Birinci Dünya Savaşı (1908-1918)

a) Sömürgecilik ve ekonomik yayılma/emperyalizm

b) Alman siyasi birliğinin kurulması ve Avrupa’da Alman-Fransız rekabeti

c) Balkanlarda Rusya, Avusturya-Macaristan rekabeti

d) Büyük güçler ittifakı ve bağlantılar sistemi: Bloklaşma

e) Silahlanma

f) Aşırı milliyetçilik

g) Dinsel ve kültürel yayılma

İmparatorluk çağı dünya ekonomisinin coğrafi açıdan önceki dönemlerden daha geniş bir tabana yayılması; Avrupa ve Avrupa dışındaki (Kuzey Amerika, Japonya gibi) gelişmelerle dünya ekonomisinin endüstrileşmiş ve endüstrileşmekte olan kısmının genişlemesi; uluslararası piyasanın olağanüstü bir büyüme göstermesi; birincil mallarda hem üretime ayrılmış alanlarda hem de bu alanların dünya pazarıyla bütünleştirilmesinde büyük ilerlemeler kaydedilmesi; ingiltere’nin tek endüstri ekonomisi olmaktan çıkması ve Almanya, ABD gibi ülkelerin de yoğun bir üretime geçmesi

19. yy. yüzyılın ilk yarısında Avusturya egemenli¤inde yaşayan Çek ve Slovaklar arasında edebî ve felsefi bir akım olarak ortaya çıkan Slavcılık, aynı yüzyılın ikinci yarısında siyasi bir nitelik kazandı. Orta ve Do¤u Avrupa’da yaşayan Slavların Rusya’nın yönetiminde birleşmesini ifade etmek için kullanılmaya başlandı. Panslavist akım 1858’de Moskova’da kurulan “Slav Yardım Komitesi” ile ivme kazandı.

Bir devletin, kendi sınırına yakın yaşayan soydaşlarının oturduğu bölgeleri ilhak etme politikasıdır.

II. Enternasyonal: Tam adı Uluslararası işçi Derneği olan oluşum, ilk kez 1864’te Marx ve Engels’in liderliğinde kuruldu. Paris Komünü’nden sonra dağıldı. 1889’da yeniden açıldı. Bu dönemde Alman Sosyal Demokrat Partisi’nin etkisi altında kaldı ve Marksizmi reformist bir anlayışla uygulamaya çalıştı. 1907 ve 1912’de yapılan kurultaylarında militarizmi mahkûm etti ve silahlanmaya karşı bir tutum takındı. Ancak etkili olamadı ve bölündü.

Fransa  8 Nisan 1904 tarihli İngiliz-Fransız Antlaşması’nı (Entente Cordiale) uygulamaya koyarak, Fas’a yerleşmek için girişimlerde bulundu. ingiltere’nin açık desteğini aradı. Alman imparatoru II. Wilhelm ve fiansölye Bülow, Fransa’nın Avrupa güç dengesini kendi lehine değiştirme niyetine açıkça karşı çıktı. Hatta II. Wilhelm 31 Mart 1905’te bir savaş gemisi ile Tanca’ya çıkarak Almanya’nın Fas’taki çıkarlarının korunacağını ve Fas’ın bağımsız bir devlet olarak varlığını sürdürmesi gerektiğini açıkladı. Bu hamle “Birinci Fas Krizi” olarak adlandırılan uluslararası gelişmenin fitilini ateşledi. Alman fiansölyesi Bülow 1880 Madrid Konvansiyonu’na dayanarak, sorunun uluslararası bir konferansta ele alınmasını ve Fas’ın bağımsızlığının yeniden onaylanmasını önerdi.

İlk kez Kuzeybatı irlanda’da bulunan County Mayo’da ortaya çıkan boykot, “zayıfın silahı” olarak iran’dan Hindistan’a, Osmanlı imparatorluğu’ndan Çin’e kadar dünyanın birçok bölgesine yayılmıştır. Bu eylem metodu Osmanlı imparatorluğu’nda politik bir silah olarak ilk kez Avusturya-Macaristan’a karşı uygulandı. Halk, ittihat ve Terakki Cemiyeti’nin yönlendirmesiyle bu ülkenin mallarını satın almadı. Fes boykotu da denilmektedir. En önemli toplumsaliktisadi sonucu “mili iktisat” fikrini doğurmasıdır.

