SİYASİ TARİH II - Deneme Sınavı - 6

Sovyet yönetiminin dış politikada izlediği yeni çizginin en önemli göstergelerinden birini de, Afganistan işgalinin sona erdirilmesi oluşturdu. Bu geri çekiliş, SSCB’nin dünya üzerindeki stratejik geri çekilişinin başladığını da göstermekteydi. SSCB Üçüncü Dünya’daki askerî ve siyasi varlığını hızla azaltma yolunu seçti.Doğru  cevap C'dır.

Gorbaçov yönetiminin Sovyet ekonomisinin liberalleştirilmesi yönünde attığı adımlar ülkede hedef­lenenin aksine ekonomik şartların daha da bozulmasına yol açtı. Bu durum, Gorbaçov’a verilen desteğin özellikle 1988’den sonra hızla azalmasına neden oldu. Artan tepkiler, 1989’da başlayan büyük madenci grevinin temel sebebiydi. SSCB ekonomisi 1990’da İkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki en kötü yılını yaşadı. doğru cevap B'dir

SSCB’yi çökertecek milliyetçi dinamik ise Baltık ülkelerinde kendini gösterecekti. İkinci Dünya Savaşı sırasında zorla SSCB’ye bağlanan Baltık ülkeleri, Doğu Avrupa’daki dönüşüm sürecinden hemen etkilenerek bağımsızlık yönündeki taleplerini dile getirmeye başladılarMart 1990’da Litvanya Parlamentosu 1939’daki ilhak kararını geçersiz sayarak ülkenin bağımsızlığını ilan etti. Moskova’nın askerî güç kullanmaması diğer Baltık ülkeleri Estonya ve Letonya’nın da bağımsızlık ilanına yol açtı. Doğru cevap A'dir.

Macar Komünist Partisi değişimin öncülüğünü kendisi yapmaktaydı. Macar Hükûmeti 1989 Eylül’ünde sınırlarını tamamen açarak Doğu Bloku sınırlarında ilk defa çok büyük gedik açmış oldu. Sınırların açılması iki Almanya’nın birleşmesinde de çok önemli bir rol oynayacaktı. Doğru cevap D'dir.

1989’da Jivkov yönetimi ülkedeki Türklere zorunlu göç uygulaması başlattı. Kısa bir sürede 300-350 bin Türk Türkiye’ye göç etti. Göçmenlerin yaklaşık yarısı komünist rejimin çöküşünden sonra Bulgaristan’a geri döndü. Doğru cevap E'dir.

Arapçada “ayaklanma-silkinme” anlamına gelen İntifada, 9 Aralık 1987’de Gazze’de Filistinlilerle İsrail askerleri arasında çatışmaların ortaya çıkmasıyla başladı. Zamanla İntifada, Filistin halkının işgal altındaki topraklarda İsrail’e karşı giriştiği mücadelenin genel adı hâline gelmiştir. Doğru cevap D'dir.

Keşmir’in Hindistan kontrolündeki bölgesinde bir gerilim ortaya çıktı ve kriz büyüdü. Pakistan Müslüman isyancılara sahip çıktı ve maddi destek verdi. İki ülke arasındaki kriz bazı sınır çatışmalarına yol açtıysa da bir süre sonra gerilim azaldı. Fakat Keşmir sorunu günümüze kadar iki ülke arasındaki en önemli mesele olarak kalmaya devam etti. Pakistan ve Hindistan nükleer silahların da dahil olduğu bir silahlanma yarışını günümüzde de sürdürmektedir. Doğru cevap C'dir.

SSCB lideri Hruşov, Şubat 1956’daki SSCB Komünist Partisi’nin XX. Kongresi’nde
Stalin dönemini ağır şekilde eleştirmiş ve SSCB yönetim kademelerini Stalincilerden arındırmaya girişmişti. Hruşov dış politikada da Stalin’in çizgisinden uzaklaşmak, hem kapitalist blokla hem de iki blokun dışında kalan ülkelerle iyi ilişkiler geliştirmek istiyordu. Kısaca “Barış içinde bir arada yaşama” olarak adlandırılan bu politikaya göre Stalin’den farklı olarak Hruşov, komünist ve kapitalist blokların birbirlerini yok etmeye çalışmadan, bir arada yaşayabileceklerini savunuyordu. Doğru cevap C'dir.

