SİYASİ TARİH II

Avrupa’da 1919’dan sonra sağlanmaya çalışılan istikrar, 1929 Küresel Ekono­ mik krizle temellerinden sarsıldı ve bu “büyük çöküşle” Locarno sistemi belir­ sizliğe sürüklendi.

Japonya, Mançurya’yı işgal ederek 1933’te Milletler Cemiyeti üyeliğinden ayrıl­ makla sadece Uzak Doğu’da dengeleri bozmakla kalmadı, aynı zamanda 1919’dan beri sürdürülmeye çalışılan ortak güvenlik sistemi ile genel silahsızlanma girişim­ lerinin de başarısızlığa uğramasını da hızlandırdı.

1919 Paris Barış Konferansı’ndan sonra kurulmaya çalışılan uluslararası sistem kırılgandı ve savaşın galipleri ile mağluplarını tatmin etmemişti.

Mussolini, bu aşırı sağcı sokak hareketini 7 Kasım 1921’de Partito Naziona­ le Fascista adıyla partileştirdi.

9 Kasım 1918’de İmparatorluğa son verilerek Alman Cumhuriyeti ilan edildi.

Hitler, 1920’de Anton Drexler’in yerine Alman Nasyonal ­Sosyalist İşçi Partisinin başkanı oldu.

Cumhurbaşkanı Hindenburg, 30 Ocak 1933’te ön­ lenemeyen ve dizginlenemeyen Hitler’i, 1933 ilkbaharında yeni seçimlere gitme koşuluyla başbakanlığa atadı

Weimar Cumhuriyeti’nin 1929 Büyük Ekonomik Buhran ile birlikte iyiden iyiye çökmesinden sonra 1933 yılında Hitler iktidara gelmişti.

25 Temmuz 1934 tarihinde Avusturya polisi üniforması giymiş bir grup Nazi, Viyana’daki başbakanlık binasına girerek Başbakan Dollfuss’ü öldürdü ve Nazilerin iktidarı ele almış olduğunu ilan etti.

Japon Başbakanı Prens Fumimaro Konoe, 3 Kasım 1938 tarihinde “Doğu Asya’da Yeni Düzen” deklarasyonunu yayınlayarak Japonya, Manchukuo ve Çin devletleri arasında bir iş birliği antlaşması önerdi.

1929’da ABD borsasındaki “Kara Perşembe” her şeye rağmen bir dönüm noktası oldu. Bu olay, görülmemiş bir şok yaratarak girişimcilerin yatırım yapma, tüketicilerin satın alma cesaretini kırdı. Bankerler borç vermemeye başladı. ABD’de para arzının yavaşlaması ve Fransa Merkez Bankası altın rezervinin azalması da krizi derinleştirdi. Çeşitli ülkelere 1930’da 1,5 milyar dolar kredi veren ABD ve İngiltere, bu miktarı bir sonraki yıl 30 milyon dolara düşürmüşlerdi. Kredi alma ve geri ödeme konusunda yaşanılan tıkanıklık dalga dalga ekonomik sektörleri etkisi altına aldı. Üretici ülkelerde üretim azaldı, çalışanlar ya işlerini kaybetti ya da aldıkları ücretlerle alım yapamaz hâle geldiler. Bu da imalat sanayisinde, gıda tedarikinde ve hizmet endüstrisinde satışları azalttı. Hiç kuşkusuz ham madde ithalatı talebinin düşmesi, ham madde ihracıyla gelir elde eden gelişmemiş ülkeleri zora soktu. Ekonomik kriz nakliyat, sigortacılık ve bankacılık sektörlerini de etkisi altına aldı ve sektörlerin iş hacminin daralmasına yol açtı.

Japonya’nın Mançurya’yı ele geçirmesi ve Milletler Cemiyeti üyesi olan Çin’in tüm itirazlarının sonuçsuz kalması yeni dönemin en trajik gelişmelerinden biri kabul edilmektedir. Japonya, Mançurya’yı işgal ederek 1933’te Milletler Cemiyeti üyeliğinden ayrılmakla sadece Uzak Doğu’da dengeleri bozmakla kalmadı, aynı zamanda 1919’dan beri sürdürülmeye çalışılan ortak güvenlik sistemi ile genel silahsızlanma girişimlerinin de başarısızlığa uğramasını da hızlandırdı.

