SİYASİ TARİH II - Deneme Sınavı - 13

Hindistan’ın bağımsızlığını kazanmasındaki en büyük aktör ve pasif-sivil direnişçi siyasetçi Mahatma Gandhi’dir.

Kore Savaşı çok önemli sonuçlar doğurdu. Bir kere ABD ile ÇHC arasında büyük bir anlaşmazlık/ayrılık ortaya çıktı. ABD’nin Tayvan’a verdiği destek ÇHC tarafından iç işlerine müdahale olarak algılandı. Savaş ÇHC’yi SSCB’ye yaklaştırırken bu birlikteliğin verdiği güven Vietminh’e destek vermeye itti. Tüm gelişmeleri komünizmin yayılması olarak değerlendiren ABD, bölgeye yönelik politikalarını gözden geçirdi. Doğru cevap C’dir.

ABD, Orta Doğu’daki denetimin yavaşça Batı’nın elinden çıktığı izlenimini edinmişti ve denetimin yeniden sağlanmasına yönelik atılan adım ise 5 Ocak 1957’de ilan edilen ve Mart’ta Kongre’de kabul edilen Eisenhower Doktrini oldu. Kongre’de okunan bildiride propaganda savaşının SSCB tarafından kazanıldığı sonucuna varılmıştı. Doktrinle ABD Başkanı, Orta Doğu devletlerinden biri komünist denetimi altındaki bir devlet tarafından doğrudan ya da dolaylı bir saldırıya uğrayıp, ABD’den yardım isterse bu yardım da bulunmaya Kongre tarafından yetkili kılınmıştı. Doktrin, Bağdat Paktı üye si olan Irak dışın da Arap dünyasında yalnızca Lübnan tarafından kabul edildi. Doğru cevap C’dir.

Şubat 1958’de BAC’nin kurulması, Irak ve Ürdün’de Nâsır’ın ve Arap milliyetçiliğinin etkisinin artacağı kaygısını uyandırdı. Bu iki devlet arasında federasyon görüşmelerine başlandı. Görüşmeler 19 Mayıs 1958’de Irak­Ürdün birliğinin kurulmasıyla sonuçlandı. Ancak, bu birlik yalnızca 55 gün sürebildi. 14 Temmuz 1958’de General Kasım liderliğindeki askerlerin Irak’ta yönetimi ele geçirerek, Başbakan Nuri Said ve Kral Faysal’ı öldürmeleri ve ardından cumhuriyetin ilanı Orta Doğu’da Eisenhower Doktrini’nin uygulanmasına yol açtı. İlk olarak, 15 Temmuz’da ABD, Lübnan’a askerî müdahalede bulundu. Doğru cevap D’dir.

Balkan Paktı ölü doğmuş bir girişimdi. Birincisi, hemen bir haf­ta sonra Yunanistan’ın Kıbrıs sorununu BM’ye getirmesi gerçekte taraflar arasında bağlaşmaya varacak türden bir biraradalık olmadığının göstergesi oldu. İkincisi, Balkan devletlerinin bir kısmı bu paktın dışında kalmıştı. Son olarak, 1955’te SSCB­Yugoslavya yakınlaşmasıyla işlevini tamamen yitirdi. Doğru cevap A’dır.

İkinci Dünya Savaşı’nın ardından BM içerisindeki Vesayet Konseyi’nin çalışmalarının da etkisiyle sömürge yönetimleri birer birer sona erdi. Bu sürece sömürgeden kurtuluş (dekolonizasyon) denir. Pek çok devlet bağımsızlıklarını kazandı. Çoğu Asya ve Afrika’da yer alan bu devletler Soğuk Savaş içeresindeki iki kamptan herhangi birine yanaşmak istemediler. Doğru cevap E’dir.

Üçüncü Dünya Kavramı; Soğuk Savaş yıllarında daha ziyade Batılı yazarlar, ABD liderliğindeki Batı Bloku’nu “Birinci Dünya”, SSCB önderliğindeki Doğu Bloku’nu “İkinci Dünya” ve bu ikisine de dâhil olmayan Bağlantısız ülkeleri de “Üçüncü Dünya” olarak nitelendirmişlerdir. Bu tabir aynı zamanda, sömürgeden kurtulmuş, az gelişmiş ülkeler için de kullanılmaktaydı. Doğru cevap B’dir.

SSCB­Çin ayrılığının temelinde ideolojik farklılık da vardı. Biri devrimde değilse bile artık proletaryanın çoğunluğu oluşturduğu sanayi toplumu iken diğerinde hâlen köylülük egemendi. SSCB­ÇHC gibi işçi­köylü ayrımı üzerinden tüm dünya sosyalistleri ikiye bölündü. Bağımsızlığını yeni kazanan devletlerin çoğu köylü topluluklara sahip olduğundan ÇHC’nin yolundan gidiyordu. Doğru cevap D’dir.

