmanın her iki
ülkeye de büyük zarar verebileceğini gören ABD ve SSCB, krizden hemen sonra
bir daha benzer gerilimler yaşamamak için ortak adımlar atmaya başladı. Bu çerçevede Haziran 1963’te ABD Başkanı’nın konutu Beyaz Saray ile SSCB liderinin
konutu Kremlin Sarayı arasında doğrudan telefon bağlantısı (sıcak / kırmızı hat)
kuruldu. Hemen ardından ABD, İngiltere ve SSCB Nükleer Deneme Yasağı Antlaşması’nı (Sınırlı Deneme Yasağı Antlaşması) imzaladılar. Bu antlaşmayla yer altı
dışındaki mekânlarda nükleer silah denemeleri yapılması yasaklandı

Şüphesiz Yumuşama döneminde Doğu ve Batı blokları arasında en önemli hukuki belgeler SSCB’de Leonid Brejnev’in ABD’de ise Richard Nixon’un yönetimde
olduğu 1970’lerin ilk yarısında imzalanmıştır. Aşağıda ele alınacak olan Vietnam
Savaşı’nın sona ermesi, ABD’nin Çin Halk Cumhuriyeti’yle diplomatik ilişki kurması ve Federal Almanya Başbakanı Willy Brant’ın Doğu blokuyla ilişkileri geliştirme çabaları Doğu-Batı diyalogunun yeşermesine imkân verdi. ABD ve SSCB’nin
nükleer silahsızlanmaya ilişkin ilk büyük adımı iki ülke arasında 1969’da başlatılan
Stratejik Silahların Sınırlandırılması Görüşmeleri (SALT) oldu. 1972’de Nixon ve
Brejnev Stratejik Saldırı Silahlarının Sınırlandırılmasına İlişkin Tedbirler Anlaşması’nı (SALT-1 Anlaşması) ve bunu tamamlayıcı nitelikteki Anti-Balistik Füze Antlaşması’nı imzaladılar. Ardından da iki ülke arasında SALT-2 görüşmeleri başladı.