Avusturya-Macaristan ‹mparatorluğu Veliahtı Arşidük François Ferdinand’ın Saraybosna’daki ordu manevraları ziyareti sırasında 28 Haziran 1914’te Gavrilo Prencip adlı bir Sırp milliyetçisi tarafından öldürülmesi dünyayı savaşa sürükledi. Avusturya-Macaristan Hükümeti yaptığı soruşturmada suikastin Sırbistan gizli servisi ile bağlantısı olan “Kara El” örgütü tarafından organize edildiğini tespit etti. Ardından 23 Temmuz’da Sırbistan’a kabul edilmesi zor koşullar içeren 10 maddelik bir nota verdi. Suikastçilerin Avusturya-Macaristan’ın görevlendirdiği kişilerce soruşturulmasını ve yargılanmasını talep etti. Ayrıca Sırbistan kaynaklı tahriklerin önlenmesi için etkin işbirliği istedi. Notaya cevap vermesi için Sırbistan’a 48 saat süre tanıdı. Sırp Hükümeti verdiği cevapta, taleplerin önemli bir kısmını kabul ettiğini, ancak egemenliğini kısıtlayan bazı maddelerin görüşmeler yoluyla yumuşatılması gerektiğini bildirdi. Sırbistan’ın cevabından tatmin olmayan Avusturya-Macaristan, bu ülkeyle diplomatik ilişkilerini kesti ve kısmi seferberlik ilan etti. Ardından 28 Temmuz 1914’te başkent Belgrat’ı bombardımana başlayarak uzun zamandır beklenen savaşın ilk kıvılcımlarını tutuşturdu.

• İtilaf blokunda yer alan devletlerin Osmanlı imparatorluğu’na karşı izledikleri saldırgan politikalar • Son savaşlarda kaybedilen toprakların geri alınması • Ekonomik bağımsızlığın kazanılması • Almanya’nın savaştan üstün çıkacağı düşüncesi • Osmanlı-Alman yakınlaşması • Turan imparatorluğu kurma düşüncesi

İki devletin Avusturya-Macaristan ile Sırbistan arasında çıkan bir anlaşmazlıkta tam bir tarafsızlık içinde bulunması, • Avusturya-Macaristan ile Rusya’nın savaşa tutuşması halinde Almanya’nın da buna katılmak zorunda kalması durumunda, Osmanlı imparatorluğu’nun da savaşa girmesi, • Almanya’nın Osmanlı imparatorluğu’nun tehditle yüz yüze kalması durumunda silahla Osmanlı’yı savunması.

Kafkasya ve Doğu Anadolu Cephesi

Irak Cephesi

Kanal Cephesi

Çanakkale Cephesi

Galiçya Cephesi

19. yüzyılın sonlarında dil ve edebiyat alanında başlayan Türkçülük, 20. yüzyılın başında siyasi bir nitelik kazandı. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin bazı sempatizanları ve Enver Paşa başta olmak üzere bir bölüm askerî erkân Pantürkist akımı geliştirdiler. Bu akımın en önemli tezi, Türk kökenli insanların anayurdu ve gelecekte geniş ve güçlü bir devlet olarak tekrar birleşmenin sembolü olan Turan’dır. Dönemin yayınlarında, Japonya sınırından iskandinavya dağlarına ve Kuzey Kutup Okyanusu’ndan Tibet Platosu’na kadar uzanan bölge Büyük Turan olarak ifade edilmiştir

İngiliz-Fransız Donanması, 18 Mart 1915 günü Boğaz’ı geçmeye çalıştı. Ancak bu güçler, ağır bir yenilgiye uğrayarak geri çekilmek zorunda kaldı. Bunun üzerine Gelibolu Yarımadası’na asker çıkaran itilaf Devletleri, Osmanlı Ordusu’nun olağanüstü direnişiyle karşılaştı. Ağustos 1915’te Mustafa Kemal Paşa’nın komutasındaki Osmanlı kuvvetleri Anafartalar ve Conkbayırı’nda büyük başarılar kazandı. 8-9 Ocak 1916’da da bu cepheyi tamamen boşalttılar. Bu cephede kazanılan zafer, Bolşevik ihtilali’nin başarıya ulaşmasını etkilerken asıl önemlisi çökmekte olan bir imparatorluk’tan yeni bir Türk Devleti’nin doğuşuna zemin hazırladı.