Ekim 1957’de Sputnik adlı yapay uyduyu yörüngeye oturtmayı başaran SSCB,
uzay yarışında ABD’nin bir adım önüne geçti. Daha da önemlisi, 1958’de SSCB ilk
Kıtalararası Güdümlü Füze (ICBM) denemesini başarıyla gerçekleştirdi. ABD, Explorer I adlı uyduyu uzaya yollayarak ve kendi füzelerini geliştirerek SSCB’nin bu hamlelerini cevapsız bırakmadı. Kıtalararası Güdümlü Füzelerin icadı, ABD yönetiminin Soğuk Savaş algısını değiştirdi. O tarihe kadar, SSCB’yi Avrupa’daki üslerinden bombalama kapasitesine sahip olmakla birlikte, kendi topraklarına bir SSCB nükleer saldırısı olma ihtimali çok düşük olan ABD, ilk kez nükleer başlık taşıyan kıtalararası füzelerle vurulma endişesi duymaya başladı. Bu endişe Küba Bunalımı’ndan sonra NATO’nun Kitlesel Karşılık stratejisinin değiştirilmesine yol açacaktır. Doğru cevap B'dir.

Fulgencio Batista 1940’ta devlet başkanı seçildikten
sonra ABD ile ilişkilerini geliştirmişti. Fidel Castro önderliğindeki solcu gerillalar Batista yönetimine karşı 1956’da ayaklandı. Ada’nın kırsalında yaşayan köylülerden destek alarak 1959’da başkent Havana’yı ele geçirmeyi başardılar. Batista Portekiz’e kaçtı. Devrim’den sonra tarım reformu adı altında özel mülkiyetin devletleştirilmesine girişildi. Amerikalıların Küba’daki mallarına el koyulması iki ülke arasındaki diplomatik ilişkileri kopma noktasına getirdi. ABD kıyılarından sadece 140 km açıktaki Küba’da komünistlerin yönetimi ele geçirmiş olması ABD’de rahatsızlığa yol açtı. Devrim’den sonra yüz binlerce Kübalı ABD’ye kaçtı. CIA, Kübalı mültecilerden oluşturduğu bir orduyla 1961’de Küba yönetimini devirmeye çalıştı. Domuzlar Körfezi çıkarması olarak bilinen bu olayda Castro birlikleri saldırganları püskürtmeyi başardı. ABD’nin yeni komünist Küba yönetimine karşı sergilediği açık düşmanlık, Castro’nun SSCB’ye daha fazla yaklaşmasına sebep oldu. Bu yakınlaşma ise Soğuk Savaş’ın en önemli bunalımını (Küba Bunalımı) doğuracaktır. Doğru cevap C'dir.

Küba’da komünistlerin yönetimi ele geçirmiş olması ABD’de rahatsızlığa yol açtı. Devrim’den sonra yüz binlerce Kübalı ABD’ye kaçtı. CIA, Kübalı mültecilerden oluşturduğu bir orduyla 1961’de Küba yönetimini devirmeye çalıştı. Domuzlar Körfezi çıkarması olarak bilinen bu olayda Castro birlikleri saldırganları püskürtmeyi başardı. Doğru cevap B'dir.

Mao, 1971’den itibaren ABD ile ilişkilerini düzeltme yoluna gitti. Mao, asıl tehdit olarak SSCB’yi görmekteydi. ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Henry Kissinger’in 1971’de Pekin’i ziyaretinden sonra, 1972’de Richard Nixon ÇHC’ye giden ilk ABD Başkanı oldu. Bu arada, ÇHC’nin destekçilerinin sayısının oldukça arttığı BM Genel Kurulu’nda 1971’de alınan bir kararla ÇHC’nin BM’de Çin’i temsil etmesine karar verilmiş Tayvan’ın BM üyeliği sona ermişti. ABD, ÇHC’nin Üçüncü Dünya ülkeleri üzerinde artmakta olan nüfuzunun kendisinin aleyhine olabileceğini, bu ülkeyle bir an önce normalleşmeye gitmesi gerektiğini hesap etmişti. Nixon’un ziyareti sırasında ABD-ÇHC ilişkilerindeki Kore Savaşı’ndan beri devam eden 20 yıllık düşmanlık sona erdi. Doğru cevap E'dir.

