SİYASİ DÜŞÜNCELER TARİHİ

Locke’un “uygar yönetim” modelinde yasama ile yürütme güçlerinin farklı kişilere bırakılmasının pratik nedeni süreklilik konusundaki farklılıktır: Yürütme gücü, yasaları uygulayıp yürütmek için sürekli olmalıdır. Oysa belli dönemler içinde yasaları yapıp dağılan yasama gücünün sürekli olması gerekmez. Siyasal neden denebilecek ikinci neden, yönetimin mutlak bir nitelik almasını engellemeye yönelik asıl nedendir: İki temel gücü birden elinde bulunduran kişi iktidarının sınırlarını aşma eğilimi içine girer. Yasamanın yürütmeyi ya da yürütmenin yasamayı kapsamasıyla birlikte hak ve özgürlüklerin çiğnendiği, adaletsizliğin hüküm sürdüğü bir durum ortaya çıkar. Çünkü iki gücü birden ellerinde tutan kişiler, yaptıkları ve uyguladıkları yasalarla kendilerini bağımlı görmezler; üstelik yasaları kendi kişisel çıkarları doğrultusunda yapıp uygularlar. Bu iki gücün birbirinden bağımsız olması sayesinde ise yasaları yapanlar ile uygulayanların birbirlerini dengeleyip denetledikleri bir sistem kurulmuş olur.

Hobbes’a göre insan, hayvan gibi yaşamını sürdürme içgüdüsüne sahiptir. Dolayısıyla her insan davranışının altında yatan fizyolojik ilke, kendini korumadır. İnsan, her zaman hazza, yaşamını iyi bir şekilde sürdürmesini sağlayan şeylere doğru yönelen, buna karşılık elemden, acıdan kaçınan bencil bir yaratıktır. Hobbes’a göre, insanda, hayvanda bulunmayan iki özellik vardır: konuşmak ve geleceği düşünmek. Konuşma doğal değildir. İnsan, sözcükleri keyfi ve iradi bir biçimde oluşturarak konuşmayı yaratır. Konuşma sayesinde de aklını geliştirir, neden sonuç ve sonuç neden ilişkisi kurar.

Hobbes’a göre, insanlar doğa durumunda eşittirler. Bu aynı zamanda, öldürebilme eşitliğidir. Bu doğal eşitlik amaçlara erişme umudunun eşitliğini doğurur. Eşitliğin ve rekabetin sonucu karşılıklı bir güvensizliktir. Bu durumların hepsi savaş durumunu doğuran nedenler zinciri olarak da adlandırılır. Yukarıda ifade edilen üç ifade de doğrudur.

Hobbes’un egemenlik anlayışına göre, egemenlik halk için değildir. Egemenlik devlete içkindir, devletin özünü oluşturur. Egemen erk de süreklidir. Egemen erk bölünmezdir ve buna aynı zamanda bölünmezlik ilkesi adı verilir. Bu nedenle sadece II ve III ifadeleri doğrudur.

John Locke (1632-1704), tıpkı Thomas Hobbes gibi bir devrim dönemi düşünürüdür. Yine onun gibi bir devrimden, yani 1688 Devrimi’nden etkilenerek siyasal kuramını ortaya koymuştur.

İlk bakışta salt bir iktidar değişimi gibi görünen 1688 Devrimi’nin çok ciddi sonuçları olmuştur. Bu sonuçları üç başlık altında toplamak mümkündür. Bu başlıklar sırasıyla, dinsel, ekonomik ve siyasal alanlardır.

Düzleyicilere göre, halk her bakımdan özgür olmalıdır ve doğal yasalar gözetilmelidir. Siyasal haklar mülkten bağımsız olmalıdır ve toplumsal ve siyasal yaşam Kilise’nin kurallarından bağımsız kılınmalı ve dinsel hoşgörü ortamı olmalıdır. Öte yandan, doğal yasaların insanlara yaşam araçları üzerinde ortak haklar tanıması Düzleyicilerin değil Kazıcıların desteklediği bir düşüncedir.

John Locke, olması gereken siyasal yapıyı oluşturduktan sonra, bu yapının tiranlaşma koşullarını ve sonuçlarını ele alır. A, B, C ve D şıklarından en az birinin oluşması, meşruluğun yitirilmesi yani kralın bir tirana dönüşmesi olarak nitelendirilmektedir. Lakin kralın görevini yerine getirmesi ve yasalarını uygulaması bu durumlardan biri değildir.

1640 Devrimi’nin son yıllarında ortaya çıkan ve iktidarı ele geçiren Cromwell tarafından bastırılan hareketlerden birisi olan Kazıcılar hareketi eşitlikçi düşünceleriyle Jean-Jacques Rousseau’nun, hatta Karl Marx’ın habercileri gibidir.

Bir toplumda, bir toplulukta ya da bir mecliste çoğunluğun kararının geçerli olarak kabul edilmesine çoğunluk ilkesi adı verilir. Locke’un deyişiyle, bir topluma katılmakla çoğunluğa karar verme ve uygulama hakkını tanımak aynı şeydir.

