SİYASİ TARİH II

ABD’nin New York borsasında 24 Ekim 1929’da başlayan ve kısa sürede küresel
krize dönüşen bu olay, laissez-faire sistemine öldürücü bir darbe vurdu.

1929 Dünya Ekonomik Krizi kapitalist ekonomik modelin en büyük krizlerinden biri kabul edilmektedir. Ancak siyasi sistem üzerinde de etkili oldu ve 1919’dan sonra kurulmaya çalışılan uluslararası sistemin başarısızlığa uğramasının nedenlerinden biri sayıldı. Milletler Cemiyeti uluslararası sorunları çözmede ve saldırgan ülkelere karşı etkili bir yaptırıma sahip olmaması nedeniyle zayıf­ladı. Japonya’nın Mançurya’yı ele geçirmesi ve Milletler Cemiyeti üyesi olan Çin’in tüm itirazlarının sonuçsuz kalması yeni dönemin en trajik gelişmelerinden biri kabul edilmektedir. Japonya, Mançurya’yı işgal ederek 1933’te Milletler Cemiyeti üyeliğinden ayrılmakla sadece Uzak Doğu’da dengeleri bozmakla kalmadı, aynı zamanda 1919’dan beri sürdürülmeye çalışılan ortak güvenlik sistemi ile genel silahsızlanma girişimlerinin de başarısızlığa uğramasını da hızlandırdı. Nitekim Milletler Cemiyetinin 1925 yılından beri üzerinde durduğu silahsızlanma konusu 2 Şubat 1932’de Cenevre’de 62 ülkenin katılımıyla düzenlenen konferansta ele alındı ancak uluslararası sistemin koşullarının değişmesi, Japonya’nın Mançurya’ya saldırması, Almanya’nın “eşitlik” ilkesinde ısrar etmesi ve ABD ile İngiltere’nin etkili bir siyaset yürüteme­mesi gibi nedenlerden dolayı başarısızlığa uğradı. Saldırgan devletler tüm güçleriyle silahlanmaya başladı.

İtalya’da halk ağırlaşan sosyal ve ekonomik sorunlar nedeniyle çaresizdi. Milliyetçi bir gazeteci iken orduya katılarak savaşan ve savaş sonrasında politik hayata ağırlığını koyan Benito Mussolini, ekonominin kötü gidişatını iyi değerlendirdi ve 1919’da “savaş birliği” anlamına gelen Fascio di Combattimento’ya dayalı yeni bir siyasi hareket kurdu. Gittikçe güçlenen Faşist Parti ve onun alt örgütü Kara Gömlekliler, 28 Ekim 1922’de Napoli’den Roma üzerine bir yürüyüş düzenleyerek Hükûmeti tehdit etti. Hükûmet istifa etti. İşçi ve sosyalist hareketleri bastırmak isteyen Kral III. Victor Emmanuel, Mussolini’yi hükûmeti kurmakla görevlendirdi.

İtalya’da halk ağırlaşan sosyal ve ekonomik sorunlar nedeniyle çaresizdi. Milliyetçi bir gazeteci iken orduya katılarak savaşan ve savaş sonrasında politik hayata ağırlığını koyan Benito Mussolini, ekonominin kötü gidişatını iyi değerlendirdi ve 1919’da “savaş birliği” anlamına gelen Fascio di Combattimento’ya dayalı yeni bir siyasi hareket kurdu. Bu hareket iktidara ulaşmak için şiddet dâhil her yönteme başvurdu. Militanları sendikaların, sol-komünist grupların ve seçimle gelmiş devlet adamlarının üzerinde baskı kurarak bu kesimleri yıldırdı. İş yerlerini yakıp yıktı. Mussolini, bu aşırı sağcı sokak hareketini 7 Kasım 1921’de Partito Nazionale Fascista adıyla partileştirdi. Savaş birlikleri adı verilen sokak güçlerini “Kara Gömlekler” adıyla Partinin alt örgütü olarak yeniden yapılandırdı. Faşist Parti, Paris Barış Konferansı’nda küçük düşürüldüğünü öne sürdüğü İtalya’yı güçlendireceğini ve Roma İmparatorluğu’nun ihtişamlı günlerine geri dönüleceğini vaat etti. Yöneticiler ve anayasal kurumlar, faşizmi kontrol altına alamadı. Gittikçe güçlenen Faşist Parti ve onun alt örgütü Kara Gömlekliler, 28 Ekim 1922’de Napoli’den Roma üzerine bir yürüyüş düzenleyerek Hükûmeti tehdit etti. Hükûmet istifa etti. İşçi ve sosyalist hareketleri bastırmak isteyen Kral III. Victor Emmanuel, Mussolini’yi hükûmeti kurmakla görevlendirdi.

