SİYASİ DÜŞÜNCELER TARİHİ

Ütopyacı düşünüş, var olan bozuk siyasal düzenlere karşı, iyi bir siyasal düzenin ya da toplumun mümkün olduğunu, bunun için insan aklının en önemli kılavuz ve insan iradesiyle eyleminin en başta gelen araç olduğunu savunan düşünceler grubudur. Ütopyacı düşünce edebi anlatılar biçiminde karşımıza çıktığı gibi, siyasal düşünce tarihi içinde, teoriler biçiminde de karşımıza çıkabilir.

Thomas More ile başlatılan ütopyacı tepki, ütopyacı düşünüş ile doğrudan devlet ya da krallıkla sınırlı bir tartışma içermekten çok, yeni bir siyasal toplumun nasıl olması gerektiğine ilişkin düşünsel bir arayış mahiyetindedir. Ütopyacı düşüncenin başta gelen ismi olan More, aynı zamanda klasik ütopyacıların da öncü ismidir.

More’dan çok önce, ütopyanın öncüsü olarak Platon ve Devlet adlı yapıtı sayılabilir. Platon, Devlet adlı yapıtında ideal bir siyasal toplumun nasıl olması gerektiğini ayrıntılarıyla anlatır. Ancak yine de bu yapıtı özel olarak ütopya saymak ve bununla sınırlamak yanlıştır. Çünkü aynı zamanda Devlet, Platon’un bilgi kuramını yani epistemolojisini açıklayıp temellendirdiği temel yapıttır da.

Her siyasal sistem ve bu sistemin bileşenleri, kendi koydukları ölçüler üzerinden bazı savaşların haklı ve meşru, başkalarının ise haksız ve gayrimeşru olduğu düşüncesine sahiptir. Örneğin anti-emperyalist bir bakış açısıyla emperyalizme savaş haklı ve meşrudur.

Anarşizm, Yunanca an arkhos sözcüğünden türetilen ve yönetimsiz anlamına gelen terime bağlanan düşünceler grubudur. Genel olarak devletin kötülüğünden hareketle, insanların devlet olmadan daha eşitlikçi, adil ve mutlu bir düzen içinde yaşayacağını kabul eden, bu nedenle devleti ele geçirmek gibi hedefleri önemsemeyen yaklaşımların tümüne verilen addır.

Fransa’da 1572 yılında Fransız Protestanları olan Huguenotlara karşı, aşırı Katoliklerin devlet desteğinde giriştiği büyük katliam, Saint-Barthélemy Kıyımıdır. 24 Ağustos 1572’de Saint-Barthélemy Yortusu günü, bizzat Kral IX. Charles ve annesi Catherine de Médicis’nin onayıyla Katolikler, Paris’te, Protestanları kılıçtan geçirmeye başladılar. Paris’ten çevreye de yayılan bu kıyımda çeşitli tahminlere göre 30 ile 70 bin arası Huguenot öldürüldü.

Hegemonya, bir siyasal sistemin, rejimin ya da ideolojinin, genel olarak toplum içinde ve toplum tarafından, çeşitli araçlar, yöntemler ve kurumlar eliyle onaylanmasını, yeniden üretilmesini özetle, toplumsal sistem tarafından kabul edilmesini ifade eder. XX. yüzyılda Antonio Gramsci (1891-1937) bu konu üzerinde durmuş en önemli düşünürlerin başında gelir.

Bodin’e göre “monarşi, aristokrasi ve demokrasi” olmak üzere üç ana devlet yönetim biçimi vardır.

Kralın, biri özel diğeri kamusal iki kişiliğe birden sahip olduğu gözden kaçırılmamalıdır. Bu bağlamda, dönemin İngiliz kraliyet hukukçuları, bu anlayışı “kralın iki bedeni” kurgusuyla ortaya koymuşlardır. Bu kurguya göre kral, ölümlü olan doğal bedeninin ötesinde ölümsüz siyasal bedene sahiptir. Biyolojik varlığının dışında egemen varlık olarak kralın bedeni ölümsüzdür.

Yazarı ya da üreticisinin iradesi ve arzusunun hiçbir sınır tanımaksızın kendini ortaya koyduğu metinler fantezi türünün içinde yer alır. Bir fantezi ürününde, örneğin yazar dilerse köpek balıklarını karada, yüzgeçlerinin üzerinde yürüyerek yaşayan hayvanlar olarak sunabilir.

