SİYASİ DÜŞÜNCELER TARİHİ

Martin Luther (1483-1546) 31 Ekim 1517’de Wittenberg Saray Kilisesi’nin kapısına astığı ünlü Doksan Beş Tez’le Katolik dünyayı parçalayarak yeni bir din olan Protestanlığın öncülüğünü yapmıştır.

Zwingli’ye göre, kutsal söz adına hiç kimse, hiçbir din adamı otoriteyi tekelleştiremez, ayrı bir otorite sahibi olamaz. Din adamlarının nasıl seçileceği, tapınma ritüelleri, disiplin ve öğretiyle ilgili tüm sorunlar, cemaatin oluşturduğu bir meclis tarafından kararlaştırılır.

Makyavelizm: İktidarı ele geçirmek ve sürdürmek için, yani amaç iktidar olmak üzere, ahlaksal anlamı ve sonuçlarına bakmaksızın her tür aracın kullanılabileceğini, hatta kullanılması gerektiğini kabul eden, bundan ötürü de iktidar mücadelelerinin ve genel olarak siyasetin ahlakla ilişkisini kesen yaklaşımlara verilen genel nitelemedir.

Sıfır Toplamlı İktidar’a göre, belli bir alanda bulunan iktidar miktarı hiç değişmez. Birinin bu miktardan aldığı pay ne kadar büyürse diğerlerine kalan paylar da o kadar küçülür ya da hiç kalmaz. Buna göre, dünya üzerinde varolan virtù miktarı, tek imparatorluk tarafından ele geçirilememişse de birçok ulus arasında paylaşılmış durumdadır.

Papalık ile dünyevi yönetimlerin çatışması, XII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren imparatorlar üzerinden başladı. Üç güçlü Roma-Germen imparatoru, I. Fried- rich Barbarossa (imparatorluk dönemi 1155-1190), VI. Heinrich (i. d. 1190-1211) ve II. Friedrich (i. d. 1211-1250), Papalık ile sürekli bir çatışma içine girdiler.

VIII. Bonifacius’un en önemli savunucusu, 1295’te Bourges piskoposluğuna atanan Aegidius Colonna Romanus’tur. 1301’de kaleme aldığı De potestate ecclesastica (Kilise İktidarı Üzerine) adlı yapıtına göre bu yeryüzündeki her şey Tanrı’dan gelmektedir.

Bu görüşü dile getiren, en önemli krallık savunucusu, 1302 tarihli Depotestate regia etpapali (Krallık ve Papalık İktidarı Üzerine) adlı kitabın yazarı Parisli Jean’dır.

Bu çatışma sürecinde, imparatorların safında yer alıp Roma Kilisesi’nin savlarına karşı yapıtlar yayımlamış çeşitli düşünürlerle karşılaşılır. Bu düşünürler arasında öne çıkan üç isim vardır: Dante, Ockhamlı William ve Padovalı Marsilius.

XIV. yüzyılın ikinci yarısından XVI. yüzyılın sonuna değin Batı Avrupa büyük bir değişim süreci geçirir. Özellikle Kilise’nin tekelinde tutmaya çalıştığı dinin yavaşça Papalık’ın kontrolü dışında kendine yeni kanallar bulması, farklı dinsel anlayışların gelişmesiyle dinde bir yenileşme ve nihayet Katolik Kilisesi’nin dışında yeni “ulusal kiliseler” ortaya çıkar. Aynı zamanda Kilise kontrolündeki toplumsal yaşam, Kilise zayıfladıkça tüm boyutlarıyla yenilenir. Bir bütün olarak toplumsal hayatın, özel olarak kültürel dünyanın yenilenmesi ve bu yenilenme doğrultusunda Antik Yunan ve Roma dünyasının değerlerinin yeniden anlamlı hâle gelmesi Rönesans kapsamında değerlendirilir.

Rönesans ve Reform Orta Çağ dünyasının temsil ettiği dinsel evrenselliğin, dinsel insanın kesin bir biçimde çözülüşüyse de evrensellik arayışından ve dindarlıktan tümüyle kopuş anlamına gelmemektedir.

Reform ateşini yakan ve kesin bir biçimde dünyevi iktidarın yanında saf tutan Martin Luther, dinsel yenilenmeyi ezilenler lehine toplumsal ve siyasal bir yenilenmeye dönüştürmeye çalışan Thomas Münzer ve güçlenen yeni sınıfların çıkarlarıyla çelişmeyen yeni bir dindarlığın peşinde koşan Jean Calvin’dir.

Martin Luther (1483-1546) 31 Ekim 1517’de Wittenberg Saray Kilisesi’nin kapısına astığı ünlü Doksan Beş Tez’le Katolik dünyayı parçalayarak yeni bir dinin öncülüğünü yapacağının muhtemelen farkında değildi.

