SİYASİ DÜŞÜNCELER TARİHİ

İlkenin Değişmesi: Bir ülkede toprağa dayalı ekonominin giderek ticaret, ardından da sanayi ağırlıklı hâle geldiğini ve yeni sınıfların belirdiğini ya da bir başka ülkede siyasal otoritenin katkısıyla barajların kurulması sonucunda hem iklimin değiştiğini hem toprakların verimliliğin arttığını, böylece ticaretin gelişip zenginleşmenin yaşandığını varsayalım. İşte, bu koşulların değişmesi, bu ülke halkının törelerinin, düşünce ve yaşam biçimlerinin, kısacası ulusal ruhunun da değişmesine neden olacaktır.

Impeachment: Bir bakanın ya da bir yüksek devlet görevlisinin (savcı işlevini üstlenen) Avam Kamarası tarafından suçlanıp (yargıç görevini üstlenen) Lordlar Kamarası tarafından yargılanması kuralıdır.

Cenevre Cumhuriyeti’nin yurttaşı olan Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) ömrünün önemli bir bölümünü Fransa’da geçirmiştir. Dijon Akademisi’nin açtığı bir yarışmanın büyük ödülünü alan Bilimler ve Sanatlar Üzerine Söylev adlı yapıtını 1750’de piyasaya sürerek adını duyurmuş ve 1755 tarihli İnsanlar Arasında Eşitsizliğin Kaynağı ve Temelleri Üzerine Söylev kitabıyla da üne kavuşmuştur.

Rousseau’nun “uğursuz bir rastlantı” olarak nitelendirdiği madencilik ile tarımın bulunmasıyla birlikte özel mülkiyet belirir ve insanlar birbirlerine daha bağımlı olurlar.

Egemenliğin “Sınırı”: Rousseau’nun deyişiyle, “egemen erk, ne denli mutlak, ne denli kutsal, ne denli dokunulmaz olursa olsun, genel sözleşmelerin [toplum sözleşmesinin] sınırını aşamaz.” Dolayısıyla egemen, tüm yurttaşları özgür ve eşit kılıp ortak iyiliği sağlamakla koşullanmıştır. Bu bakımdan “egemen, sırf egemen olmasından ötürü, ne olması gerekiyorsa her zaman odur.” Yani, yaratılış amacının dışına çıkamaz.

Tüm Hristiyan yazarlar içinde, hem derdi hem de çareyi görüp kartalın iki başını birleştirmeyi ve her şeyde siyasal birliği sağlamayı önerme yürekliliğini gösteren tek kişi filozof Hobbes olmuştur.

“Yasalar genel iradenin gerçek işlemleridir” diyen Rousseau’ya göre yasama gücü halkın elindedir.

XVIII. yüzyılda Fransa’ya damgasını vurmuş olan siyasal yapılanma, 1715-1774 yılları arasında tahtta bulunan XV. Louis’nin mutlak monarşi olarak adlandırılan yönetimidir. Mutlak monarşi nitelendirmesi, her şeyden önce, devletin kralın kişisel sorumsuz otoritesi altında merkezi bir şekilde yapılanması demektir.

Montesquieu, toplum sözleşmesi kuramcılarından farklı olarak, doğal hukuk düşüncesini ve toplumun yapay bir biçimde kurulduğu anlayışını reddeder.“İnsanın toplumda yaşamak için yaratıldığını” belirtip topluma doğallık atfeder.

Montesquieu’ya göre demokrasiyi hareket ettiren tutku, yani ilke erdemdir. Bir başka deyişle, demokrasinin var olması yurttaşların erdemli olmalarına bağlıdır. Vatan ile eşitlik sevgisi anlamına gelen erdem, “her yurttaştan devleti için kişiliğinden fedakarlıkta bulunmasını ister”; ayrıca, kişisel tutkuların bastırılmasını, isteklerin sınırlandırılmasını, azla yetinilmesini ve zenginlikten kaçınılmasını gerektirir.