İngiltere, Fransa ve Rusya, Nisan 1915 tarihli Londra Antlaşması’yla İtalya’nın savaşa girmesi koşuluna bağlı olarak bu ülkeye Antalya iline yakın olan Akdeniz bölgesinde adil bir pay verilmesinin uygun olacağını belirtmişlerdi. Yine bu üç devlet, italya’nın Uşi Antlaşması (1912) gereğince geçici olarak elinde bulundurduğu Oniki Ada üzerinde egemenliğini tam olarak kurmasına yardımcı olacaklardı. italya da, üç itilaf Devleti’nin (Fransa, ingiltere ve Rusya) Arabistan ile Müslümanlarca kutsal sayılan yerlerin bağımsız Müslüman yönetim altında bırakılmasına dair olan açıklamasını kabul edecekti.

İngiliz Dışişleri Bakanı Lord Balfour 2 Kasım 1917’de Uluslararası Siyonizm Hareketi’nin liderlerinden Lord Rothschild’e bir mektup göndererek Filistin’de Yahudilere bir “ulusal yurt” kurulması çabasının ülkesi tarafından destekleneceğini bildirdi. Ancak bölgenin Yahudi olmayan halklarının hakları ihlal edilmeyecekti. ingiliz Dışişleri Bakanı bu girişimle çok sayıda Yahudi’nin yaşadığı ABD’nin sempatisini ve desteğini sağlamayı amaçladı. Diğer itilaf Devletleri Hükümetleri tarafından da desteklenen bu bildiri, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Filistin üzerinde kurulacak olan “mandat” sisteminin temelini oluşturdu.

Lenin ve diğer Bolşevikler, hükümetin otoritesinin kaybolmasını ve ülkenin bunalıma sürüklenmesini iyi değerlendirerek yönetimi ele geçirdiler. Sadece dünya savaşının gidişatını değil, 20. yüzyılın da seyrini değiştiren Ekim Devrimi’ni gerçekleştirdiler. Bolşevikler, “ulusların kendi kaderlerini tayin etme, barış, toprak, ekmek” ilkeleriyle iktidara gelmişlerdi. Bolşeviklerin savaşa bakışları ve analizleri farklıydı. Devrim’in lideri Lenin’e göre savaşa tekelci kapitalizmin yayılmacı güdüsü neden olmuştu ve özünde kendine karşı da yıkıcı olan bu güç, bizzat kapitalizmin çöküşüne de yol açacaktı. Bolşeviklerin temel beklentisi, emperyalist rekabetin yerini, yeni işçi sınıfı devletleri arasında oluşacak uluslararası dayanışmanın almasıydı. Böylelikle kalıcı barış sağlanacaktı.

Kamuoyunun İngiliz-Fransız liderli¤indeki itilaf güçlerine karşı büyük sempatisi vardı. Savaş sırasında Alman denizaltılarının ABD gemilerini batırması Amerikan kamuoyunun öfkesini arttırmıştı. ingiliz propagandasının etkisiyle de savaşın müttefik demokrasileri ile Alman militarizmi arasında geçece¤i algısına kapılmıştı. Bu ülkenin itilaf güçlerine (ingiltere ve Fransa başta olmak üzere) sattı¤ı malzemenin bedelinin büyük miktarlara ulaşması savaş ekonomisi lobisini de harekete geçirmişti. Washington’un savaşa girme kararı aldı¤ı Nisan 1917’de ABD’de 1,5 milyar dolarlık müttefik devletlere ait savaş bonosu satılmıştı. Dolayasıyla hem borçların tahsil edilmesi hem de savaş bonolarının geri ödenmesi için ingiliz ve Fransız güçlerinin galip gelmesi zorunluluk halini almıştı.

