SİYASİ DÜŞÜNCELER TARİHİ

Augustus İÖ 27’den itibaren Roma’yı bir imparatorluğa dönüştürmüştü. Kendisinin birinci yurttaş anlamında princeps olarak adlandırılmasını istemiştir. Bu yüzden imparatorluğun bu ilk dönemleri principatus (birinci yurttaşın yönetimi) olarak anılır.

Stoacı düşünce özgürlüğü siyasal olarak ele almaz. Özgürlük daha çok bilinçsel, ruhsal, içsel bir durum olarak kavranır. Stoacılık siyasetten uzaklaşmanın, soğumanın adıdır. Bunun en önemli temsilcilerinden biri ise Seneca’dır.

Augustinus’a göre devlet, amacı ve adaleti yönetmesi bakımından iyi ama kökeni bakımından kötüdür. Devlet gerekli kılınmıştır çünkü insanlar Tanrı’dan ayrılıp kargaşaya düşmüş ve Tanrı bu yüzden insanları birbirinin üstüne hükümran kılmıştır. O hâlde devlet, kökeni bakımından ilk günahla malul, bir cezadan öte değildir.

Orta Çağı nitelediği kabul edilen terimlerden biri olan feodalite hem zaman, hem de coğrafya olarak tüm Orta Çağ dönemini kapsamaz. Feodaliteyi niteleyen en önemli şeylerin başında gerek soya gerek tabakalara dayalı yükümlülükler sisteminin katı bir biçimde uygulanması gelirken, bir diğer unsur küçük iktidarlar topluluğunun varlığıdır; özellikle devletin güvenlik ihtiyacını karşılayamaması küçük iktidarları “büyütmüştür,” yani yaygınlaştırmıştır. Bu bakımdan feodalite, iktidarın yokluğu değil, “çokluğudur”.

Kilise artık dünyevi iktidarla dinsel iktidar arasındaki farklılığı ve ayrışmayı ortadan kaldırma peşindedir. İki ayrı iktidarı temsil eden iki ayrı kılıç, tek bir elde, Papalığın elinde birleşmelidir. Yani artık Kilise, plenitudo potestatis savını ileri sürmektedir. Bu bakımdan Kilise, artık auctoritas’la yetinmemekte, potestas’ı da istemektedir.

Augustinus’un Tanrı Devletinden sonra, Orta Çağda üretilmiş, ilk kapsamlı siyasal inceleme metni olan Policraticus’un yazarı Salisburyli John’dur.

Sözcük olarak augeo (artırmak, çoğaltmak) fiiliyle ilişkili olsa da siyasal düşünce içinde bu anlamda kullanılmaz. İktidarı bir şeyi yapabilme, uygulama gücü olarak düşünürsek, auctoritas bu gücün hayata geçirilebilmesi, uygulanabilir olması için gerek duyduğu meşruluğu, otoriteyi sağlar. Bu bakımdan uygulamanın kendisini haklı göstermek için başvurduğu ilke olarak “iktidarın ilkesi” diye kavranır. Örneğin Roma’da uygulama gücü halkın ama onu uygulanabilir kılan otorite yani auctoritas senatonun ya da senato babalarının elindedir. Anlaşılacağı gibi, auctoritas kimin elinde ya da kimden geliyorsa, uygulama gücü olarak iktidar ona tabi olacaktır.

Cumhuriyet (res publica) rejiminin en büyük yeniliği, krallığın tasfiyesiyle birlikte, yürütme erkini kullanmak üzere konsüllüğü getirmiş olmasıdır. En yüksek yürütme yetkisiyle yani imperium’la donanmış iki konsül, bir yıllığına comitia centuriata tarafından seçiliyordu. Konsüller birlikte yönetiyor ve aralarında anlaşmazlık çıkarsa olumsuz görüş ağır basmış sayılıyordu.

En büyük ve en bilinen köle ayaklanması, İ.Ö. 73’te, Trakyalı bir gladyatör olan Spartacus’un önderliğinde gerçekleşen ayaklanmadır. İki yıl boyunca bastırılamayan ayaklanma, Spartacus’un öldürülmesiyle dağıtılır ve ele geçirilen 6000 köle Roma’dan Capua’ya dek uzanan Appia yolunda çarmıha gerilir.

Marcus Tullius Cicero (İÖ 106-43) varlıklı atlılar sınıfının mensubu olarak aktif bir siyasetçi ve iyi hatip olmanın yanı sıra, Roma düşüncesinin en önemli isimlerinden biridir. Soyluların ve varsılların desteğiyle önce konsüllük, ardından senatörlük yapmıştır. Kısa yaşam öyküsünün de gösterdiği gibi, Cicero kişinin en üstün uğraşının politika ya da devlet adamlığı olduğu düşüncesindedir.