Montesquieu, temel yasalar kavramını hukuksal değil, toplumsal bir içerikle donatır. Ona göre temel yasalar, kral ile halk arasındaki “ara-erkler”dir; krala bağlıdırlar ama kral da onlara bağlıdır. Bu ara-erkler başta soylular olmak üzere, ruhban sınıfı, ayrıcalıklı kentler ve yüksek yargı kurumları olan parlamentolardır.
Daha açıkçası, kralın karşısında soylular ile ruhbanın ayrıcalıklı hakları, kent (yerel) yönetimleri ile parlamentoların yetkileri bulunmaktadır.

Tek kişinin yasa ve kural tanımayan keyfi yönetimi olarak tanımlanabilecek despotluğun ilkesi korkudur. Diğer yönetimler gibi despotluk da belli koşulların ürünü ise de Montesquieu onu kapkara bir tablo biçiminde sunar. Despotluk, akla, insan doğasına aykırıdır; tam anlamıyla bir yönetim biçimi bile değildir çünkü burada hiçbir yapı yoktur, ne siyasal ne de toplumsal. Devlet despotla özdeşleşmiştir.

Montesquieu, güçler ayrımı (ya da kuvvetler ayrılığı) olarak bilinen sistemini hem kuramsal hem (İngiliz Anayasası’na ilişkin) betimsel bir yaklaşımla ortaya koyup inceler. Ona göre, devletin üç gücü olan yasama, yürütme ve yargının tek elde, örneğin bir sultanda ya da aristokratik veya demokratik bir mecliste toplanması, o devletin ılımlı olmadığının açık bir kanıtıdır. Çünkü yurttaşları böyle bir kişinin ya da böyle bir meclisin mutlak iktidarına ve bu iktidarın aşırı kullanımına karşı koruyabilecek hiçbir şey yoktur.

Bakanlar gibi yüksek devlet görevlilerinin görevleri nedeniyle yargılanması, yasama organı tarafından gerçekleştirilir. Bu durum, İngiliz Anayasası’ndaki impeachment kuralına denk düşmektedir.

Görüşlerini farklı yapıtlarında ortaya koymuş olan Rousseau, sistemli bir şekilde düşünüp yazmadığını, dahası çelişkilere düşmekten de kaçınmadığını açıkça
belirtmiştir. Bununla birlikte, siyasal içerikli tüm kitapları, farklı konuları işlemelerine karşın, aynı sorunsal içinde kaleme alınmıştır. Bu, siyaset ya da siyasal toplum
sorunsalıdır. Daha açıkçası, siyasal alana belirleyici bir nitelik yükleyen Rousseau, insanın (ve halkın) iyi olmasının içinde bulunduğu siyasal yapıya bağlı olduğu görüşünden hareket edip iyi bir siyasal yönetimin ne olması gerektiğini araştırmıştır.

Rousseau, toplum sözleşmesi kurgusunu, bu kötü uygar toplumdan değil, fakat doğa durumundan çıkış olarak anlatmayı tercih eder. Ona göre, doğa durumunun
son evresindeki genel savaşa son verip herkesin güvenliğini sağlayacak ve insanları yeniden eşit ve özgür kılacak olan toplum sözleşmesi (kadınlar dışında) oybirliğiyle gerçekleştirilir. Ona göre kadın erkeğe itaat etmek için yaratılmıştır.

Tüm Hristiyan yazarlar içinde, hem derdi hem de çareyi görüp kartalın iki başını birleştirmeyi ve her şeyde siyasal birliği sağlamayı önerme yürekliliğini gösteren tek kişi filozof Hobbes olmuştur; “bu siyasal birlik olmadan ne devlet iyice kurulabilir ne de hükümet” demiştir.

Asıl adı Charles Louis de Secondat, Baron de la Brède et de Montesquieu (1689- 1755) olan düşünür, 1748’de en önemli yapıtı olan Yasaların Ruhu Üzerine’yi piyasaya sürmüştür.

Montesquieu’ye göre, “cumhuriyette halkın tümü egemen güce sahipse bu bir demokrasidir. Egemen güç ,halkın bir bölümünün elindeyse buna aristokrasi denir.”

Montesquieu, “yasaların izin verdiği her şeyi yapma hakkı” olarak tanımladığı siyasal özgürlüğün ancak yurttaşların kendilerini başkalarına ve siyasal iktidara karşı güvende hissettikleri ılımlı yönetimlerde, yani monarşide bulunduğunu belirtir.