Locke’un “uygar yönetim” modelinde yasama ile yürütme güçlerinin farklı kişilere bırakılmasının pratik nedeni süreklilik konusundaki farklılıktır: Yürütme gücü, yasaları uygulayıp yürütmek için sürekli olmalıdır. Oysa belli dönemler içinde yasaları yapıp dağılan yasama gücünün sürekli olması gerekmez. Siyasal neden denebilecek ikinci neden, yönetimin mutlak bir nitelik almasını engellemeye yönelik asıl nedendir: İki temel gücü birden elinde bulunduran kişi iktidarının sınırlarını aşma eğilimi içine girer. Yasamanın yürütmeyi ya da yürütmenin yasamayı kapsamasıyla birlikte hak ve özgürlüklerin çiğnendiği, adaletsizliğin hüküm sürdüğü bir durum ortaya çıkar. Çünkü iki gücü birden ellerinde tutan kişiler, yaptıkları ve uyguladıkları yasalarla kendilerini bağımlı görmezler; üstelik yasaları kendi kişisel çıkarları doğrultusunda yapıp uygularlar. Bu iki gücün birbirinden bağımsız olması sayesinde ise yasaları yapanlar ile uygulayanların birbirlerini dengeleyip denetledikleri bir sistem kurulmuş olur.

Thomas Hobbes (1588-1679), siyasal iktidarı başka hiçbir yazarın yapamadığı ölçüde büyük bir güçle temellendirmiş ve mutlak iktidarın zorunluluğunu tutarlı bir biçimde ortaya koyup savunmuştur. Hobbes’un kuramında beliren mutlak iktidar, gerçekte modern devletin ta kendisidir.

Püritenlik: XVII. yüzyılda İngiltere’de ortaya çıkan ve Anglikan Kilisesi’ni Katolikliğin kalıntılarından arındırmayı amaçlayan dinsel öğreti ve reform hareketidir. Yaşamın dinsel ve ahlaki ilkelere göre düzenlenmesini savunan Püritenliğin köktenci gruplarından biri, bugün ABD’de varlığını sürdüren Quaker mezhebidir.

Egemen erk bölünmezdir. Bölünmezlik ilkesi, devlet erkinin farklı güçlere dağıtılmasının reddedilmesidir. Hobbes, bu görüşünü desteklemek için İngiltere’nin yaşadığı iç savaşı örnek gösterir: “Kendi içinde bölünmüş bir krallık ayakta duramaz çünkü önceden bu bölünme olmadıkça, karşıt ordulara ayrılma asla olamaz.

Hobbes’a göre pozitif yasaların çeşitli özellikleri bulunmaktadır: “Yasanın olmadığı yerde adaletsizlik olmaz” diyen Hobbes daha açıkçası, pozitif yasalar adaletin ta kendisidir demek ister. Ayrıca yasa geriye işleyemez ve yasa açık ve gerekli olmalıdır şeklinde özellikler sıralar.

Devlet erkinin temelini oluşturan üç güç, egemenin elinde toplanmış yasama, yürütme ve yargıdır.

1640 Devrimi’nin son yıllarında ortaya çıkan ve iktidarı ele geçiren Cromwell tarafından bastırılan iki siyasal hareketten ilki olan Düzleyiciler (Levellers) özgürlükçü düşünceleriyle Locke’un, ikincisi olan Kazıcılar (Diggers) ise eşitlikçi düşünceleriyle Jean-Jacques Rousseau’nun, hatta Karl Marx’ın habercileri gibidir.

Proletarya, Antik Roma’da çocuklarından (proles) başka bir serveti olmayan kişilerin oluşturduğu en alt sınıftır. Modern Çağ’da Karl Marx tarafından yeniden gündeme getirilen bu sözcük, kapitalist sınıf karşısında yer alan ve bir kapitale, yani herhangi bir üretim aracına sahip olmayan emekçiler sınıfı anlamına gelmektedir.

Temelde Karl Marx ile Friedrich Engels’in kuramlarıyla özdeşleştirilen komünizm, üretim araçlarının ortak mülkiyeti üzerine kurulu sınıfsız ve devletsiz bir toplum modeli tasarımıdır.

Locke, sözleşmeyle belirlenen siyasal yönetimin demokrasi, oligarşi ya da monarşi biçimlerini alabileceğini kabul eder. Ancak, Hobbes’un kuramında yer alan mutlak monarşinin hiçbir sınırı bulunmadığından ötürü siyasal toplumla uyuşmadığını, böyle bir yönetimin aslında savaşı içeren doğa durumundan başka bir şey olmadığını vurgular. Devlet farklı yönetim biçimleri şeklinde örgütlenebilirse de Locke’un tercihi, bir tür karma yönetim modelidir. Gerçekte bu model, 1688 Devrimi ile İngiltere’de hayata geçirilen anayasal monarşidir.