SİYASİ DÜŞÜNCELER TARİHİ

Karşı-reform: Reformcu hareketi durdurmak için Katolik Kilisesi’nin, özellikle Aziz Ignatius Loyola (1491- 1556) eliyle örgütlediği Cizvit (Jesuit) tarikatı nezdinde geçirdiği değişim sürecidir. Cizvitlerin en önemli özelliği tarikat liderine ve papaya kesin bir teslimiyeti öngören örgütlenmeleri ile eğitime verdikleri önemdir. Cizvitler, Katolikliği yaygınlaştırmak için toplumun hem en altta yer alan fahişeler, gençler, hastalar, mahkûmlar gibi kesimlerine, hem de en üst tabakadaki soylulara aynı anda yöneldiler.

Veto, bir yetkinin, bir yasanın, bir kararın yürürlüğe girmesine karşı çıkıp engelleme ya da erteleme hakkıdır. Yaptırım, yasaların, ahlaki buyrukların yerine getirilmesini sağlayan güçtür. Tasfiye, arıtma, ayıklama, temizleme anlamında kullanılmaktadır. Patronaj ise, kayırmacılık, korumacılık, özellikle siyasal kayırmacılığı ifade eder. Yunanca kaynaklı, sınırlamak, belirlemek, tanımlamak, sürgün etmek, dışlamak anlamlarına gelen Aforozun İngilizce ve Fransızca karşılığı excommunication; birini bir çevrenin dışında bırakma ya da dışarı atmadır.

Zwingli’ye göre, kutsal söz adına hiç kimse, hiçbir din adamı otoriteyi tekelleştiremez, ayrı bir otorite sahibi olamaz. Din adamlarının nasıl seçileceği, tapınma ritüelleri, disiplin ve öğretiyle ilgili tüm sorunlar, cemaatin oluşturduğu bir meclis tarafından kararlaştırılır.

Makyavelizm: İktidarı ele geçirmek ve sürdürmek için, yani amaç iktidar olmak üzere, ahlaksal anlamı ve sonuçlarına bakmaksızın her tür aracın kullanılabileceğini, hatta kullanılması gerektiğini kabul eden, bundan ötürü de iktidar mücadelelerinin ve genel olarak siyasetin ahlakla ilişkisini kesen yaklaşımlara verilen genel nitelemedir.

Sıfır Toplamlı İktidar’a göre, belli bir alanda bulunan iktidar miktarı hiç değişmez. Birinin bu miktardan aldığı pay ne kadar büyürse diğerlerine kalan paylar da o kadar küçülür ya da hiç kalmaz. Buna göre, dünya üzerinde varolan virtù miktarı, tek imparatorluk tarafından ele geçirilememişse de birçok ulus arasında paylaşılmış durumdadır.

Kutsal yazılara göre, ‘Ne papa kılıcını imparatordan ne de imparator kılıcını papadan almıştır. İki iktidarın yetki alanı birbirinden tümüyle ayrıdır. İkinci olarak, imparatorun ya da kralın iktidarı Tanrı tarafından geliyorsa da burada bir aracı vardır. Bu aracı, Kilise değil, halktır. Son olarak da Papa, tıpkı kral gibi kendi yetki alanı içerisinde sınırlıdır. Üç ifade de doğrudur.

İnsanların bu yeryüzündeki temel erekleri mutluluktur. Mutluluk ise ancak barışın sağlanmasıyla olasıdır. Bu ise devlet tarafından gerçekleştirilebilir. Bu amacın tam anlamıyla gerçekleştirilmesi için, devletin evrensel bir nitelik taşıması ve başında da tek kişinin bulunması kaçınılmazdır. Bu durumda, yukarıdaki ifadelerden sadece I doğrudur.

İmparator-Papa çatışması içinde imparatorluk yanlısı olan düşünürlerden birisi olan Padovalı Marsilius 1324 yılında Defensor Pacis adlı eserini kaleme almıştır.

Potestas, Eski Roma’da tribunusların yetkisi; siyasal iktidarın kullanımı, Auctoritas ise Senato’nun yetkisi; siyasal iktidarın ilkesidir. Gallikanizm, Fransa’ya özgür dinsel ve siyasal öğretilerdir. Marsilius’a göre, insanların kendi gereksinimlerini karşılayarak yeterlik içinde yaşamalarının yanı sıra, iyi yaşamalarını da mümkün kılan, yeterli yaşan için gerekli olan her şeyin üretilip mübadele edildiği, bu bakımdan tümüyle dünyevi olan mükemmel toplum Civitas’tır.

Çatışma sürecinde, imparatorların safında yer alıp Roma Kilisesi’nin savlarına karşı yapıtlar yayımlamış üç düşünür, Dante, Ockhamlı William ve Padovalı Marsilius’dur. Dante ve Ockhamlı Wililam “karşılıklı bağımsızlık” savını benimserken, Padovalı Marsilius daha ileri giderek devletin Kilise üzerindeki üstünlüğü savını açıkça dile getiren ilk düşünür olmuştur.

