SİYASİ TARİH II

Kore Savaşı çok önemli sonuçlar doğurdu. Bir kere ABD ile ÇHC arasında büyük bir anlaşmazlık/ayrılık ortaya çıktı. ABD’nin Tayvan’a verdiği destek ÇHC tarafından iç işlerine müdahale olarak algılandı. Savaş ÇHC’yi SSCB’ye yaklaştırırken bu birlikteliğin verdiği güven Vietminh’e destek vermeye itti. Tüm gelişmeleri komünizmin yayılması olarak değerlendiren ABD, bölgeye yönelik politikalarını gözden geçirdi. Doğru cevap C’dir.

ABD’nin bölgeye yönelik politikaları Japonya’yla sınırlı değildi. Ağustos 1951’de Filipinler’le ittifak antlaşması imzaladı. 1 Eylül 1951’de Avustralya ve Yeni Zelanda’yla askerî bir pakt imzalandı (ANZUS). 1 Ekim 1953’te de Güney Kore’de üsler elde etti. ABD, 1948’de Japonya’ya yapmaya başladığı ekonomik ve askerî yardımı 1950’lerin başında Tayland, Endonezya ve Burma’ya yaydı. Bununla kalmayıp 8 Eylül 1954’te Batı Bloku’nun Güneydoğu Asya parçasını oluşturacak bir örgüt kurdu: Güneydoğu Asya Antlaşması Örgütü (South East Asia Treaty Organization, SEATO). ABD, İngiltere, Fransa, Yeni Zelanda, Avustralya, Filipinler, Tayland ve Pakistan’ın katıldığı bu askerî ittifak bölgedeki “komünist yayılmayı” “çevreleme” hedefini taşıyordu. ABD, bu ittifak zincirin de bir boşluk olarak gördüğü Formoza (Tayvan) ile 2 Aralık 1955’te ayrı bir ittifak antlaşması imzaladı. Sonuç olarak 1950’lerin ortasın da ABD çevrelemeyi Japonya’dan Güneydoğu Asya’ya uzatmıştı. Doğru cevap A’dır.

ABD, Orta Doğu’daki denetimin yavaşça Batı’nın elinden çıktığı izlenimini edinmişti ve denetimin yeniden sağlanmasına yönelik atılan adım ise 5 Ocak 1957’de ilan edilen ve Mart’ta Kongre’de kabul edilen Eisenhower Doktrini oldu. Kongre’de okunan bildiride propaganda savaşının SSCB tarafından kazanıldığı sonucuna varılmıştı. Doktrinle ABD Başkanı, Orta Doğu devletlerinden biri komünist denetimi altındaki bir devlet tarafından doğrudan ya da dolaylı bir saldırıya uğrayıp, ABD’den yardım isterse bu yardım da bulunmaya Kongre tarafından yetkili kılınmıştı. Doktrin, Bağdat Paktı üye si olan Irak dışın da Arap dünyasında yalnızca Lübnan tarafından kabul edildi. Doğru cevap C’dir.

Şubat 1958’de BAC’nin kurulması, Irak ve Ürdün’de Nâsır’ın ve Arap milliyetçiliğinin etkisinin artacağı kaygısını uyandırdı. Bu iki devlet arasında federasyon görüşmelerine başlandı. Görüşmeler 19 Mayıs 1958’de Irak­Ürdün birliğinin kurulmasıyla sonuçlandı. Ancak, bu birlik yalnızca 55 gün sürebildi. 14 Temmuz 1958’de General Kasım liderliğindeki askerlerin Irak’ta yönetimi ele geçirerek, Başbakan Nuri Said ve Kral Faysal’ı öldürmeleri ve ardından cumhuriyetin ilanı Orta Doğu’da Eisenhower Doktrini’nin uygulanmasına yol açtı. İlk olarak, 15 Temmuz’da ABD, Lübnan’a askerî müdahalede bulundu. Doğru cevap D’dir.

Balkan Paktı ölü doğmuş bir girişimdi. Birincisi, hemen bir haf­ta sonra Yunanistan’ın Kıbrıs sorununu BM’ye getirmesi gerçekte taraflar arasında bağlaşmaya varacak türden bir biraradalık olmadığının göstergesi oldu. İkincisi, Balkan devletlerinin bir kısmı bu paktın dışında kalmıştı. Son olarak, 1955’te SSCB­Yugoslavya yakınlaşmasıyla işlevini tamamen yitirdi. Doğru cevap A’dır.