1973’te Paris’te imzalanan ateşkes anlaşmasında Amerikalıların Vietnam’dan çekilmeleri, savaş esirlerinin geri verilmesi, Güney ve Kuzey Vietnam’ın genel seçimlerin yapılması konusunda görüşmelere başlamaları ve
Kamboçya ve Laos’taki yabancı silahlı güçlerin çekilmeleri öngörülmüştü.
ABD Vietnam’dan çekildikten sonra, Kuzey Vietnam 1975’te Güney’e saldırdı
ve teslim aldı. 1976’da iki birim tek bir devlet çatısı altında birleştirildi ve Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti adıyla BM’ye 1977’de üye oldu. Doğru cevap E'dir.

Toprak anlaşmazlıklarının yanı sıra İngiliz emperyalizminin “böl ve yönet” politikasının da etkisiyle birbirine hasım olarak bağımsızlıklarına kavuşan Pakistan ile Hindistan’ın yolları Soğuk Savaş’ın etkisiyle tamamen ayrıldı. Hindistan, bloklardan uzak durmaya çalışırken Pakistan açıkça Batı Bloku’nda yer aldı. 1954’te SEATO’nun ardından 1955’te Bağdat Paktı’na da üye oldu. Pakistan’ın Batı yanlısı tutumu kuşku götürmezse de dış politikasının asıl belirleyicisi Hindistan karşıtlığıydı. Pakistan, Çin Halk Cumhuriyeti ile Hindistan arasında çıkan anlaşmazlıkta Çin Halk Cumhuriyeti’ni destekledi.

20. yüzyılın ikinci yarısında Batı Avrupa’da başlayan bir oluşum yüzyılın sonuna damgasını vurdu: “Avrupa Birliği”. Yüzyıllar öncesine dayanan bu düşünce yaşama geçirildi. Fransız Devrimi’nden sonra Batı Avrupa’dan başlayarak bütün dünyaya yayılan ulus devlet modeli, bu kez yine aynı coğrafyada başka bir siyasal biri­me doğru evrildi. Bu yeni siyasi birlik de öncelikle “ortak pazar”ın kurulması­na, burada başlayan “serbest ticaret”in hukuksal yapısının oluşturulmasına dayanıyordu. Daha sonraki on yıllar­ da özellikle iki kutuplu sistemin sona ermesiyle “tek pazar” kurulacak; ortak bir yasama ve yargı sistemini ortak bir yürütme mekanizması izleyecektir. İşte, günümüzde gelinen aşamanın başlangı­cı 1950’lere dayanır.

İkinci Dünya Savaşı’nın ardından BM içerisindeki Vesayet Konseyi’nin çalışmalarının da etkisiyle sömürge yönetimleri birer birer sona erdi. Bu sürece sömürgeden kurtuluş (dekolonizasyon) denir. Pek çok devlet bağımsızlıklarını kazandı. Çoğu As­ya ve Afrika’da yer alan bu devletler Soğuk Savaş içersindeki iki kamptan herhangi birine yanaşmak istemediler. Bu devletlerin başında Hindistan geliyordu. Bir yan­dan İngiliz emperyalizmine uzak duran Nehru Yönetimi, diğer yandan ÇHC’den rahatsızdı. ABD’nin Asya’da kurduğu ittifaklar sistemi bölge devletlerini de benzer kaygıya itince ilk girişim Nisan 1954’te Colombo’da   (Sri Lanka) toplanarak gerçek­leşti. Colombo Devletleri olarak anılan Hindistan, Pakistan, Sri Lanka, Endonezya ile Burma Asya ve Afrika devletlerini biraraya getirecek bir toplantı düzenleme ka­rarı aldılar. Toplantı, 18­ - 24 Nisan 1955 tarihlerinde Bandung’ta (Endonezya) gerçekleşti. 29 Asya ve Afrika devleti iki blok dışında yeni bir güç oluşturmaya çalış­tılar. Konferans’ta ve sonrasında bazı devletler ve önderleri öne çıktı: Hindistan’da Nehru, Mısır’da Nâsır, Endonezya’da Ahmed Sukarno, Yugoslavya’da Tito.                                                               
Bandung Konferansı’nda devletlerin ülke bütünlüğü ve egemenliklerine karşı­lıklı saygı, iç işlerine karışmama, saldırmazlık, ekonomik ilişkilerde karşılıklı ya­rar ve barış içinde bir arada yaşama ilke kararları alındı. Gündeme gelen önemli bir konu sömürgeciliğin kınanmasıydı. Türkiye’nin de aralarında bulunduğu Batı yanlısı devletler, sömürgecilik söz konusu olduğunda, bunun yalnızca Batı Bloku tarafından değil, Doğu Bloku’nca da uygulandığı ve bu nedenle, “sömürgeciliğin her türünün kınanması” gerektiğinde direndiler ve bunu kabul ettirdiler.

