SİYASİ DÜŞÜNCELER TARİHİ

More’dan çok önce, ütopyanın öncüsü olarak Platon ve Devlet adlı yapıtı sayılabilir. Platon, Devlet adlı yapıtında ideal bir siyasal toplumun nasıl olması gerektiğini ayrıntılarıyla anlatır. Ancak yine de bu yapıtı özel olarak ütopya saymak ve bununla sınırlamak yanlıştır. Çünkü aynı zamanda Devlet, Platon’un bilgi kuramını yani epistemolojisini açıklayıp temellendirdiği temel yapıttır da.

Her siyasal sistem ve bu sistemin bileşenleri, kendi koydukları ölçüler üzerinden bazı savaşların haklı ve meşru, başkalarının ise haksız ve gayrimeşru olduğu düşüncesine sahiptir. Örneğin anti-emperyalist bir bakış açısıyla emperyalizme savaş haklı ve meşrudur.

Anarşizm, Yunanca an arkhos sözcüğünden türetilen ve yönetimsiz anlamına gelen terime bağlanan düşünceler grubudur. Genel olarak devletin kötülüğünden hareketle, insanların devlet olmadan daha eşitlikçi, adil ve mutlu bir düzen içinde yaşayacağını kabul eden, bu nedenle devleti ele geçirmek gibi hedefleri önemsemeyen yaklaşımların tümüne verilen addır.

Fransa’da 1572 yılında Fransız Protestanları olan Huguenotlara karşı, aşırı Katoliklerin devlet desteğinde giriştiği büyük katliam, Saint-Barthélemy Kıyımıdır. 24 Ağustos 1572’de Saint-Barthélemy Yortusu günü, bizzat Kral IX. Charles ve annesi Catherine de Médicis’nin onayıyla Katolikler, Paris’te, Protestanları kılıçtan geçirmeye başladılar. Paris’ten çevreye de yayılan bu kıyımda çeşitli tahminlere göre 30 ile 70 bin arası Huguenot öldürüldü.

Pasif direniş olarak da adlandırılan sivil itaatsizlik, siyasal iktidara karşı aktif bir karşı çıkışı içermekten çok, siyasal iktidarın “yap” ya da “yapma” biçimindeki buyruklarını boşa çıkartan, kimileyin kendiliğinden örgütlenen, şiddet içermeyen, yasaların düzenlemediği boşluklara yerleşen ya da yasayı lafzıyla alıp uygulayan, bu nedenle biçimsel olarak yasa dışı olmasa da esasta yasanın dışında konumlanan eylemlere verilen addır.

Hegemonya, bir siyasal sistemin, rejimin ya da ideolojinin, genel olarak toplum içinde ve toplum tarafından, çeşitli araçlar, yöntemler ve kurumlar eliyle onaylanmasını, yeniden üretilmesini özetle, toplumsal sistem tarafından kabul edilmesini ifade eder. XX. yüzyılda Antonio Gramsci (1891-1937) bu konu üzerinde durmuş en önemli düşünürlerin başında gelir.

Bodin’e göre “monarşi, aristokrasi ve demokrasi” olmak üzere üç ana devlet yönetim biçimi vardır.

Kralın, biri özel diğeri kamusal iki kişiliğe birden sahip olduğu gözden kaçırılmamalıdır. Bu bağlamda, dönemin İngiliz kraliyet hukukçuları, bu anlayışı “kralın iki bedeni” kurgusuyla ortaya koymuşlardır. Bu kurguya göre kral, ölümlü olan doğal bedeninin ötesinde ölümsüz siyasal bedene sahiptir. Biyolojik varlığının dışında egemen varlık olarak kralın bedeni ölümsüzdür.

Ütopyacı düşüncenin klasik metni olan Utopia’nm yazarı Ingiliz hukuk ve siyaset adamı Thomas More (1478-I535)’dur.

Adları, yaygınlıkla Thomas More ile birlikte anılan Tommaso Campanella (1568-1639) ve Francis Bacon (1561-1626) klasik ütopyacıların diğer büyük isimleridir. Campanella'nın ütopyası Güneş Ülkesi (Civitas Solis) Latince olarak 1623'te Frankfurt'ta basılmıştır. Hayatı, More ile benzerlikler taşıyan Bacon'ın ütopik metni YeniAtlantis (Nova Atlantis) ise ancak ölümünden sonra, tam metin olarak 1627'de yayımlanmıştır.