Defensor Pacis, Padovalı Marsilius’a aittir. Doksan Beş Tez, Martin Luther Doksan Beş Tez’le Katolik dünyayı parçalayarak yeni bir dinin öncülüğünü yapmıştır. İl Principe (Prens), Machiavelli’nin en ünlü kitabıdır. Dante’nin De Monarchia (Monarşi Üzerine) adlı eseri siyasal düşünce bakımından önem taşımakla birlikte, Divina Commedia (İlahi Komedya) başyapıtı olarak anılmaktadır.

XVI. yüzyılda İngiltere’de krallık ile Papalık arasındaki mücadeleler sürecinde ortaya çıkan, başlangıçta Katolik dinine bağlı olmakla birlikte, Roma Kilisesi’ni reddederek Canterbury başpiskoposluğu çevresinde örgütlenen ulusal kiliseler birliğinin adıdır. XVI. yüzyılda şekillenen Book of Common Prayer (Toplu Dua Kitabı)’nın belirlediği inanç ve ibadet kuralları geçerlidir. Genel olarak Katoliklik ile Protestanlık arasında, bir tür reform geçirmiş Katoliklik olarak orta yolcu bir din anlayışına sahiptir. Bu nedenle de yer yer Katolikliğe, yer Protestanlığa yaklaşabilen, çok çeşitli türden esnek inançlara ama ulusal bir niteliğe sahiptir.

İktidarı ele geçirmek ve sürdürmek için, yani amaç iktidar olmak üzere, ahlaksal anlamı ve sonuçlarına bakmaksızın her tür aracın kullanılabileceğini, hatta kullanılması gerektiğini kabul eden, bundan ötürü de iktidar mücadelelerinin ve genel olarak siyasetin ahlakla ilişkisini kesen yaklaşımlara verilen genel niteleme Makyavelizm olarak adlandırılır.

Ockhamlı William, siyasal iktidarın kökenine halkı yerleştirerek bir yanda çeşitli iktidar düzeyindeki otoritelerin özerkliğini güvence altına almayı, öte yanda bu otoritelerin aşırıya kaçmalarını önlemeyi amaçlamaktaydı. Ama bu iktidarı sınırlayan faktörler arasında feodalite yoktu.

Savaşın kaçınılmazlığı söz konusu olduğunda, Machiavelli’nin siyaset anlayışı savaşın hayati önemini gözler önüne sermektedir. Ona göre, savaş gerçekleşmesi gereken bir şeydir ve her siyasal özne, güç ilişkileri sisteminin bir parçası olduğundan kendisini sürekli bir savaş ortamı içinde bulur.

Kutsal yazılara göre, ‘Ne papa kılıcını imparatordan ne de imparator kılıcını papadan almıştır. İki iktidarın yetki alanı birbirinden tümüyle ayrıdır. İkinci olarak, imparatorun ya da kralın iktidarı Tanrı tarafından geliyorsa da burada bir aracı vardır. Bu aracı, Kilise değil, halktır. Son olarak da Papa, tıpkı kral gibi kendi yetki alanı içerisinde sınırlıdır. Üç ifade de doğrudur.

İnsanların bu yeryüzündeki temel erekleri mutluluktur. Mutluluk ise ancak barışın sağlanmasıyla olasıdır. Bu ise devlet tarafından gerçekleştirilebilir. Bu amacın tam anlamıyla gerçekleştirilmesi için, devletin evrensel bir nitelik taşıması ve başında da tek kişinin bulunması kaçınılmazdır. Bu durumda, yukarıdaki ifadelerden sadece I doğrudur.

İmparator-Papa çatışması içinde imparatorluk yanlısı olan düşünürlerden birisi olan Padovalı Marsilius 1324 yılında Defensor Pacis adlı eserini kaleme almıştır.

Marsilius’a göre, insanların kendi gereksinimlerini karşılayarak yeterlik içinde yaşamalarının yanı sıra, iyi yaşamalarını da mümkün kılan, yeterli yaşan için gerekli olan her şeyin üretilip mübadele edildiği, bu bakımdan tümüyle dünyevi olan mükemmel toplum Civitas’tır.

Fransa’da papalığın dinsel alanda yetkilerini sınırlandıran, dünyevi iktidarını kabul etmeyen, kralın ve ona bağlı yöneticilerin papalık buyruklarına uyma yükümlüğünü ortadan kaldıran, kilisenin devlet işlerine karışamayacağını ama kralın gerektiği zaman kiliseye müdahale edebileceğini savunan, Fransa’ya özgü dinsel ve siyasal öğretilerin tümüme verilen ad ‘Gallikanizm’dir.