SİYASİ DÜŞÜNCELER TARİHİ

Auctoritas, İktidarın uygulama gücünü hayata geçirilebilmesi için gerek duyduğu meşruluğu sağlayan otoritedir. Yurttaşlık haklarına sahip Roma halkı anlamına gelen populus romanus, 3 tribus, 30 curia ve 300 gens’ten oluşmaktadır. Sığıntı ya da yanaşma anlamına gelen client, kendisi yurttaş olmayıp bir yurttaşın koruması altında bulunan ve ona hizmet etme yükümlülüğüyle başlı bulunan kişilere verilen addır. Korumacılık kelimesi aslında bu kelimeden türemiştir.

Res Publica, Cumhuriyet rejimini ifade eder. İmperium en yüksek yürütme yetkisidir. Roma’da Kral kendi altında bulunan iki meclis ile birlikte yönetirdi. Bunlardan ilki, kralı da seçen comitia curiata, yani fratriler meclisidir ve yasama işlevini üstlenmiştir. Auctoritas, İktidarın uygulama gücünü hayata geçirilebilmesi için gerek duyduğu meşruluğu sağlayan otoritedir. Çoluk çocuklarından başka bir serveti olmayanlar, sadece çocuk üretebilenler, çocuk emzirmekten başka bir mahareti olmayanlar anlamına gelen proletarii kelimesi, o zamanlarda toplumun en yoksullarını ifade etmek için kullanılırdı.

Ticarete dayalı, geniş ölçekli tarımın özgün bir örneği olan işletme tarzıdır. Polybos (İÖ 200-120), Roma’ya savaş esiri olarak götürülmüş Yunanlı bir düşünürdür. Diktatörlük, Roma’da cumhuriyet tarafından getirilmiş anayasal bir kurumdur. Populares, halkı ifade eder. Imperium, en yüksek kamu gücünü, yani yürütme yetkisini ifade eder. Bu bakımdan, tipik olarak yüksek devlet görevlilerinde karşımıza çıkar. Ancak onlara bağlı olarak çalışan, vergi memurları gibi devlet memurları imperium’un taşıyıcılarıdırlar.

Yunanlı düşünür Polybios, savaş esiri olarak götürüldüğü Roma’nın gücü karşısında hayran kalmış ve İstoaiai (Tarihler) adlı yapıtını kaleme almıştır. Res romana, Roma’ya ait olan şeyi, Romalılığı öne çıkartan terimdir. Senatus, sanato, pleb ise genellikle yoksul, siyasal katılımı düşük halk sınıfını ifade etmektedir. Latifumdium, ticarete dayalı, geniş ölçekli tarımın özgün bir örneğidir. Büyük köle yığınlarının emeğinin tümüne, karşılıksız olarak el konulmasıyla işletilen bu çiftlikler, köle emeğinin yeniden üretilmesi için kölelere olduğunca pay vermekten kaçınıyorlardı. Bu durum Roma’yı sürekli olarak fetihlere yönlendiren önemli etkenlerden birisiydi.

Bugünkü çağrışımlarıyla yani zora dayalı, yaygın şiddet ve keyfilikle nitelendirilebilecek bir terim olan diktatörlük, Roma döneminde, cumhuriyet tarafından geliştirilmiş anayasal bir kurumdur. Olağanüstü dönemlerde konsüllerce atanan ve kendisine senato tarafından belirli bir amaç doğrultusunda, altı ayı geçmemek üzere tam etki verilen kişiye diktatör denmektedir.

Res Publica, Roma düşüncesinde devletin kamusal vasfını ortaya koyar. Potestas, bir uygulama gücü olarak iktidarı işaret eder. Altın çağ mitosu, insanların devlet öncesi yaşadığı kabul edilen, özel mülkiyet, eşitsizlik veya köleliğin olmadığı doğal toplumsal duruma verilen addır. Colonus, orta çağdaki serflerin ilk örnekleri sayılabilecek, yeni bir sınıf olarak tanımlanabilir. Res Romana terimi, Roma’a ait olan her şeyi, Romalılığı öne çıkarmaktadır. Terim, imparatorluk döneminde yayılma alanı bulmuştur ve bu dönemde devlet daha çok imparatorların gücüyle ifade edilir hale gelmiştir. İmparatorluk ideolojisinin ağırlık noktası Res Romana, Roma adına, Roma için imparatorun çevresinde birlik olmaktır.

Kataholikos, evrensel anlamına gelmektedir. Patristik düşünce, Pavlus’un ardından, Hristiyan öğretisini Antik felsefenin kavramlarıyla biçimlendirerek sistemli bir dünya görüşü ortaya koymak amacıyla kilisenin o dönemdeki ileri gelenlerinin, daha Roma Kilisesi tarafından aziz sayılmış olanların düşünsel girişimlerinin tümüne verilen addır. Potestas, bir uygulama gücü olarak iktidarı işaret eder. İnsanların devlet öncesi yaşadıkları kabul edilen, özel mülkiyetin, köleliğin, eşitsizliğin olmadığı doğal, toplumsal duruma ‘altın çağı mitosu’ adı verilmektedir. Buna göre, bu doğal toplumsal durumdan çıkılması çoğu kötülüğün ana nedenidir. Bu mitosu siyasal düşünce içinde en iyi ifade eden isim Jean-Jacques Roussaue’dur.