Köylüler özetle kilisenin demokratik yönetimini, ruhbanın keyfi davranışlarının sona ermesini, Kutsal Kitap’la temellenmeyen bütün vergilerin kalkmasını, toprak köleliğinin lağvedilmesini, senyörlerin haksız gaspıyla kaybedilen toprakların topluluklara iadesini, makul bir vergilendirmeyi ve makul bir yargı düzenini talep ediyorlardı.

Siyasal iktidarın dinden bağımsızlaşması olarak laiklik ya da iktidarın dünyevileşmesi, yani siyasal iktidarın kendi kararlarında, dinsel olan yerine dünyevi olanı amaç, kaynak ve ölçüt olarak kabul etmesidir. Laiklik hangi biçimde kendini gösterirse göstersin, değişmeyen şey, devletin ya da dünyevi otoritenin hiçbir biçimde dini otoritenin altında olmaması, kendi eylemlerinde ve kararlarında dinsel buyrukları ve iradeyi referans olarak kabul etmemesidir.

Genel Tabakalar Meclisi olarak États Généraux başlangıçta iki temel feodal tabakanın, soylular ile din adamlarının temsilcilerinden oluşmuştur. İlk kez Güzel Philippe, 1302’de, bu tabakaların yanında halkı ifade eden ama temsilcileri genellikle burjuvalar arasından seçilen üçüncü tabakayı, yani Tiers état’yı da toplantıya çağırdı. Böylece her üç tabaka temsilcilerinin genellikle ayrı oturumlarının olduğu États Généraux ortaya çıkmış oldu. 1789’da XVI. Louis’nin buyruğuyla toplanan tarihin son États Généraux’su Fransız Devrimi’ni başlatan meclistir.

Çatışma sürecinde, imparatorların safında yer alıp Roma Kilisesi’nin savlarına karşı yapıtlar yayımlamış çeşitli düşünürlerle karşılaşılır. Bu düşünürler arasında öne çıkan üç isim vardır: Dante, Ockhamlı William ve Padovalı Marsilius. Her üç düşünürün de siyasal düşünceye katkısı, devletin toplumsal arka planını ve devletin özünde din dışı olan bağımsız karakterini ortaya koymuş olmalarıdır.

XIV. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Rönesans, XV. yüzyılın ikinci yarısından itibaren dinde yenilenme olarak Reformla iç içe geçerek genel olarak Avrupa’ya, özel olarak dine ve siyasete yepyeni bir görünüm kazandırır. Reform, XVI. yüzyılda, Avrupa Katolik dünyasının parçalanmasıyla Hristiyanlığın üçüncü büyük ana akımı olan Protestanlığın doğuşuyla sonuçlanan dinsel değişimi ve bu değişimi mümkün kılan dinsel, toplumsal hareketleri ifade eder. Rönesans ise yine kökleri daha geriye gitmekle birlikte, etkilerini özellikle XV. ve XVI. yüzyıllarda gösteren, Eski Yunan ve Roma kültürünün yeniden canlandırılması ve hümanist dünya görüşüyle karakterize olan kültürel hareketi içermektedir.

Fransa’da, Papalık’ın dinsel alanda yetkilerini sınırlandıran, dünyevi iktidarını kabul etmeyen, kralın ve ona bağlı yöneticilerin Papalık buyruklarına uyma yükümlülüğünü ortadan kaldıran, Kilise’nin devlet işlerine karışamayacağını ama kralın gerektiği zaman Kilise’ye müdahale edebileceğini savunan, Fransa’ya özgü dinsel ve siyasal öğretilerin tümüne verilen ad ‘Gallikanizm’dir.

Karşı-reform: Reformcu hareketi durdurmak için Katolik Kilisesi’nin, özellikle Aziz Ignatius Loyola (1491- 1556) eliyle örgütlediği Cizvit (Jesuit) tarikatı nezdinde geçirdiği değişim sürecidir. Cizvitlerin en önemli özelliği tarikat liderine ve papaya kesin bir teslimiyeti öngören örgütlenmeleri ile eğitime verdikleri önemdir. Cizvitler, Katolikliği yaygınlaştırmak için toplumun hem en altta yer alan fahişeler, gençler, hastalar, mahkûmlar gibi kesimlerine, hem de en üst tabakadaki soylulara aynı anda yöneldiler.

Veto, bir yetkinin, bir yasanın, bir kararın yürürlüğe girmesine karşı çıkıp engelleme ya da erteleme hakkıdır. Yaptırım, yasaların, ahlaki buyrukların yerine getirilmesini sağlayan güçtür. Tasfiye, arıtma, ayıklama, temizleme anlamında kullanılmaktadır. Patronaj ise, kayırmacılık, korumacılık, özellikle siyasal kayırmacılığı ifade eder. Yunanca kaynaklı, sınırlamak, belirlemek, tanımlamak, sürgün etmek, dışlamak anlamlarına gelen Aforozun İngilizce ve Fransızca karşılığı excommunication; birini bir çevrenin dışında bırakma ya da dışarı atmadır.