Alman sosyalistleri arasında görüş ayrılıkları arttı ve bir grup sosyalist Rosa Luxemburg ile Karl Liebknecht’in liderliğinde 31 Aralık 1918’de Almanya Komünist Partisi’ni kurdu. Bu partinin itici gücü olan Spartakistler, Ocak 1919’da Berlin’de büyük ayaklanma hazırlığına girişti. Hükûmet başkanı Ebert, “Sovyetler”’e benzer işçi ve asker birliklerini dağıtmak ve ayaklanmayı bastırmak için sosyal demokrat bakan Gustav Noske’yi görevlendirdi. Noske, devrimci solu sindirmek ve dağıtmak için bir milis gücü oluşturdu. Milis gücüne İmparatorluğun subayları ve erbaşları, nasyonalistler, küçük burjuvalar ve başıboş gezenler katıldı. Bu milis güç, Spartakistlerin desteklediği Berlinli işçilerin ayaklanmasını kanlı bir biçimde bastırdı. Demokratik sosyalizmin öncüleri kabul edilen Rosa Luxemburg ve Karl Liebknecht öldürüldüler.

Cumhurbaşkanı Hindenburg, 30 Ocak 1933’te önlenemeyen ve dizginlenemeyen Hitler’i, 1933 ilkbaharında yeni seçimlere gitme koşuluyla başbakanlığa atadı. Böylece, demokratik bir ortamda ırkçı söylemler benimseyen Nasyonal Sosyalist İşçi Partisi iktidara ulaştı.

Rusya’da Birinci Dünya Savaşı sırasında yaşanan Bolşevik Devrimi (1917) dengeleri alt üst etmişti.

NEP odaklı tartışmalar sona ermedi. Lenin 1924’te öldüğünde, Komünist Parti devlet iktidarını eline alarak konumunu sağlamlaştırmış, Batılı emperyalist ordular ve yerel karşı devrimciler yenilgiye uğratılmış, kilit önemdeki sanayi sektörleri devletleştirilmiş, köylülere toprak dağıtılmış ve sanayi ile gıda üretimi yeniden canlandırılmıştı. Lenin’in ölümünden sonra Joseph Stalin’in iktidarı eline geçirmesiyle Leon Troçki, Nikolay Buharin, Lev Borisoviç Kamanev ve Grgori Zinovyev gibi devrimin etkili mimarları arasındaki ideolojik tartışmalar daha da belirginleşti. Stalin, bütün dikkatini tek ülkede sosyalizmin inşa edilmesine, hızlı sanayileşmeye, büyük ölçekli kolektif çiftliklerin geliştirilmesine ve sınai gelişim ile tarımsal üretimin eş güdümünü sağlayacak merkezî planlamanın gerçekleştirilmesine topladı.