Rusya’daki sosyalist rejim ile ittifak devletleri arasında sürdürülen bir dizi diplomatik girişimden sonra Aralık 1917’de ateşkes, 3 Mart 1918’de de Brest-Litovsk Antlaşması imzalandı. Böylece Rusya savaştan çekildi. Rusya bu antlaşmayla Polonya, Estonya, Litvanya, Letonya, Kourland ve bazı Baltık Adalarını Almanya ve Avusturya-Macaristan’a vermeyi, Kars, Ardahan ve Batum’u Osmanlı’ya bırakmayı kabul etti. Ayrıca sosyalist rejim, Finlandiya, Ukrayna ve Gürcistan’ın ba¤ımsızlı¤ını da tanıdı.

•  Diplomasi alanında açıklık ilkesinin esas alınması,
• Kara sularıyla, milletlerarası antlaşmalarla statüsü düzenlenmiş denizler hariç, denizlerde tam bir serbestliğin hakim olması,
• Milletler arasında ekonomik bütün engellerin kaldırılması ve ticari ilişkilerde eşitliğin kabul edilmesi, • Silahsızlanmanın esas alınması, silahlanmanın iç güvenliği tehlikeye düşürmeyecek oranda tutulması,
• Sömürgeler üzerindeki isteklerin serbestçe ve tam bir yansızlıkla incelenerek ve bu bölgeler halkının çıkarları da göz önünde tutularak bir sonuca bağlanması,
• İşgal edilmiş olan bütün Rusya topraklarının boşaltılması ve bu toplumun kendini istediği şekilde yönetmesi,
• Belçika’nın egemenlik haklarına dokunulmaksızın boşaltılması ve yeniden kurulması,
• İşgal altındaki Fransa topraklarının boşaltılması ve Alsace-Lorraine bölgesinin bu ülkeye iade edilmesi,
• İtalya sınırlarının milliyet ilkesine göre yeniden düzenlenmesi,
• Avusturya-Macaristan imparatorluğu sınırları içinde yaşayan halklara özerklik tanınması,
• Romanya, Sırbistan ve Karadağ’ın boşaltılması, Sırbistan’ın denize çıkış imkanına kavuşması ve Balkan Devletlerinin birbirleriyle olan ilişkilerinin milliyet ilkesi temeline göre dostça düzenlenmesi,
• Osmanlı imparatorluğu’nda Türklerin oturdukları bölgelerin bağımsızlığının tanınması ve Osmanlı egemenliği altında bulunan diğer uluslara geniş özerklik tanınması,
• Polonya’ya bağımsızlık verilmesi ve denize çıkışın sağlanması,
• Büyük ve küçük olmasına bakılmaksızın bütün devletlerin bağımsızlıklarını ve toprak bütünlüklerini garanti altına alacak bir uluslararası örgüt (Milletler Cemiyeti) kurulması.

Fransız Devrimi ideolojisinin temel ilkelerinden biri olan milliyetçilik, imparatorluklarda yaşayan çeşitli etnik unsurları etkiledi ve bu unsurların ayaklanarak ulus-devletlerini kurmalarını tetikledi. Ancak 20. yüzyılla birlikte Büyük Avrupa Devletleri’nde yeni milliyetçilik adı verilen akımlar ortaya çıktı. Bu akımların en önemli özelli¤i, devletin gücünün arttırılması, itibarının yükseltilmesi, yayılmacılı¤ına gerekli ideolojik deste¤in verilmesi ve kamuoyunun manipüle edilerek hükümetler üzerinde baskı kurulması anlayışına dayanmasıydı. Almanya’da Pangermanistler, Rusya’da Panslavistler, Fransa’da intikamcılar, İtalya’da irrendentistler ve İngiltere’de de imparatorlukçular yaptıkları yayınlarla ve kurdukları derneklerle ülkelerinin politikalarını etkilemeye çalıştılar.