SSCB’nin 4 Ekim 1957’de fırlattığı Sputnik adlı uydu, aynı zamanda kıtalararası füze fırlatabilme yeteneğini kazandığı anlamına geliyordu. Bu gelişme ABD topraklarını hedef haline getiriyordu. ABD kendi uydusunu ancak 1958 Ocak’ında fırlatabildi. Teknolojik yarışta SSCB öne geçmiş görünüyordu. ABD, kendi topraklarını hedef olmaktan çıkarmak için Avrupa’da SSCB sınırına orta menzilli füzeler yerleştirme kararı aldı ve uyguladı. Doğru cevap C’dir.

Küba Bunalımı, Soğuk Savaş’ta ABD ve SSCB’yi doğrudan karşı karşıya ge tiren en önemli olay ve bir dönüm noktası oldu. Nükleer silahların kullanılması olasılığı ilk ve son kez gündeme geldi. Deyim yerindeyse insanlık uçurumun eşiğinden geri döndü. Doğru cevap D’dir.

Demir Perde Ülkeleri: İngiltere eski Başbakanı Churchill’in 1946’da Fulton’da yaptığı konuşmada ilk kez dile getirdiği “Demir Perde” ibaresi, ilerleyen yıllarda Doğu Avrupa’daki Sovyet hâkimiyeti altındaki ülkeleri ifade etmek için kullanılacaktır. Doğu Avrupa’daki sosyalist ülkeler için Batı literatüründe uzun süre “Demir Perde Ülkeleri” nitelemesi yapılmıştır.

Doğru cevap A'dır.

İkinci Dünya Savaşı’nın ardından, uluslararası komünizmin SSCB eliyle Avrupa başta olmak üzere tüm dünyaya yayıldığı varsayımından hareketle ve buna engel olmak için ABD’nin izlediği dış politikaya “çevreleme” (containment) adı verilir. Çevreleme politikasının ilk adımı Truman Doktrini oldu. 

Doğru cevap A'dır.

Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü ise çevreleme politikasının bu coğrafyadaki askerî ittifakı ve temel direği işlevini gördü. 4 Nisan 1949’da kurulan örgütün 12 kurucu üyesi vardır: ABD, Belçika, Danimarka, Fransa, Hollanda, İngiltere, İtalya, İzlanda, Kanada, Lüksemburg, Norveç, Portekiz. Örgüte 1952’de Türkiye ve Yunanistan, 1955’te Federal Almanya Cumhuriyeti, 1982’de İspanya katılmıştır.

Doğru cevap D'dir.

Kominform: Komünist ve İşçi Partileri Enformasyon Bürosu adlı örgüt 1947’de SSCB tarafından kurulmuştur. 1956’da Stalincilikten kurtulma süreci sonucunda feshedilmiştir.  Bunun için 1947’de Avrupa’daki 9 komünist partinin katılımıyla Kominform kuruldu (Polonya, SSCB, Çekoslovakya, Macaristan, Romanya, Bulgaristan, Yugoslavya, İtalya ve Fransa). Amaç, tüm Avrupa’daki komünist parti eylemlerini eş güdümlemekti. 1948’de Yugoslavya’nın örgütten ihracı bu hedef­ten daha başından sapıldığının göstergesi oldu.

Doğru cevap E'dir.

Milletler Cemiyeti’nin yerine başka bir örgüt kurma düşüncesi Savaş içerisinde gelişmişti. BM örgütünü kuran anlaşma 26 Haziran 1945’te San Fransisco Konferansı’nda 50 devlet tarafından imzalandı. İmzayı daha sonra atmasına karşın Polonya’ya da bu statü verildiği için 51 kurucu üye vardı. 2011’de Güney Sudan’ın üyeliğiyle 2012’ye gelindiğinde bu sayı 193’e çıktı. Bu sayı BM’nin evrensel niteliğinin bir göstergesi olarak değerlendirilir. Örgütün kurucu belgesi 111 maddeden oluşan BM Şartı’dır. Şartın 1. maddesinde de yer aldığı gibi BM’nin temel amacı uluslararası barış ve güvenliği sağlamaktır. Bunu sağlamak için devletlerin saygı göstermesi gereken bazı ilkeler saptanmıştır (m.2). Bunlardan ilki üyelerin egemen eşitliğidir (m. 2/1). Yani, büyük/küçük, zengin/fakir tüm üyeler ilke olarak BM’de eşit haklara sahiptirler ve egemenliklerine saygı gösterilir. İkincisi, devletlerin sorumluluklarını iyi niyetle yerine getirmeleridir (m. 2/2). Üçüncüsü, uyuşmazlıkların barışçı yollardan çözülmesidir (m. 2/3). Dördüncüsü, üye devletlerin kuvvet kullanmak ya da kuvvet kullanma tehdidinden kaçınmaları ilkesidir (m. 2/4). Kuvvet kullanmayı yasaklayan bu ilke barış ve güvenliğin sağlanmasında temel ilkedir. Son olarak ulusal yetki ilkesinden söz edilebilir(m. 2/7). Bu ilke uyarınca BM, uluslararası barış ve güvenliği tehlikeye sokmadığı sürece üye devletlerin iç işlerine karışamaz.