Sezaropapizm, Doğu Roma’da imparatorun kutsallaştırılarak aynı zamanda kilisenin başı sayılmasını ifade eder. Civitas Dei (Tanrı Devletin Üstüne) Aurelius Augustinus’un siyasal düşünce bakımından en önemli yapıtıdır. Potestas, bir uygulama gücü olarak iktidarı işaret eder. Feodalite (Derebeylik), Orta Çağ Avrupa’sında uygulanmış sosyo-ekonomik ve siyasal düzendir. Pavlus’un ardından, Hristiyan öğretisini Antik felsefenin kavramlarıyla biçimlendirerek sistemli bir dünya görüşü ortaya koymak amacıyla kilisenin o dönemdeki ileri gelenlerinin daha sonra Roma Kilisesi tarafından aziz sayılmış olanların düşünsel girişimlerinin tümüne verilen ad Patristik düşüncedir.

Feodalite (Derebeylik), Orta Çağ Avrupa’sının bir kısımında uygulanmış sosyo-ekonomik ve siyasal düzendir. Fief, sözleşmesi ve Fief, Feodal düzende bir tür bağlılık sözleşmesini ve sözleşmenin konusu olan hakları ifade etmektedir. Feodal üretim tarzının temelini oluşturan örgütlenmenin en üstünde yer alan beye Manor lordu adı verilir. Primus inter pares (eşitlikler arasında birinci), kralın kendisine bağlı senyörler dışında kalan senyörlere doğrudan buyuramamasını ifade eden ‘adamımın adamı adamım değildir’ ilkesine işaret eder. Feodal toplumun en önemli bileşenlerinden biri olan serflik, toprağa bağımlı kılınmış, yani hukuken toprağı terk etmesi yasaklanmış köylülüğü ifade eder. Toprak köleliği olarak adlandırılsa da kölelikle karıştırılmamalıdır. Serfler, toprağa bağlı kılınmakla beraber, küçük işletme sermayelerine toprağın tasarruf hakkına ve küçük üretim araçlarına sahiptir.

Thomas için başlıca dört yasa vardır. Sonsuz yasa, doğal yasa, insani yasa ve tanrısal yasa.

Sözcük olarak augeo (artırmak, çoğaltmak) fiiliyle ilişkili olsa da siyasal düşünce içinde bu anlamda kullanılmaz. İktidarı bir şeyi yapabilme, uygulama gücü olarak düşünürsek, auctoritas bu gücün hayata geçirilebilmesi, uygulanabilir olması için gerek duyduğu meşruluğu, otoriteyi sağlar. Bu bakımdan uygulamanın kendisini haklı göstermek için başvurduğu ilke olarak “iktidarın ilkesi” diye kavranır. Örneğin Roma’da uygulama gücü halkın ama onu uygulanabilir kılan otorite yani auctoritas senatonun ya da senato babalarının elindedir. Anlaşılacağı gibi, auctoritas kimin elinde ya da kimden geliyorsa, uygulama gücü olarak iktidar ona tabi olacaktır.

Cumhuriyet (res publica) rejiminin en büyük yeniliği, krallığın tasfiyesiyle birlikte, yürütme erkini kullanmak üzere konsüllüğü getirmiş olmasıdır. En yüksek yürütme yetkisiyle yani imperium’la donanmış iki konsül, bir yıllığına comitia centuriata tarafından seçiliyordu. Konsüller birlikte yönetiyor ve aralarında anlaşmazlık çıkarsa olumsuz görüş ağır basmış sayılıyordu.

En büyük ve en bilinen köle ayaklanması, İ.Ö. 73’te, Trakyalı bir gladyatör olan Spartacus’un önderliğinde gerçekleşen ayaklanmadır. İki yıl boyunca bastırılamayan ayaklanma, Spartacus’un öldürülmesiyle dağıtılır ve ele geçirilen 6000 köle Roma’dan Capua’ya dek uzanan Appia yolunda çarmıha gerilir.

Marcus Tullius Cicero (İÖ 106-43) varlıklı atlılar sınıfının mensubu olarak aktif bir siyasetçi ve iyi hatip olmanın yanı sıra, Roma düşüncesinin en önemli isimlerinden biridir. Soyluların ve varsılların desteğiyle önce konsüllük, ardından senatörlük yapmıştır. Kısa yaşam öyküsünün de gösterdiği gibi, Cicero kişinin en üstün uğraşının politika ya da devlet adamlığı olduğu düşüncesindedir.

Roma çöküş sürecinde; sınırların giderek genişlemesiyle ordu yeniden büyük bir önem kazanmıştır. Uyrukların çok farklı topluluklardan oluşması ve Roma ordusunun bu farklı toplulukların üyelerinden derlenmesi, ordunun yeniden hızla siyasallaşmasını ve iktidara göz dikmesini kolaylaştıran bir etmen olmuştur. Sistemin hızla askerileşmesi nedeniyle imparatorluğun başkenti Roma kenti önemsizleşmeye başlamış, askerî nedenlerle eyalet başkentleri yeni çekim merkezleri hâline gelmişti. İmparatorların başarılı önlemleri bile Roma’nın çöküşünü durdurmaya yetmemiştir. Öyle ki çöküş sürecinde Roma, daha önce sürekli mücadele ettiği Hristiyanlıkla bile uzlaşır. Hristiyanlar 313 yılında Constantinus’un Milano fermanıyla inanç özgürlüğüne kavuşurlar. Constantinus da bu yeni dine katılır. Nihayet imparator Theodosius bu dini devlet dini ilan edip bunun dışındaki dinleri yasaklar. Böylece yeni din sayesinde imparatorluğun içeriden bölünmesi önlenmiş olur.