SİYASİ TARİH II

İngiltere ve Fransa’nın yardım götürmek istemesindeki temel gerekçe Almanya’nın Kuzey İsveç kaynaklı demir cevheri ikmaline darbe indirebilmekti. Savaş döneminde kullanılan yüksek kaliteli demir cevherinin Kuzey İsveç’ten ikmalini kesmek Norveç’in kuzeyine ve İsveç arasındaki demiryolu hattına birlikler sevk ederek demir cevheri alanlarını ve bunların ihraç güzergahlarını ele geçirmek için çeşitli yollar aranmıştır.

Bu bildiride, savaştan sonra toprak kazanılmaması, ilgili halkın onayı alınmadan toprak değişikliği yapılmaması, ulusların kendi geleceklerini belirleme hakkına sahip olması, uluslararası işbirliğinin gerçekleştirilmesi, temel ham maddelerden eşit biçimde faydalanılması, insanların korku ve açlıktan kurtarılması, açık denizlerde ticaret serbestliğinin gerçekleştirilmesi, Mihver Devletlerinin silahtan arındırılması ve savaştan sonra topyekûn silahsızlanmaya gidilmesi hususları yer almıştı.

Sovyetlerin içinde bulunduğu durumu ve ABD ile İngiltere’nin yaptıkları konferanslarda görüştükleri konuların ayrıntılarının ele alınması için ABD Dışişleri Bakanı Cordell Hull, İngiltere Dışişleri Bakanı Anthony Eden ve Çin Dışişleri Bakanı, Ekim 1943 tarihinde Moskova’ya gitti. Böylece 19 Ekim-1 Kasım 1943 tarihleri arasında Kremlin Sarayı’nda Moskova Konferansı yapıldı.

Müttefikler, Mihver Devletlerine karşı güneyden bir cephe açmak için 10 Temmuz 1943’te İtalya’nın kuzeyine doğru ilerleyerek bu ülkeyi işgal ettiler. İtalyan halkı, savaşın başlangıcından itibaren art arda başarısızlığa uğranılmasına ve ülkenin büyük bölümünün işgal edilmesine büyük tepki gösterdi ve rejime karşı büyük bir hoşnutsuzluk duydu. Ülkenin yönetiminde etkili olan Büyük Faşist Konseyi, 24 Temmuz 1943’te toplanarak, Benito Mussolini’yi iktidardan düşürdü. Yeni hükümetin başına getirilen Mareşal Bodoglio, Mussolini’yi hapsetti ve Faşist Parti’yi lağvetti. İtalya’nın yeni yöneticileri, 3 Eylül 1943’te Müttefiklerle bir ateşkes yaparak savaştan çekildiklerini açıkladılar.

İtalya’nın savaştan çekilmesi, Almanya’yı tamamen yalnızlaştırdı ve zor bir duruma soktu. Akdeniz bölgesi, Müttefiklerin egemenliği altına girdi ve Yunanistan ile Yugoslavya’da Almanlara karşı verilen ulusal kurtuluş hareketleri büyük ivme kazandı. Almanya 1943 yılından itibaren Müttefik Devletler karşısında üstünlüğünü yitirdi. Müttefiklerin, 6 Haziran 1944’te Fransa’nın Normandiya kıyılarına çıkarma yaparak “ikinci cepheyi” açmaları, Almanlara ölümcül bir darbe vurdu. Böylelikle Paris, 9 Ağustos 1944’te Alman işgalinden kurtarıldı. Müttefikler, doğudan ve batıdan Almanya'yı işgale başladı. Hitler, Müttefikleri Berlin'e girdikten sonra 30 Nisan 1945'te intihar etmiştir. Hitler'in intiharının ardından Almanya Devlet Başkanlığı'na Amiral Doenitz geçmiş ve Berlin, 2 Mayıs 1945 tarihinde büyük çoğunluğu Sovyet askerlerinin oluşturduğu Müttefik güçler tarafından ele geçirilmiştir. Böylece Hollanda, Kuzey-Doğu Almanya ve Danimarka'daki Alman ordularının 4 Mayıs'ta teslim olmalarıyla Almanya siyasi, ekonomik ve askeri açıdan çökmüştür. Alman delegeleri 7 Mayıs 1945'te Reims kentindeki Eisenhower'in ana karargahında ülkenin kayıtsız şartsız teslim olduğunu içeren belgeyi imzalamıştır.

Müttefik güçler, 1945 yılının başlarından itibaren Japonya'nın işgali altında bulunan Çin, Endonezya ve Pasifik'te çeşitli yerlerde karşı saldırıya geçmiştir. Japonya'yı teslime zorlamak için 1945 yılının Temmuz ve Ağustos aylarında saldırılarını sıklaştırmışlardır. ABD, 9-10 Temmuz 1945 tarihlerinde Tokyo'yu havadan bombardıman ederek, bu ülkeye son darbeyi vurmaya çalışmıştır. Japonya her yönden tükenmiş olmasına rağmen teslim olmayı reddetmiştir. Bunun üzerine ABD, Japonya'yı kayıtsız-şartsız teslim olmaya zorlamak için 6 Ağustos 1945 tarihinde ilk atom bombasını Hiroşima'ya, ikinci atom bombasını 9 Ağustos 1945 tarihinde ise Nagasaki'ye atmıştır. Japonya 10 Ağustos 1945 tarihinde yenilgiyi kabul ettiğini ABD'ye bildirmiştir.