Roma çöküş sürecinde; sınırların giderek genişlemesiyle ordu yeniden büyük bir önem kazanmıştır. Uyrukların çok farklı topluluklardan oluşması ve Roma ordusunun bu farklı toplulukların üyelerinden derlenmesi, ordunun yeniden hızla siyasallaşmasını ve iktidara göz dikmesini kolaylaştıran bir etmen olmuştur. Sistemin hızla askerileşmesi nedeniyle imparatorluğun başkenti Roma kenti önemsizleşmeye başlamış, askerî nedenlerle eyalet başkentleri yeni çekim merkezleri hâline gelmişti. İmparatorların başarılı önlemleri bile Roma’nın çöküşünü durdurmaya yetmemiştir. Öyle ki çöküş sürecinde Roma, daha önce sürekli mücadele ettiği Hristiyanlıkla bile uzlaşır. Hristiyanlar 313 yılında Constantinus’un Milano fermanıyla inanç özgürlüğüne kavuşurlar. Constantinus da bu yeni dine katılır. Nihayet imparator Theodosius bu dini devlet dini ilan edip bunun dışındaki dinleri yasaklar. Böylece yeni din sayesinde imparatorluğun içeriden bölünmesi önlenmiş olur.

Altın çağ mitosu: insanların devlet öncesi yaşadıkları kabul edilen, özel mülkiyetin, köleliğin, eşitsizliğin olmadığı doğal toplumsal durum. Buna göre, bu doğal toplumsal durumdan çıkılması çoğu kötülüğün ana nedenidir. Bu mitosu siyasal düşünce içinde en iyi ifade eden isim Jean-Jacques Rousseau’dur.

Hristiyanlığı, ona uygun bir şeriatla donatan asıl kişi Pavlus’tur. Pavlus, adeta bu dinin gerçek kurucusudur. Hristiyanlığı seçtikten sonra hem bu yeni inancın yaygınlaşması hem de kurumlaşarak bir şeriat oluşturması için en önemli çalışmaları yapan kişidir. Pavlus faaliyetlerini, Yahudilerin İsa’nın mesajını reddetmesi nedeniyle diğer topluluklara yönelerek başlatır. Bu dönüm noktasından itibaren Pavlus Hıristiyanlığı bir kavim dini olarak değil, dünya cemaatine ait (evrensel) bir din olarak görür.

Feodal toplumun en önemli bileşenlerinden biri olan serflik, toprağa bağımlı kılınmış, yani hukuken toprağı terk etmesi yasaklanmış köylülüğü ifade eder. “Toprak köleliği” olarak adlandırılsa da kölelikle karıştırılmamalıdır. Serfler, toprağa bağlı kılınmakla birlikte, küçük işletme sermayelerine, toprağın tasarruf hakkına ve küçük üretim araçlarına sahiptir.

Bu kuram, Kilise’ye hem dünyevi işleri idare etme, düzeni ve adaleti sağlama, hem de dinsel alanı çekip çevirme hakkını ileri sürme imkânı verir. Kilise, bir yandan maddi ya da dünyevi kılıcın kralların ya da imparatorların elinde olduğunu söylüyor ama öbür yandan bu kılıcın ancak Kilise’nin buyruklarına tabi olarak kullanılması gerektiğini ileri sürüyordu. Böylece, krallar ya da imparatorlar adeta Kilise’nin hizmetkârı ya da feodal döneme uygun bir ifadeyle vasalı hâline getirilmiş oluyordu.

Kentlerin kendi kurumsal yönetim mekanizmalarını oluşturmaları, aynı zamanda feodal bağlılık, sadakat ve sözleşme ilişkilerini de ciddi bir biçimde sarsmış, farklı bir ifadeyle “kent havası özgür kalmaya başlamıştır.” Artık kişisel bağlılık ilişkilerinin yerini, bizzat kente bağlılık almaya, yani toprak temelli aidiyet duygusu yeşermeye başlamıştır ki toprak temelli bu aidiyet duygusu giderek ülke ya da vatan toprağı duygusuna giden yolu açar.

Sığıntı ya da yanaşma anlamına gelen client, kendisi yurttaş olmayıp bir yurttaşın koruması altında bulunan ve ona hizmet etme yükümlülüğüyle başlı bulunan kişilere verilen addır. Korumacılık kelimesi aslında bu kelimeden türemiştir.

Çoluk çocuklarından başka bir serveti olmayanlar, sadece çocuk üretebilenler, çocuk emzirmekten başka bir mahareti olmayanlar anlamına gelen proletarii kelimesi, o zamanlarda toplumun en yoksullarını ifade etmek için kullanılırdı.

Imperium, en yüksek kamu gücünü, yani yürütme yetkisini ifade eder. Bu bakımdan, tipik olarak yüksek devlet görevlilerinde karşımıza çıkar. Ancak onlara bağlı olarak çalışan, vergi memurları gibi devlet memurları imperium’um taşıyıcılarıdırlar.

Latifumdium, ticarete dayalı, geniş ölçekli tarımın özgün bir örneğidir. Büyük köle yığınlarının emeğinin tümüne, karşılıksız olarak el konulmasıyla işletilen bu çiftlikler, köle emeğinin yeniden üretilmesi için kölelere olduğunca pay vermekten kaçınıyorlardı. Bu durum Roma’yı sürekli olarak fetihlere yönlendiren önemli etkenlerden birisiydi.