İkinci Dünya Savaşı’nın ardından BM içerisindeki Vesayet Konseyi’nin çalışmalarının da etkisiyle sömürge yönetimleri birer birer sona erdi. Bu sürece sömürgeden kurtuluş (dekolonizasyon) denir. Pek çok devlet bağımsızlıklarını kazandı. Çoğu Asya ve Afrika’da yer alan bu devletler Soğuk Savaş içeresindeki iki kamptan herhangi birine yanaşmak istemediler. Doğru cevap E’dir.

Üçüncü Dünya Kavramı; Soğuk Savaş yıllarında daha ziyade Batılı yazarlar, ABD liderliğindeki Batı Bloku’nu “Birinci Dünya”, SSCB önderliğindeki Doğu Bloku’nu “İkinci Dünya” ve bu ikisine de dâhil olmayan Bağlantısız ülkeleri de “Üçüncü Dünya” olarak nitelendirmişlerdir. Bu tabir aynı zamanda, sömürgeden kurtulmuş, az gelişmiş ülkeler için de kullanılmaktaydı. Doğru cevap B’dir.

SSCB­Çin ayrılığının temelinde ideolojik farklılık da vardı. Biri devrimde değilse bile artık proletaryanın çoğunluğu oluşturduğu sanayi toplumu iken diğerinde hâlen köylülük egemendi. SSCB­ÇHC gibi işçi­köylü ayrımı üzerinden tüm dünya sosyalistleri ikiye bölündü. Bağımsızlığını yeni kazanan devletlerin çoğu köylü topluluklara sahip olduğundan ÇHC’nin yolundan gidiyordu. Doğru cevap D’dir.

SSCB’nin 4 Ekim 1957’de fırlattığı Sputnik adlı uydu, aynı zamanda kıtalararası füze fırlatabilme yeteneğini kazandığı anlamına geliyordu. Bu gelişme ABD topraklarını hedef haline getiriyordu. ABD kendi uydusunu ancak 1958 Ocak’ında fırlatabildi. Teknolojik yarışta SSCB öne geçmiş görünüyordu. ABD, kendi topraklarını hedef olmaktan çıkarmak için Avrupa’da SSCB sınırına orta menzilli füzeler yerleştirme kararı aldı ve uyguladı. Doğru cevap C’dir.

Küba Bunalımı, Soğuk Savaş’ta ABD ve SSCB’yi doğrudan karşı karşıya ge tiren en önemli olay ve bir dönüm noktası oldu. Nükleer silahların kullanılması olasılığı ilk ve son kez gündeme geldi. Deyim yerindeyse insanlık uçurumun eşiğinden geri döndü. Doğru cevap D’dir.

Mayıs 1954’te Fransa, İngiltere, SSCB, ÇHC, ABD, Güney Vietnam, DVC, Laos ve Kamboçya’nın temsilcilerinin katılımıyla Cenevre’de gerçekleşen konferans sonunda Temmuz’da ateşkes sağlandı. Vietnam 17. paralel sınır olmak üzere ikiye bölündü. Böylece, Almanya ve Kore’den sonra üçüncü bir devlet daha ikiye bölünmüş oldu. Yanıt C'dir.

Türkiye, 25 Temmuz 1950’de alınan Bakanlar Kurulu Kararı’yla Kore’ye 4500 kişilik
bir birlik göndermiştir. Bu sayı daha sonra 6000’in üzerine çıkmış; savaşta 721 Türk askeri şehit olmuş, 2000’in üzerinde asker yaralanırken 234 asker esir düşmüştür. Türkiye’nin topraklarından bu kadar uzaktaki bir bölgeye asker göndermesinin temel nedeni NATO’ya üyelik isteğidir.

1960’ların başında bölgedeki asıl sorun Laos’tu. 1954’te bağımsızlığını kazandıktan sonra milliyetçi Souvanna Phouma 1957’de koalisyon hükûmeti kurarak Soğuk Savaş’tan uzak durmaya çalıştı. Ama 1958’de CIA’in darbe girişimi yaşandı. 1960’ta Souvanna yeniden iktidara gelip Sovyet/ KVC desteğini aradıysa da iç savaş nedeniyle ülkeyi terk etmek zorunda kaldı. Sonunda Haziran 1962’de yapılan anlaşmayla askerî ittifaklara katılmama koşuluyla Souvanna’nın koalisyon hükûmeti iktidara geldiyse de ABD’nin artan müdahaleleri sonucu istikrar sağlanamadı. Yanıt D’dir.