XVI. yüzyılda iktidarlar mutlak biçimler almaya başladıkça ortaya çıkan tepkilerin İkincisini Etienne de La Boetie ve yapıtı Gönüllü Kulluk Üzerine Söylev temsil etmektedir. İlk tepkiyi temsil eden ütopyacı düşünüşten farklı olarak, La Boetie siyaset sorununu siyasetin ta kendisini eleştirerek tartışır. Siyaseti devlet merkezli kavrayan La Boetie, devleti reddetmek için en başta siyaseti reddeder ve siyasal düşüncenin en temel savlarından birine, insanın “zoonpolitikon” olduğu savına karşı çıkar. La Boetie’ye göre, insan doğuştan ya da doğal olarak siyasal bir hayvan değildir; insan sonradan siyasal bir hayvan hâline gelir.

La Boetie’ye göre siyasal iktidar halkın gönüllü kulluğunun sürmesine hizmet edecek çeşitli yöntemlere başvurur. Bu yöntemlerin başında, ilk olarak halkın güçsüzleştirilmesi gelmektedir. Bu durum halkın zevke, eğlenceye, sefahate yönlendirilmesiyle ya da halkın ağzına çalınan bir parmak bala bağımlı hâle getirilmesiyle sağlanır. Yani aslında eğlenceler de siyasal bir işlev üstlenmiş olur. İktidarın başvurduğu ikinci yöntem, halkı çok düşünürmüş gibi, ona arada sırada maddi çıkarlar da sağlamasıdır. Üçüncüsü, halkın kölece alışkanlıklarını tehdit edebileceği düşünülen bilginin ve kültürel üretimin iktidar tarafından bir bütün olarak denetlenmesidir. Elbette en önemlisi, tiranın yani devletin, halkın itaatini ve onayını üretebilmek için dine başvurmasıdır; tiran cehaletin ve hurafelerin yayılması için elinden geleni yapar.

Monarkomaklar, mutlak monarşiye karşı üçüncü tepkiyi oluşturmaktadırlar. Genel olarak monarşinin mutlak monarşiye evrilmesine karşı çıkan, bunu tiranlaşmak olarak okuyan ve tiranlaşan krala karşı direnişi ve tiranın öldürülmesini savunan bu görüş sahipleri Monarkomak olarak adlandırılmıştır. Monarkomak sözcüğü ilk kez 1600 yılında Guillaume Barclay tarafından bir grup yazarı dile getirmek için kullanılmıştır. Monarkomaklar feodal değerleri ve kurumları yeniden canlandırmayı savunuyor, artık ölmeye yazgılı olduğu apaçık belli olan soyluluğu diriltmenin ötesinde, bu sınıfı siyasal olarak yeniden işlevsel kılmaya çalışıyordu.

Francis Bacon ütopyacı yazarlardandır.

Jean Bodin’in siyasal düşünce tarihindeki önemi egemenlik kavramını armağan etmesinden kaynaklanır. Bodin, monarşiyi felsefi-hukuksal temeller üzerine oturtmuş ve ona din dışı bir anlam kazandırmıştır. Machiavelli için siyaset prensin iktidarıyla birlikte anlamlıydı ama bu iktidarı egemenlikle donatan Bodin olmuştur. Böylece modern devlet düşüncesi ihtiyaç duyduğu temel kavrama da kavuşmuştur.

Bodin için doğruluk ya da doğru yönetim, devleti karakterize eden temel unsurların başında gelir. Çünkü ona göre, devletin temeli güç ve şiddettir. Bu yaklaşım açıkça her türlü iktidarın Tanrı’dan kaynaklandığı biçimindeki dinî anlayışı reddetmektedir.

Bodin, devleti şöyle tanımlar:“Devlet, birçok ailenin ve bu ailelere ortak olan şeylerin egemen erk tarafından doğrulukla yönetilmesidir.” Devlete özgü temel nitelik ya da devletin özü, egemen erk (ya da egemenlik) ile donanmış olmasıdır. Görüldüğü gibi bu tanımda dikkat çeken unsurlar; doğruluk, aileler ve ortak şeyler ile egemen erktir.

Yazarı ya da üreticisinin iradesi ve arzusunun hiçbir sınır tanımaksızın kendini ortaya koyduğu metinler fantezi türünün içinde yer alır. Bir fantezi ürününde, örneğin yazar dilerse köpek balıklarını karada, yüzgeçlerinin üzerinde yürüyerek yaşayan hayvanlar olarak sunabilir.

Düşsel geziler türü, seyahatname adını da taşır. En ünlü örnekleri Robinson Crusoe ve Gulliver’in Seyahatleridir. Düşsel geziler insanlar tarafından bilinmeyen, hayali yerlere yapılan gezileri anlatır.

Her siyasal sistem ve bu sistemin bileşenleri, kendi koydukları ölçüler üzerinden bazı savaşların haklı ve meşru, başkalarının ise haksız ve gayrimeşru olduğu düşüncesine sahiptir. Örneğin, anti emperyalist bir bakış açısıyla emperyalizme savaş haklı ve meşrudur. Bu düşünce daha çok Utopia’lıların düşünce sistemini yansıtır.