Blitzkrieg

Almanya, Norveç ile Danimarka’yı işgal ederek kuzeyini de güvence altına aldıktan sonra Versailles Antlaşması’nın öngördüğü düzenin intikamını almak için yönünü Fransa’ya çevirdi. Mayıs 1940’a kadar bu cephede önemli çarpışmalar yapılmamıştı. Almanya 10 Mayıs 1940 tarihinde II. Dünya Savaşı’nın en önemli hamlelerinden birini yapmak üzere Hollanda, Belçika ve Fransa’ya karşı havadan ve karadan saldırılara başladı. Almanlar, Müttefiklerin bu zor durumundan faydalanarak yeniden toparlanıp güneye inmeyi planladılar. Bu öldürücü bir darbe olacaktı. Almanlar 5 Haziran’da Fransız kuvvetlerinin yoğun direnişine rağmen Somme Nehri hattını takip ederek güneye ilerlediler. Mussolini ise Hitler’e, Fransa’ya 5 Haziran’da savaş ilan edeceğini belirtti.

Konferansta alınan kararlar ise şu şekildeydi: Sovyetlerin üzerindeki baskının azaltılması için Sicilya’ya çıkarma yapılması ve Almanya’nın üzerindeki baskının arttırılması, Balkanlarda ikinci bir cephenin açılabilmesi için Türkiye’nin de savaşa katılması konusunda gerekli askerî düzenlemelerin yapılması, Almanya’nın gücü zayıflayınca Avrupa’da da bir cephe açılması ve Almanya, İtalya ile Japonya’nın “kayıtsız şartsız” teslim oluncaya kadar mücadeleye devam edilmesi gibi. Kazablanka Konferansı’nda müttefikler arasında siyasi birlik sağlanamamakla birlikte, stratejik açıdan uyumlu bir görüntü sergilendi.

Konferansta anlaşmaya varılan konular şunlardı: Almanya’nın kontrolünün ABD, İngiltere, Sovyetler Birliği ve Fransa işgal bölgeleri komutanları aracılığıyla yapılması, Almanya’nın silahsızlandırılması ve askerden arındırılması, Alman Silahlı Kuvvetlerinin, Nazi birlik ve örgütlerinin tümüyle kaldırılması, Alman savaş endüstrisinin ortadan kaldırılarak yeniden düzenlenmesi ve Alman ekonomisinin Müttefikler tarafından kontrol edilmesi, Savaş suçlularının tutuklanması ve kontrol edilmesi, Almanya’nın savaş tazminatı ödemesi, Almanya’da demokratik bir düzenin kurulması, Barışla ilgili düzenlemelerin yapılması için ABD, İngiltere, Sovyetler Birliği, Çin ve Fransa Dışişleri Bakanlarından oluşan bir “Dışişleri Bakanları Konseyi” nin kurulması, oluşturulan bu konseyin Romanya, Bulgaristan, Macaristan ve Finlandiya’nın barış sözleşmelerini hazırlamakla yükümlü olması, Sovyetler Birliği’nin 1945 yılı Ağustos’unun ikinci yarısında Japonya’ya savaş açması, Avusturya’nın ve başkentinin dört işgal bölgesine ayrılması, İtalya’yla koşulları ağır olmayan bir barış antlaşması imzalanması, İran’ın derhal boşaltılması, Sovyetler Birliği’nin boğazlarda üs kurma talebinin görüşülmesi ve boğazlardan geçişin tam ve serbest olması için görüşmeler yapılması ve bu görüşmelerin Türkiye’ye bildirilmesi gibi konular da tartışıldı.

Müttefikler, 1942’de Pasifik’te Japon yayılmasını durdurarak deniz ve hava üstünlüğünü ele geçirmeye başlamışlardı. Müttefik güçler, 1945 yılının başlarından itibaren Japonya’nın işgali altında bulunan Çin, Endonezya ve Pasifik’te çeşitli yerlerde karşı saldırıya geçtiler. Japonya’yı teslim olmaya zorlamak için 1945 yılının Temmuz ve Ağustos aylarında saldırılarını sıklaştırdılar. ABD, 9-10 Temmuz 1945 tarihlerinde Tokyo’yu havadan bombardıman ederek, bu ülkeye son darbeyi vurmaya çalıştı. Japonya artık her yönden tükenmiş olmasına rağmen teslim olma önerisini geri çevirdi. Bunun üzerine ABD, Japonya’yı kayıtsız-şartsız teslim olmaya zorlamak için 6 Ağustos 1945 tarihinde ilk atom bombasını Hiroşima’ya, ikincisini de 9 Ağustos’ta Nagasaki’ye attı. Tahrip gücü yüksek bu bombalar, iki şehri harabeye çevirdi. İki yüz binden fazla insan yaşamını yitirdi. Sovyetler Birliği, 13 Nisan 1941’de Japonya’yla tarafsızlık antlaşması imzalamasına rağmen, teslim olma noktasına gelen bu ülkeye 8 Ağustos’ta savaş ilan etti ve Mançurya’yı işgale başladı.