1955’te kurulan Varşova Paktı içindeki ilk büyük gerginlik bir yıl sonra Macaristan ayaklanmasıyla yaşandı. 24 Ekim 1956’da Macaristan Komünist Partisi’ni
iktidardan uzaklaştıran ayaklanmacılar İmre Nagy’nin başbakanlığında bir hükûmet kurdular. Nagy de 1 Kasım’da Macaristan’ın Varşova Paktı’ndan çekildiğini açıkladı. Doğru yanıt C'dir.

Ocak 1968’de Çekoslovakya Komünist Partisi Birinci Sekreteri olan Alexander
Dubçek ekonomik ve siyasal hayatta “Prag Baharı” adı verilen reformlar yapmaya
başladı. Bireysel özgürlükleri ve basın özgürlüğünü genişletti. Adem-i merkeziyetçi bir yönetim anlayışı benimseyerek ülkenin Çek ve Slovak cumhuriyetleri olarak iki idari birime ayrılması için adım attı. Dubçek’in bu girişimleri SSCB lideri Brejnev tarafından sert tepkiyle karşılandı. Dubçek geri adım atmayınca, Romanya dışındaki Varşova paktı ülkeleri SSCB önderliğinde Çekoslovakya’ya askerî müdahalede bulundular. Ülke işgal edildi. Bir süre daha görevine devam etmesine izin verilen Dubçek Nisan 1969’da istifaya zorlandı.
“Prag Baharı”nın bastırılması sırasında takip edilen yöntem Brejnev Doktrini
olarak isimlendirildi. Buna göre, SSCB herhangi bir ülkenin Varşova Paktı’ndan
ayrılma girişimine gerekirse güç kullanarak engel olacaktı. Böylece Varşova Paktı
ülkelerinin egemenliklerinin SSCB tarafından sınırlandırıldığı tescil edilmiş oldu. Doğru cevap D'dir.

Belçika Dışişleri Bakanı Paul-Henri Spaak tarafından hazırlanan rapordaki
öneriler doğrultusunda, 25 Mart 1957’de imzalanan Roma Antlaşması’yla Avrupa
Ekonomik Topluluğu (AET) ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu (AAET) kuruldu. Avrupa’da demokrasiyle yönetilen tüm ülkelerin bu örgütlere üye olabileceğinin belirtildiği Roma Antlaşması’nda mal, hizmet, sermaye ve kişilerin serbest
dolaşımı ve bir gümrük birliğine dayanan bir ortak pazar kurulması öngörüldü. Doğru cevap B'dir.

1978’de İsrail, Lübnan’ın güney bölgesinde bulunan kamplardaki gerillaları etkisiz hâle getirmek için bölgeyi işgal etti. 1978’in Haziranı’nda BM Barış Gücü’nün bölgeye girmesiyle İsrail askerleri geri çekildi. Ancak, bu süreç İsrail’in 1982’de Lübnan’a tekrar girerek daha uzun sürecek bir işgal döneminin kapılarını aralayacaktır. Nitekim 1978’teki İsrail işgaline karşılık, Lübnan’la tarihsel ve ekonomik bağları bulunan Suriye de Arap Birliği’nin davetiyle Lübnan’a girerek hem Hıristiyanlarla hem de Filistinlilerle mücadeleye başladı. Bu durum da Lübnan’daki Suriye varlığını doğurdu. İsrail ve Suriye’nin Lübnan’a girmesiyle yeni bir boyut kazanan Lübnan İç Savaşı 1990 yılına kadar devam edecektir. Doğru cevap B'dir.