İtalya’da halk ağırlaşan sosyal ve ekonomik sorunlar nedeniyle çaresizdi. Milliyetçi bir gazeteci iken orduya katılarak savaşan ve savaş sonrasında politik hayata ağırlığını koyan Benito Mussolini, ekonominin kötü gidişatını iyi değerlendirdi ve 1919’da “savaş birliği” anlamına gelen Fascio di Combattimento’ya dayalı yeni bir siyasi hareket kurdu. Bu hareket iktidara ulaşmak için şiddet dâhil her yönteme başvurdu. Militanları sendikaların, sol-komünist grupların ve seçimle gelmiş devlet adamlarının üzerinde baskı kurarak bu kesimleri yıldırdı. İş yerlerini yakıp yıktı. Mussolini, bu aşırı sağcı sokak hareketini 7 Kasım 1921’de Partito Nazionale Fascista adıyla partileştirdi. Savaş birlikleri adı verilen sokak güçlerini “Kara Gömlekler” adıyla Partinin alt örgütü olarak yeniden yapılandırdı. Faşist Parti, Paris Barış Konferansı’nda küçük düşürüldüğünü öne sürdüğü İtalya’yı güçlendireceğini ve Roma İmparatorluğu’nun ihtişamlı günlerine geri dönüleceğini vaat etti. Yöneticiler ve anayasal kurumlar, faşizmi kontrol altına alamadı. Gittikçe güçlenen Faşist Parti ve onun alt örgütü Kara Gömlekliler, 28 Ekim 1922’de Napoli’den Roma üzerine bir yürüyüş düzenleyerek Hükûmeti tehdit etti. Hükûmet istifa etti. İşçi ve sosyalist hareketleri bastırmak isteyen Kral III. Victor Emmanuel, Mussolini’yi hükûmeti kurmakla görevlendirdi.

Almanya Birinci Dünya Savaşı’ndan çekildikten kısa bir süre sonra önemli siyasal bunalımlarla karşılaştı. Nitekim bir haf­ta sonra (3 Kasım 1918), Kiel Limanı’nda ayaklanan denizciler gemilere ve tersanelere Kızıl bayrak çekerek sosyalist devrimi başlattılar. Ayaklanma iki gün içinde bütün liman ve endüstri kentlerine sıçradı.

28 Haziran 1919’da ağır koşullar taşıyan Versailles Antlaşması’nın imzalanması, siyasi yelpazenin sağında ve solunda bulunan tüm Almanların tepkisine yol açtı. Alman kamuoyu, barış antlaşmasının öngördüğü ödemelerin yapılmasını, AlsaceLorraine’nin Fransa’ya verilmesini, Kuzey Scheswig’in Danimarka’ya bırakılmasını, Eupen ve Malmedy’in Belçika’ya terk edilmesini büyük bir öf­keyle izledi.

İleriki yıllarda adım adım gerçekleştirilecek olan bu programın belli başlı ilkeleri şunlardır: Bütün Almanların bir büyük Almanya içinde birleşmesi, Versailles Antlaşması’nın ilgası, sömürgelerin yeniden kazanılması, Yahudilerin toplum yaşamından dışlanması ve yabancı sayılarak yabancılar yasasına tabi tutulması, faizci anlayışın ortadan kaldırılması, büyük işletmelerde kâra ortaklık, yaşlılık sigortası, toprak reformu, eğitimin halka yayılması, bir halk ordusunun kurulması, ücretli askerliğin kaldırılması ve çalışanlarının asla Yahudi olmadığı bir basının oluşturulması gibi.

1933 ilkbaharı seçimlerinden önce 27 Şubat 1933’te Berlin’de Reichstag binası (parlamento) kundaklandı. Nasyonal Sosyalist iktidarın dönüm noktalarından biri olan bu ünlü olay, Alman Komünist Partisi’ne mal edildi. Yangını kamuoyunu galeyana getirmek ve komünistleri ezmek için Nasyonal Sosyalistler tarafından tertiplendiği bilinmektedir.

Lenin ve Joseph Stalin dışında Leon Troçki, Nikolay Buharin, Lev Borisoviç Kamanev ve Grgori Zinovyev gibi isimlerde devrimin etkili mimarları arasında sayılabilirler.

Militarist Japon yönetici kadrosu, Başbakan ve Dışişleri Bakanı General Tanaka’nın 1927’de İmparator Hirohito’ya sunduğu “askerî yayılma planı”nı 1931’in başlarında uygulamaya koydu. İlk hedef Mançurya oldu.

İspanya İç Savaşı’nda gruplar arasında seçim yapmaları Avrupa’daki kamplaşmayı belirginleştirdi. Bu devletlerden SSCB Cumhuriyetçilere, İtalya ve Almanya da Milliyetçilere taraf­tar oldu. Almanya’nın iç savaşa olan ilgisi Fransa’dan kaynaklanıyordu. Fransa’yı faşist diktatörlükler arasında sıkıştırmak amacındaydı. İtalya ise Milliyetçi bir İspanya ile Akdeniz’deki konumunu güçlendirmeyi umuyordu. SSCB ise dünyada faşizmin yükselmesinden kaygılanıyordu. Bu hesaplarla devletler iç savaşta taraf­lara kaynaklarını aktardılar. Her ne kadar Sovyet Rusya ile bölge arasında mesafe olsa da Sovyetler, Cumhuriyetçilere malzeme ve silah satın aldılar. Onların bölge ile temas olanakları elçilik ve konsolos memurlarına dayalıydı. İtalya “gönüllü” olarak birçok askerîni, silah ve malzemesini Milliyetçilere aktardı