SİYASİ DÜŞÜNCELER TARİHİ

Spinoza’ya göre yurttaşların özgürlüğünü en iyi gerçekleştiren, daha doğrusu siyasal planda özgürlük adını almayı hak eden yönetim biçimi demokrasidir.

Dante, Aydınlanma Çağı düşünürlerinden biri değildir.

Aydınlanma filozofları, insan aklını Tanrısal aklın bir uzantısı olmaktan kurtarırlar ve ona “insanın etkin, eleştirel ve değiştirici yetisi” anlamını yüklerler. Her birey, bu yeti sayesinde öğrenen, bilgi edinen ve aydınlanan bir kişi konumuna yükselebilir yeter ki bu yetisini işletebilsin ya da Kant’ın deyişiyle aklını başkasının kılavuzluğuna başvurmaksızın kendi kullanmak cesaretini gösterebilsin. Bu bağlamda, bireysel aklın bilgilere, gerçeğe ulaşmasında gözlem ve deney ön plana çıkartılır.

Aydınlanmacılar, insanların zihinsel ya da entelektüel bakımdan eşitsiz olduklarını kabul edip entelektüel elitist bir tutum benimserler.

Filozoflar, aklın ilerlemesiyle birlikte insanlığın özüne uygun daha uygar, daha ahlaklı ve daha mutlu bir yaşama kavuşacağı inancına sahiptirler. Ulaşılması amaçlanan mutlu toplum, doğal yasaların (dolayısıyla doğal hakların), özgürlüğün ve eşitliğin hüküm sürdüğü bir toplum olacaktır.

Filozoflara göre toplumdaki özgürlüğün ilk anlamı, hiçbir insanın bir başkasının mülkiyetinde bulunmaması, yani köle olmamasıdır. Bu bağlamda, feodal düzene içkin olan serflik düzeni de bir tür kölelik olarak kabul edilip yadsınmaktadır.

Verilen öncüllerin hepsi Aydınlanma Çağı filozoflarının Katolik Kilisesi’nin yol açtığını düşündüğü kötülüklerdendir.

Özgürlükçü siyasal yapının ilkelerini saptayan ve halka kuşkuyla yaklaşan Aydınlanmacılar, bu ilkelerin hangi yönetim biçiminde gerçekleşebileceği sorusunu sorduklarında buna yanıt olarak cumhuriyet (ya da genellikle cumhuriyet ile bir tuttukları demokrasi) demezler.

XVII. yüzyılın önemli düşünürlerinden biri olan Hollandalı Baruch (Benedictus) Spinoza (1632-1677)’nın, tıpkı John Locke gibi Aydınlanmanın bir öncüsü, bir habercisi olduğu söylenebilir. Çünkü Spinoza, Teolojik-Politik İnceleme ile Politik İnceleme adlı yapıtlarında bilimsel yeniliklerden, eleştirel ve sorgulayıcı düşünceden, fikirlerin özgürce ifade edilmesinden yana bir tutum takınır.

Panteizm: Sonsuz olan Tanrı’nın doğayla özdeş olduğunu, Tanrı’nın evrenden ayrı ve bağımsız bir varlığının olmadığını öne süren öğretidir. Buna göre sevinçleri, istekleri, öfkeleri, kısacası kişiliği olmayan Tanrı, bir yaratıcı değil, var olan her şeyin içindeki üretici güçtür. Panteizmin Arapça karşılığı olarak vahdet-i vücut terimi kullanılır.

Spinoza’ya göre yurttaşların özgürlüğünü en iyi gerçekleştiren, daha doğrusu siyasal planda özgürlük adını almayı hak eden yönetim biçimi demokrasidir. Yasa yapma gücünün çoğunluğun elinde bulunduğu demokraside, halk ile yöneticiler arasındaki mesafe en aza indirgenir, ayrıca hukuku yorumlayanların yöneticilerden bağımsızlığı, yani yargı bağımsızlığı da tam bir güvenceye kavuşturulur.

XVII. yüzyılda Fransa’da ortaya çıkmış ve XVIII. yüzyılda yaygınlaşıp önemli bir kültürel rol oynamışlardır. Salon, genelde aristokrat bir kadının ev sahipliği yaptığı, haftanın belli bir gününde farklı sınıftan popüler kişileri bir araya getiren ve edebiyattan dine, ekonomiden siyasete değişik konuların ve yazıların özgürce konuşulup tartışıldığı kamusal bir mekândır. Aydınlanma filozoflar›, çeşitli salonlarda boy göstermişlerdir.

Toplum Mühendisliği: Genellikle somut koşullar göz önüne alınmaksızın toplumsal yapının evrensel olarak kabul edilen belli ilkeler doğrultusunda yeniden, bir bakıma sıfırdan yapılandırılmasıdır.

Condorcet, kadın ile erkeğin her bakımdan eşit olduğunu ve bu eşitliğin yasalarca garanti edilmesi gerektiğini savunmuş tek Aydınlanma filozofudur. Ayrıca Condorcet, Fransız Devrimi yıllarında, kadınların erkeklerle aynı siyasal haklara sahip olmaları yönünde etkinlikte bulunmuş ender devrimcilerden de biridir.

Fizyokratlar “yasal despotizm” olarak adlandırdıkları aydın despotizmini doğal yasaların uygulanmasının dolayısıyla doğal düzenin sürdürülmesinin gereği olarak savunmuşlardır.

Turgot ile Quesnay’in önemli temsilcileri olduğu Fizyokratlar, ekonomide “bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler” sloganını ortaya atmışlar ve “yasal despotizm” olarak adlandırdıkları aydın despotizmini savunmuşlardır.

Aydınlanmacıların “liberal siyasal düzen” için önerdikleri düzenlemeler; yasaların egemenliği, iktidarın sınırlanması, güçler ayrımı ve siyasal temsildir.

Voltaire de demokrasiyi “çoğunluğun tiranlığı” olarak tanımlamaktadır.