SİYASİ DÜŞÜNCELER TARİHİ

Bugünkü çağrışımlarıyla yani zora dayalı, yaygın şiddet ve keyfilikle nitelendirilebilecek bir terim olan diktatörlük, Roma döneminde, cumhuriyet tarafından geliştirilmiş anayasal bir kurumdur. Olağanüstü dönemlerde konsüllerce atanan ve kendisine senato tarafından belirli bir amaç doğrultusunda, altı ayı geçmemek üzere tam etki verilen kişiye diktatör denmektedir.

Res Romana terimi, Roma’a ait olan her şeyi, Romalılığı öne çıkarmaktadır. Terim, imparatorluk döneminde yayılma alanı bulmuştur ve bu dönemde devlet daha çok imparatorların gücüyle ifade edilir hale gelmiştir. İmparatorluk ideolojisinin ağırlık noktası Res Romana, Roma adına, Roma için imparatorun çevresinde birlik olmaktır.

İnsanların devlet öncesi yaşadıkları kabul edilen, özel mülkiyetin, köleliğin, eşitsizliğin olmadığı doğal, toplumsal duruma ‘altın çağı mitosu’ adı verilmektedir. Buna göre, bu doğal toplumsal durumdan çıkılması çoğu kötülüğün ana nedenidir. Bu mitosu siyasal düşünce içinde en iyi ifade eden isim Jean-Jacques Roussaue’dur.

Pavlus’un ardından, Hristiyan öğretisini Antik felsefenin kavramlarıyla biçimlendirerek sistemli bir dünya görüşü ortaya koymak amacıyla kilisenin o dönemdeki ileri gelenlerinin daha sonra Roma Kilisesi tarafından aziz sayılmış olanların düşünsel girişimlerinin tümüne verilen ad Patristik düşüncedir.

Feodal toplumun en önemli bileşenlerinden biri olan serflik, toprağa bağımlı kılınmış, yani hukuken toprağı terk etmesi yasaklanmış köylülüğü ifade eder. Toprak köleliği olarak adlandırılsa da kölelikle karıştırılmamalıdır. Serfler, toprağa bağlı kılınmakla beraber, küçük işletme sermayelerine toprağın tasarruf hakkına ve küçük üretim araçlarına sahiptir.

Thomas için başlıca dört yasa vardır. Sonsuz yasa, doğal yasa, insani yasa ve tanrısal yasa.

Yurttaşlık haklarına sahip olan Roma halkı, populus romanus olarak adlandırılmaktaydı ve üç temel kabilede (tribus) toplanmıştı. Her tribus, on fratriye (curia), her curia ise 10 klana (gens) ayrılmıştı. Böylece populus romanus, üç tribus, 30 curia ve 300 gensten oluşmaktaydı. Pleb, genellikle yoksul, siyasal katılımı düşük halk sınıfı, Client ise sığıntı ya da yanaşma anlamına gelmektedir.

Pleb, genellikle yoksul, siyasal katılımı düşük halk sınıfı, Client ise sığıntı ya da yanaşma anlamına gelmektedir. Gens, soy örgütlenmesinin birinci basamağında yer alan aile birliği, klandır. Patrici, Eski Roma’da kendilerine Roma’nın kurucu rolü atfedilen efsanevi gens şeflerinin, klanın atalarının soyundan geldiği kabul edilen soylu sınıftır. Çoluk çocuklarından (proles) başka serveti olmayanlar, yalnızca ‘çocuk üretebilenler’, ‘çocuk emzirmekten başka mahareti olmayanlar’ anlamındaki proletarii- toplumun en yoksullarıdır.

Polybios (İÖ 200-120) Roma’ya savaş esiri olarak götürülmüş Yunanlı bir düşünürdür. Ancak kısa zamanda Roma’nın büyük gücü karşısında Roma’ya hayran kalmış ve bu başarıyı açıklama iddiasıyla İstoriai (Tarihler) adlı yapıtını kaleme almıştır.

Cicero kişinin en üstün uğraşının politika ya da devlet adamlığı olduğu düşüncesindedir. Bu düşüncenin gerisinde ise kişinin kendini kamu hizmetine adaması gerektiği biçimindeki eski Roma cumhuriyet geleneği yatmaktadır. Cicero, iç çalkantılar döneminde siyasetten soğumayı ve uzaklaşmayı ifade eden özellikle Epikuroscu görüşlere şiddetle karşı çıkar. Bilge kişiler politikayla uğraşmalıdır. Yurttaş, gerektiğinde kendini devlet için feda etmeyi bilmelidir. Çünkü yurttaşın kişisel çıkarıyla kamusal çıkar arasında bir birlik vardır. Bu yaklaşım Cicero’nun devlete ilişkin temel görüşlerinin anahtarıdır da.

İÖ 27’de Octavianus’un Augustus adını almasıyla Roma bir imparatorluğa dönüşmüştür. Kendisinin birinci yurttaş anlamında princeps olarak adlandırılmasını istemiştir. Bu yüzden imparatorluğun bu ilk dönemleri principatus (birinci yurttaşın yönetimi) olarak anılır.