General Franco’nun bir deklarasyonla Cumhuriyetçi hükûmete karşı ayaklanmasıyla ortaya çıkan İspanya İç Savaşı, dünya savaşı için bir deneme tahtası niteliğindeydi ve Avrupa’daki kutuplaşmanın belirginleşmesinin doruk noktası olmuştu.İspanya’da I. Dünya Savaşı’nın ardından Cumhuriyet kurulduktan sonra kiliselerin gücüne son verilmeye ve toprak reformu hayata geçirilmeye çalışılmıştı. Bu sürece kilise, ordu ve büyük toprak sahipleri direndi ve ülkedeki sağ grupları desteklediler. Ancak Cumhuriyetçi ve sosyalist gruplar arasında da eskiden beri süregelen iç çekişmeler arttı. Nitekim 3 Aralık 1933 seçiminde yükselen sağın karşısında Cumhuriyetçi ve sosyalist hareket kaybetti. İtalya’daki Faşist Parti’nin benzeri Özerk Sağ Partiler Konfederasyonu (Falanjist Parti) etkili bir güç olarak belirmeye başladı

İşgali hızlandıran ve başlatan olay bölgedeki diktatör Zhang Xueliang’ın Güney Mançurya Demir Yolu’na alternatif bir demir yolu inşa etmesi ve Japonya’nın bölgedeki çıkarlarını bozmasıydı. Bu kışkırtıcı davranışın yanısıra 1931 yazında Mançurya’daki Mukden Hükûmeti ile Japonya arasında çatışmalar patlak verdiğinde Japonya’nın bölgedeki demir yollarını denetlemekle görevlendirilmiş olan Kwantung Ordusu, Mançurya’yı ülkelerine eklemek için harekete geçti. 18 Eylül 1931 tarihinde ordu, ülkesinden emir almadan Shanyang’ın dışında bulunan Japon şirketine ait bir demir yolunda, suçun Zhang güçlerine atılacağı bir bomba olayı yarattı. Kwantung Ordusu, olay sırasında ortaya çıkan tahribatı bahane ederek, ertesi gün Mançurya’yı istila etmeye başladı. Bununla birlikte istilaya Japonya’dan gönderilen yeni kuvvetler de katılmıştı. Altı ay süren işgal sonrasında bölge, Mart 1932’de Japon askerler tarafından ele geçirildi ve bölgede “Manchukuo Devleti” kuruldu. Kuruluş beyannamesinde belirtilen sınırların içinde Çin’e ait olan toprakların da yazılması, bir sonraki hedefin Çin olduğunu gösteriyordu.

Fransız Mareşali Ferdinand Foch antlaşmaların mürekkebi kurumadan büyük bir ileri görüşlülükle “barışın” aslında “yirmi yıllık bir ateşkesten” başka bir şey olmadığını ileri sürmüştür.

1929 Ekonomik Krizi üzerine çalışanların bir kısmı alacaklı devletler olan ABD, İngiltere ve Fransa’nın dünya ekonomisini korumak için iş birliğine gitmemeleri nedeniyle “çöküşün” çok şiddetli olduğunu vurgulamaktadırlar. Bu ekonomik krizin nedenleri üzerine çeşitli tezler olmakla birlikte, iki görüş öne çıkmıştır. Birincisi, ABD ekonomisinin savaş sonunda aşırı büyümesinden dolayı uluslararası ekonomide artan dengesizliktir. İkincisi ise ünlü İngiliz iktisatçısı John Maynard Keynes’e aittir. Keynes, 1921-1929 yılları arasında düşük ham madde fiyatlarının ve ılımlı bir biçimde yükselen ücretlerin, fiyatları ve de sanayi kârlarının artmasına yol açtığını öne sürdü. Buradan hareketle büyük oranda kârların ve yatırımların artışındaki çekicilik, borsa spekülasyonlarının artmasına neden oldu, böylece üretim potansiyeli talepten daha hızlı arttı. Bu fazla kapasite, sermayenin kâr oranının düşmesine yol açtığından, borsa endişe ve paniğe kapıldı.

Japonya, Mançurya’yı işgal ederek 1933’te Milletler Cemiyeti üyeliğinden ayrılmakla sadece Uzak Doğu’da dengeleri bozmakla kalmadı, aynı zamanda 1919’dan beri sürdürülmeye çalışılan ortak güvenlik sistemi ile genel silahsızlanma girişimlerinin de başarısızlığa uğramasını da hızlandırdı. Nitekim Milletler Cemiyetinin 1925 yılından beri üzerinde durduğu silahsızlanma konusu 2 Şubat 1932’de Cenevre’de 62 ülkenin katılımıyla düzenlenen konferansta ele alındı ancak uluslararası sistemin koşullarının değişmesi, Japonya’nın Mançurya’ya saldırması, Almanya’nın “eşitlik” ilkesinde ısrar etmesi ve ABD ile İngiltere’nin etkili bir siyaset yürütememesi gibi nedenlerden dolayı başarısızlığa uğradı. Saldırgan devletler tüm güçleriyle silahlanmaya başladı.