Türkiye ortaya çıkan yeni gelişmeler karşısında güvenlik arayışına gitmiş ve bunun sonucunda batılı devletlere yakınlaşmaya başlamıştı. İngiltere de Sovyetler Birliği’ne yakınlaşmak, Orta Doğu ve Uzak Doğu’daki çıkarları açısından Türkiye’ye yakın durmayı öncelikleri arasına almaya başlamıştı. Bu politika uyarınca Türkiye 12 Mayıs 1939 tarihinde İngiltere’yle, Hatay Sorunu’nun çözülmesiyle birlikte de 23 Haziran’da Fransa ile yardım deklarasyonu imzaladı. Bu deklarasyonların sonucunda taraflar Akdeniz’de herhangi bir savaşın çıkması hâlinde birbirlerine yardımda bulunacaklardı. Türkiye, bu yardım amaçlı deklarasyonların imzalanmasını Alman Nazizmi’ne ve İtalya Faşizmi’ne karşı yaptığından, Sovyetler Birliği’nin zorluk çıkarmayacağını öngörmüştü. Kendini güvence altına aldığını varsaymıştı. Fakat 23 Ağustos 1939 tarihinde Almanya-Sovyetler Birliği Dostluk Antlaşması’nın yapılması ve 1 Eylül’de de Polonya’nın Almanya tarafından işgal edilmesi tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de şok etkisi yarattı. Türkiye İkinci Dünya Savaşı başladığında hiçbir bloğa üye değildi. Ankara’dan yapılan açıklamalarda savaşın dışında kalınacağı mesajı verilmekteydi. Ancak, Türkiye’nin tehdit altında kaldığı ve kalacağı da düşünülmekteydi.

Almanya’nın Fransa’yı işgal etmesinden sonra Türkiye’de bazı aşırı milliyetçi çevrelerde Alman ve Hitler hayranlığı da ortaya çıkmaya başladı. Bununla birlikte İngiltere’nin baskılarına rağmen Türkiye’nin Almanya’ya savaş ilan etmemiş olması, Türk-Alman ilişkilerini dengede tutmuştu. Öte yandan Sovyetler Birliği, Mihver devletlerine katılıp katılamamayı Almanya’yla görüşürken Karadeniz ve Boğazlarda geniş ayrıcalıklar elde etmeye çalıştı. Hitler’in Türkiye’nin Berlin Büyükelçisi Hüsrev Gerede’ye bu pazarlıklardan söz etmesi ve Almanya’nın Sovyetlerin isteğini reddettiğini açıklaması, Ankara’nın izlediği realpolitiğin haklı olduğunu ortaya çıkarmıştı. Bu gelişme Türk-Sovyet ilişkilerinde kuşku yaratmıştı. Bütün bunların sonucu olarak da 25 Temmuz 1940 tarihinde “Türk-Alman Ticaret Antlaşması” imzalandı. Antlaşma ekonomik ilişkilerin normalleştirilmesini amaçlarken, çok tartışma yaratan krom ve savaş malzemesi satışı bu antlaşma kapsamına alınmadı. Ardından Hitler, Türkiye’nin kaygılarını gidermek amacıyla İsmet İnönü’ye, Alman birliklerinin Bulgaristan’da İngiltere’ye karşı alacağı önlemlerin Türkiye’ye karşı kullanılmayacağını ve Almanya’nın Türkiye’den herhangi bir toprak isteği bulunmadığını bildiren bir mektup gönderdi. Almanya, Türkiye’nin en azından savaşta tarafsız kalmasını istiyordu. Bunun sebebi, Sovyetlere karşı gerçekleşecek herhangi bir Alman saldırısında bölgenin güneyinin sakinliğinden emin olmaktı. Türkiye ise Almanya’nın kendisine saldırmaması için resmî bir güvence arıyordu. Bu arayış ve çıkar yakınlaşmasıyla birlikte 18 Haziran 1941 tarihinde “Türk-Alman Dostluk Antlaşması” imzalandı. Antlaşma, 10 yıl geçerli olmakla birlikte, Almanların Türkiye’nin Müttefiklerle ve Sovyetlerle imzaladığı antlaşmaların hükümlerine aykırı tavırlara zorlanmayacağını taahhütü içeriyordu. Böylece Türkiye’nin denge politikası sürecekti.