Doğru cevap A'dır.

SSCB, önderlik rolünü ekonomik alanda da oynamaya çalıştı. 1949’da SSCB, Bulgaristan, Çekoslovakya, Macaristan, Polonya ve Romanya’nın katılımıyla COMECON kuruldu. Marshall Yardımı’nı yürütmek için kurulan Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü’ne yanıt niteliğinde kurulan örgütün amacı, iş birliği ve eş güdüm yoluyla üye devletlerin ekonomik kalkınmalarını desteklemekti. Örgüte 1949’da Arnavutluk, 1950’de Demokratik Almanya Cumhuriyeti katıldıysa da beklenen verim alınamadı.

Doğru cevap D'dir.

“Soğuk Savaş” terimi çok basit bir tanımla, taraf­ların birbirine karşı silaha başvurmaktan kaçındıkları çatışma durumudur. İkinci Dünya Savaşı sonrasında ABD ve SSCB arasında başlayan gerilim “Soğuk Savaş” olarak isimlendirilmiştir. İki ülkenin liderliğini yaptıkları ülkeler Doğu ve Batı bloku isimlendirilmiştir. Taraf­ların nükleer silahlara sahip oluşu, birbirlerine karşı bir silahlı müdahaleye girişmelerini engellemiştir. Nükleer silahların kullanılacağı bir çatışmanın hem ABD hem de SSCB’nin yok olması sonucunu doğuracağından endişe eden Amerikan ve Sovyet yöneticileri, iki ülke arasında bir “dehşet dengesi” kurmayı yeğlemişlerdir. Yine de Soğuk Savaş dönemi, taraf­ların kendilerine yakın ülkeler üzerinden “vekaleten savaşlar” yürütmelerine sahne olmuştur.

Doğru cevap E'dir.

Batılı devletler savaştan sonra Asya’daki bazı sömürgelerinin bağımsızlıklarını tanımak zorunda kalmışlardır. Filipinler 1946’da ABD’den, Hindistan, Burma ve Seylan İngiltere’den, Endonezya Hollanda’dan bağımsızlıklarını kazandılar. Hindistan’ın bölünmesiyle Pakistan kuruldu. Çin’de de, komünistler ve Batı yanlıları arasındaki kanlı iç savaş sonunda bölünme yaşandı. Çin Halk Cumhuriyeti ve Çin Cumhuriyeti (Tayvan) adında iki ayrı devlet kuruldu. Vietnam’da ise ileriki yıllarda yaşanacak kanlı çatışmanın habercisi olurcasına komünistler ve Batı yanlıları ayrı ayrı örgütlendiler. Kore yarımadası da 38. paralel üzerinden ikiye bölündü. Bu bölünme 1950’de Soğuk Savaş’ın ilk büyük sıcak çatışmasına yol açacaktır.

Doğru cevap C'dir.

Yüzdeler Antlaşması: 1944’teki Moskova Konferansı sırasında, İngiltere Başbakanı Churchill ve SSCB lideri Stalin, savaş sonrasında Avrupa’da kurulacak nüfuz alanları üzerinde “sözlü olarak” anlaştılar. Buna göre, SSCB Romanya’da %90, Bulgaristan’da %75; İngiltere ise Yunanistan’da %90 nüfuza sahip olacaklardı. Macaristan ve Yugoslavya’da ise iki tarafın nüfuzu eşit olacaktı.Buna göre doğru cevap B seçeneğidir.

Savaşta en büyük yıkımlardan birini de İngiltere yaşadı. Savaşın ekonomik ve
toplumsal yıkımı 1945 seçimlerinde kendisini gösterdi. Zaferin mimarı Churchill
iktidarı kaybetti. İşçi Partisi lideri Clement Attlee Başbakan, sendikacı Ernest
Bevin de Dışişleri Bakanı oldular. Yeni yönetim savaşın olumsuz izlerini ortadan
kaldırmak için bir dizi ekonomik/toplumsal reforma giriştiyse de 1947’ye gelindiğinde kaynak yetersizliği baş gösterdi. İngiltere ekonomik reformlarını
sürdürmek için iki yola başvurdu: Öncelikle harcamalarını kıstı. Eski sömürgelerine birer birerbağımsızlıklarını verdi. Böylece XIX. yüzyıla damgasını vuran İngiliz İmparatorluğu XX. yüzyılın ortasında “başat güç” olmaktan çıkıyordu. İkinci olarak ABD’den borç aldı ve dünya egemenliğine ilişkin sorumluluklarını ABD’ye devretti. Buna göre doğru cevap D seçeneğidir.