1929 Dünya ekonomik krizi ABD’de çıkıp bütün dünyayı etkisi altına aldığından liberal demokrasi anlayışına duyulan güven azaldı, İtalya’da faşizm ve Almanya’da Nazi hareketi ekonomik ve siyasal bunalımın büyüklüğü karşısında güç kazandı. Milletler Cemiyeti’nin öngördüğü uluslararası sistem sorgulandı, ortak güvenlik ve silahsızlanma çabaları büyük çapta başarısızlığa uğradı.

İtalya, çarpışmaların çoğundan yenik ayrıldı ve arzuladığı toprak kazançlarını elde edemedi. Paris Barış Konferansı’nda daha önce 26 Nisan 1915 tarihinde gizli bir şekilde yapılmış olan Londra Antlaşması gereğince kendisine vaad edilen topraklara kavuşamadı.

Mussolini’ye Göre Faşizm: “Faşist anlayış bir devlet bireyciliğidir. Faşist için her şey devlet içindir; devlet dışında insansal ya da ruhsal hiçbir şey yoktur... Devlet dışında ne bireyler, ne de siyasal partiler, sendikalar, dernekler gibi gruplar vardır. Onun için faşizm, sınıfları tek bir iktisadi ve ahlaksal gerçeklikte birleştiren devlet bütünlüğünü tanımayan ve sınıf savaşıyla tarihsel akışı sertleştiren sosyalizmin karşısındadır. Faşizm sınıf çıkarlarını devlet birliğinde birleştiren korporasyonlar sistemine değer verir.” (Mussolini’n İtalyan Ansiklopedisi’ne yazdığı Faşizm maddesinden bir bölüm)

Savaş birlikleri adı verilen sokak güçlerini “Kara Gömlekler” adıyla Partinin alt örgütü olarak yeniden yapılandırılmıştır.

Alman İşçi Partisi'nin programını ilkeleri şunlardır: Bütün Almanların bir büyük Almanya içinde birleşmesi, Versailles Antlaşması’nın ilgası, sömürgelerin yeniden kazanılması, Yahudilerin toplum yaşamından dışlanması ve yabancı sayılarak yabancılar yasasına tabi tutulması, faizci anlayışın ortadan kaldırılması, büyük işletmelerde kâra ortaklık, yaşlılık sigortası, toprak reformu, eğitimin halka yayılması, bir halk ordusunun kurulması, ücretli askerliğin kaldırılması ve çalışanlarının asla Yahudi olmadığı bir basının oluşturulması gibi.

Lenin 1924’te öldüğünde, Komünist Parti devlet iktidarını eline alarak konumunu sağlamlaştırmış, Batılı emperyalist ordular ve yerel karşı devrimciler yenilgiye uğratılmış, kilit önemdeki sanayi sektörleri devletleştirilmiş, köylülere toprak dağıtılmış ve sanayi ile gıda üretimi yeniden canlandırılmıştı. Lenin’in ölümünden sonra Joseph Stalin’in iktidarı eline geçirmesiyle Leon Troçki, Nikolay Buharin, Lev Borisoviç Kamanev ve Grgori Zinovyev gibi devrimin etkili mimarları arasındaki ideolojik tartışmalar daha da belirginleşti. Stalin, bütün dikkatini tek ülkede sosyalizmin inşa edilmesine, hızlı sanayileşmeye, büyük ölçekli kolektif çiftliklerin geliştirilmesine ve sınai gelişim ile tarımsal üretimin eş güdümünü sağlayacak merkezî planlamanın gerçekleştirilmesine topladı.

26 Nisan 1937