Düşsel geziler türü, seyahatname adını da taşır. En ünlü örnekleri Robinson Crusoe ve Gulliver’in Seyahatleridir. Düşsel geziler insanlar tarafından bilinmeyen, hayali yerlere yapılan gezileri anlatır.

XVI. Yüzyılda iktidarlar mutlak biçimler almaya başladıkça ortaya çıkan tepkilerden birini Etienne de La Boetie ve yapıtı Gönüllü Kulluk Üzerine Söylev temsil etmektedir. Bir burjuva ailesine mensup olan Etienne’e göre, Fransız monarşisinin temel sorunu ülkedeki din çatışmalarıydı ve eseri de bu temel üzerine kurulmuştur.

Bodin’e göre, egemenlik siyasal toplumun özünü oluşturur. Egemenlik, yurttaşlar üzerindeki en yüksek, en mutlak ve en sürekli güç olarak tanımlanır. Mutlaktır, en yüksek makamdır ve süreklidir. Birdir, bölünemez ve bu nedenle devredilemez.

Theodere de Beze adlı düşünür, eğer ihtiyaç dahilinde ise, bir devletin iktidarını indirmek gerekiyorsa, gerekirse dışarıdan örneğin bir Protestan devletten yardım alabileceğini söyler. Böylece De Beze, din adına ülkelerin birbirlerinin iç işlerine karışmalarını da doğrulamış olur.

Thomas More’un ütopyasında her çeşit görüşe yer vardır. Bu bakımdan, dinlerarası hoşgörü ve vicdan özgürlüğü Utopia’da esastır. Ancak bu vicdan özgürlüğü ateizmi kapsamaz. Aksine yurttaşların en büyük korkusu dinsizlik cezasına çarptırılmaktır.

Yunanca an arkhos sözcüğünden türetilen ve yönetimsiz anlamına gelen terime bağlanan düşünceler grubuna anarşizm denir. Bu terimi ilk kez olumlu anlamda kullanan ve siyasal bir yaklaşıma haline getiren ise Fransız düşünür Pierre J. Proudhon olmuştur.

Monarkomakların tiranlığa karşı tutumları kesinlikle özgürlükçü bir nitelik taşımaz. Aksine, Monarkomak yazarlar, kendi dinlerinden olmak kaydıyla kral ne kadar zalim ve adaletsiz olursa olsun onu tiran olarak nitelemezler. Kendi dinlerine karşı özgürlük talep ederken, farklı dinlere karşı eşitlik ve özgürlük temelli bir hoşgörüyü savunmazlar. Genel olarak Monarkomak yazarlarda tirana karşı direnmek ve hatta öldürmekten söz edilen yerde yüceltilen şu ya da bu boyutuyla insanın özgürlüğü değil, en fazlasından tiran olduğu iddia edilen Katolik bir kralın yerine Protestan bir kralı geçirmekten ibarettir.

Jean Bodin düzenin yeniden kurulması için kralın mutlak iktidarını savunduğu ve egemenlik kavramıyla pekiştirdiği başyapıtını, Les six livres de la République’i (Devletin Altı Kitabı) 1576’da yayımladı. Bodin, yapıtının ilk tümcesinde devleti şöyle tanımlamıştır: “Devlet, birçok ailenin ve bu ailelere ortak olan şeylerin egemen erk tarafından doğrulukla yönetilmesidir.”

Ütopyacı düşünüş, var olan bozuk siyasal düzenlere karşı, iyi bir siyasal düzenin ya da toplumun mümkün olduğunu, bunun için insan aklının en önemli kılavuz ve insan iradesiyle eyleminin en başta gelen araç olduğunu savunan düşünceler grubudur. Ütopyacı düşünce edebi anlatılar biçiminde karşımıza çıktığı gibi, siyasal düşünce tarihi içinde, teoriler biçiminde de karşımıza çıkabilir.

Thomas More ile başlatılan ütopyacı tepki, ütopyacı düşünüş ile doğrudan devlet ya da krallıkla sınırlı bir tartışma içermekten çok, yeni bir siyasal toplumun nasıl olması gerektiğine ilişkin düşünsel bir arayış mahiyetindedir. Ütopyacı düşüncenin başta gelen ismi olan More, aynı zamanda klasik ütopyacıların da öncü ismidir.