Stoacı düşünce özgürlüğü siyasal olarak ele almaz. Özgürlük daha çok bilinçsel, ruhsal, içsel bir durum olarak kavranır. Stoacılık siyasetten uzaklaşmanın, soğumanın adıdır. Bunun en önemli temsilcilerinden biri ise Seneca’dır.

Augustinus’a göre devlet, amacı ve adaleti yönetmesi bakımından iyi ama kökeni bakımından kötüdür. Devlet gerekli kılınmıştır çünkü insanlar Tanrı’dan ayrılıp kargaşaya düşmüş ve Tanrı bu yüzden insanları birbirinin üstüne hükümran kılmıştır. O hâlde devlet, kökeni bakımından ilk günahla malul, bir cezadan öte değildir.

Orta Çağı nitelediği kabul edilen terimlerden biri olan feodalite hem zaman, hem de coğrafya olarak tüm Orta Çağ dönemini kapsamaz. Feodaliteyi niteleyen en önemli şeylerin başında gerek soya gerek tabakalara dayalı yükümlülükler sisteminin katı bir biçimde uygulanması gelirken, bir diğer unsur küçük iktidarlar topluluğunun varlığıdır; özellikle devletin güvenlik ihtiyacını karşılayamaması küçük iktidarları “büyütmüştür,” yani yaygınlaştırmıştır. Bu bakımdan feodalite, iktidarın yokluğu değil, “çokluğudur”.

Augustinus’un Tanrı Devletinden sonra, Orta Çağda üretilmiş, ilk kapsamlı siyasal inceleme metni olan Policraticus’un yazarı Salisburyli John’dur.

Auctoritas, İktidarın uygulama gücünü hayata geçirilebilmesi için gerek duyduğu meşruluğu sağlayan otoritedir. Yurttaşlık haklarına sahip Roma halkı anlamına gelen populus romanus, 3 tribus, 30 curia ve 300 gens’ten oluşmaktadır. Sığıntı ya da yanaşma anlamına gelen client, kendisi yurttaş olmayıp bir yurttaşın koruması altında bulunan ve ona hizmet etme yükümlülüğüyle başlı bulunan kişilere verilen addır. Korumacılık kelimesi aslında bu kelimeden türemiştir.

Res Publica, Cumhuriyet rejimini ifade eder. İmperium en yüksek yürütme yetkisidir. Roma’da Kral kendi altında bulunan iki meclis ile birlikte yönetirdi. Bunlardan ilki, kralı da seçen comitia curiata, yani fratriler meclisidir ve yasama işlevini üstlenmiştir. Auctoritas, İktidarın uygulama gücünü hayata geçirilebilmesi için gerek duyduğu meşruluğu sağlayan otoritedir. Çoluk çocuklarından başka bir serveti olmayanlar, sadece çocuk üretebilenler, çocuk emzirmekten başka bir mahareti olmayanlar anlamına gelen proletarii kelimesi, o zamanlarda toplumun en yoksullarını ifade etmek için kullanılırdı.

Ticarete dayalı, geniş ölçekli tarımın özgün bir örneği olan işletme tarzıdır. Polybos (İÖ 200-120), Roma’ya savaş esiri olarak götürülmüş Yunanlı bir düşünürdür. Diktatörlük, Roma’da cumhuriyet tarafından getirilmiş anayasal bir kurumdur. Populares, halkı ifade eder. Imperium, en yüksek kamu gücünü, yani yürütme yetkisini ifade eder. Bu bakımdan, tipik olarak yüksek devlet görevlilerinde karşımıza çıkar. Ancak onlara bağlı olarak çalışan, vergi memurları gibi devlet memurları imperium’un taşıyıcılarıdırlar.

Yunanlı düşünür Polybios, savaş esiri olarak götürüldüğü Roma’nın gücü karşısında hayran kalmış ve İstoaiai (Tarihler) adlı yapıtını kaleme almıştır. Res romana, Roma’ya ait olan şeyi, Romalılığı öne çıkartan terimdir. Senatus, sanato, pleb ise genellikle yoksul, siyasal katılımı düşük halk sınıfını ifade etmektedir. Latifumdium, ticarete dayalı, geniş ölçekli tarımın özgün bir örneğidir. Büyük köle yığınlarının emeğinin tümüne, karşılıksız olarak el konulmasıyla işletilen bu çiftlikler, köle emeğinin yeniden üretilmesi için kölelere olduğunca pay vermekten kaçınıyorlardı. Bu durum Roma’yı sürekli olarak fetihlere yönlendiren önemli etkenlerden birisiydi.

Bugünkü çağrışımlarıyla yani zora dayalı, yaygın şiddet ve keyfilikle nitelendirilebilecek bir terim olan diktatörlük, Roma döneminde, cumhuriyet tarafından geliştirilmiş anayasal bir kurumdur. Olağanüstü dönemlerde konsüllerce atanan ve kendisine senato tarafından belirli bir amaç doğrultusunda, altı ayı geçmemek üzere tam etki verilen kişiye diktatör denmektedir.