İkinci Dünya Savaşı’nın ardından Orta Doğu’nun iki süper güç arasında etkinlik mücadelesine sahne oldu. Bir yandan İsrail Devleti’nin kurulması, öte yandan sömürge yönetimlerinin sona ermesiyle İngiltere ve Fransa’nın bölgeden ayrılmaları bölgedeki güç dengelerini önemli ölçüde değiştirdi. Ellili yıllarda bölgede silahlı çatışmaya da dönüşen ilk anlaşmazlık Mısır’da yaşandı. Yanıt B’dir.

Bağdat Paktı'na ismini veren 24 Şubat 1955’te Bağdat’ta imzalanan Türkiye ile Irak arasında “Karşılıklı İşbirliği Antlaşması”ydı.  Diğer bölge devletlerinin katılımına açıktı  ve bu katılım özellikle istenmekteydi. Bağlaşmaya 4 Nisan’da İngiltere, 23
Eylül’de Pakistan ve 3 Kasım’da İran katıldılar. ABD ise Sürekli Konsey toplantılarına gözlemci gönderdi, “Ekonomik Komite” ve “Bozguncu Eylemleri Önleme
Komitesi”ne üye oldu ancak resmen bu bağlaşmaya katılmadı. Yanıt D'dir.

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra uluslararası sistemde en göze çarpan gelişme, önceki yüzyıllarda “dünyanın merkezi” konumundaki Avrupa’nın bu özelliğini yitirmiş olmasıdır.  “Üzerinde güneş batmayan” İngiliz İmparatorluğu, bir yandan sömürgelerine birer birer bağımsızlığı tanırken diğer yandan daha çok iç işlerine yönelmişti. Batı/Doğu ekseninde ikiye ayrılan Avrupa’da en önemli kaygı yakılıp yıkılan Avrupa’nın yeniden inşasıydı. Soğuk Savaş’la birlikte güç merkezi açıkça ABD’ye kaymıştır. Doğru cevap A'dır.

Bagdung Konferansı 18-24 Nisan 1955 tarihlerinde Bandung’ta (Endonezya) gerçekleşti. 29 Asya ve Afrika devleti iki blok dışında yeni bir güç oluşturmaya çalıştılar.

Bandung Konferansı’ndan sonra ikinci toplantı 1961’de Belgrad’ta gerçekleştirildiğinde Bağlantısızlık Hareketi ortaya çıkmıştır. Kısaca bağlantısızlık iki kutuplu sistemde bloklara katılmamayı anlatır. Bu yalnızca pasif bir katılmama durumu değil blok politikalarına karşı çıkmayı da içerir. Avrupa’dan yalnızca Yugoslavya ve Kıbrıs, Latin Amerika’dan ise Küba’nın katılmış olması Bağlantısızlık Hareketi’nin siyasi/coğrafi konumunu açıklayıcı hâle getirmiştir. Bağımsızlığını kazanan devlet sayısının hızla artışı Bağlantısızlar’a siyasal güç kazandırmıştır.  Yanıt C’dir.

İkinci Dünya Savaşı’nın ardından blokların pekişmesi sürecinin Orta Doğu’daki
ilk adımını Bağdat Paktı oluşturdu. Türkiye, Pakistan, Irak, İngiltere, ABD ve İran
arasında yapılan ikili askerî ve teknik yardım anlaşmalarının yanında, bağlaşmaya
ismini veren 24 Şubat 1955’te Bağdat’ta imzalanan Türkiye ile Irak arasında “Karşılıklı İşbirliği Antlaşması”ydı. Balkan Paktı gibi bu bağlaşma da BM Antlaşması’nın
51. maddesine dayanarak kuruldu (m.1). Diğer bölge devletlerinin katılımına açıktı (m.5) ve bu katılım özellikle istenmekteydi. Bağlaşmaya 4 Nisan’da İngiltere, 23
Eylül’de Pakistan ve 3 Kasım’da İran katıldılar. ABD ise Sürekli Konsey toplantılarına gözlemci gönderdi, “Ekonomik Komite” ve “Bozguncu Eylemleri Önleme
Komitesi”ne üye oldu ancak resmen bu bağlaşmaya katılmadı.

Fidel Castro ve arkadaşları Ocak 1959’da Küba’da Batista Yönetimi’ni devirerek iktidara geldiler. SSCB’nin hiçbir dahli olmadan geçekleşen bu iktidar değişikliği, ABD açısından kabul edilemezdi. Başından başlayarak Castro yönetimini alaşağı etmeye çalışan ABD, Nisan 1961’de Guetamala örneğinde olduğu gibi bunu güç kullanarak yapmaya çalıştı. Castro Yönetimi’ne karşı Domuzlar Körfezi adı verilen çıkarma başarısızlıkla sonuçlandı.