SİYASİ DÜŞÜNCELER TARİHİ

İO 700’lerde yaşadığı sanılan, küçük mülk sahibi, yoksul bir şairdir Hesiodos. Tanrıların Doğuşu ve İşler ve Günler adlı yapıtlarıyla ünlüdür. Hesiodos, şiirlerinde çalışma karşılığı olmayan servete karşıdır. İlgili dönemde çalışan sınıfların hayatına bir ayna tutmayı başarmıştır.

Yurttaşların, günümüzde olduğu gibi, başkalarınca temsil edilmediği, siyasal kararların alınmasında ve uygulanmasında doğrudan yer aldığı, siyasal olarak görev alabilme koşullarına sahip yurttaşların arasında kura ve benzeri yöntemlerle görevlilerin belirlendiği yönetim biçimine doğrudan demokrasi adı verilir.

Yurttaşlık hakları bakımından yasalar nezdinde eşitlik talebini gündeme getiren terim isonomia’dır. Yurttaşlık ile mülkiyet arasında doğrudan bir bağ bulunduğu için, bu talepler daha çok mülkiyet rejimiyle ortaya çıkar.

Birinci Kuşak Sofistlerden bazıları şunlardır. Protagoras ve Gorgias. V. Yüzyılda yaşadığı kabul edilen Prodikos ve yine aynı yüzyılla ilişkilendirilen Hippias.

Bir kişinin, grubun ya da halkın duygularını, arzularını, taleplerini kamçılayarak halkın gönlünü almak ve onu dilediğince yapmaya demagoji yapmak denir. Bunu yapmak için de güzel, etkili, abartılı ve gerektiğinde yalan da içeren konuşma sanatını icra eden kişiye de demagog adı verilir.

İÖ 387 yılında, Platon’un kentin dışında bulunan ve eski savaş kahramanlarından birinin adını taşıyan Heros Akademos bahçesinde kurduğu okulun adı Akademia’dır.

Sözcük anlamı ‘tekin yönetimi’ anlamına gelen Monarşi kelimesidir. Yaygınlıkla krallık karşılığı olarak kullanılır. Ancak, Platon’daki karşılığı tek bir kişinin kendi çıkarları doğrultusunda yönetimi değil, tek bir kişinin topluluğun ortak çıkarlarını koruyup kollayan yönetimdir.

Aleksandros’un Makedonya kralı olması üzerine, tekrar Atina’ya dönem Aristoteles, burada İÖ 335’te Lykeion adıyla kendi felsefe okulunu açmıştır. Bu okulda, dersler oturarak değil, ayakta dolaşarak anlatılırdı. Bu yüzden bu okullara dolaşan okullar da denir.

Her varlığın kendi varoluşuna içkin olan, onun en yetkin haliyle olduğu şey haline gelmesini sağlayan, var olanların nihai olarak yöneldiği hedefi içeren ve ancak bu hedef gerçekleştiğinde kendi mahiyeti anlaşılan, ilgili şeyin varlık nedeni ya da oluşumunun nihai hedefi olan erek. Örneğin, insanın ereği, ancak insanların en mükemmel birlik biçimi olan devlet ortaya çıktığında anlaşılabilir. Çünkü devlet olmaksızın insan uzun yürüyüşünde hep eksik ve yetersizdir; tek başına kendine yetemem ve mutlu olamaz. Bunu mümkün kılan şey devlet olduğuna göre, demek ki insanın ereği, onu insan kılan şey devlettir.

Polis sözcüğü “polise ait işler, güçler” anlamında politika sözcüğünün kaynağında yer alır. Ancak sözcük farklı dillerde farklı biçimlerde karşılanmıştır. Örneğin Latincede polis için site ya da civitas terimleri kullanılmaktadır. Türkçe’de ise polis için kent devleti ya da şehir devleti terimleri kullanılır.

İÖ VIII. yüzyıl polislerin hızla şekillendiği yüzyıldır. Bu yüzyılda ticaret canlanmış, kabile üyelerini birbirine bağlayan soy bağları çözülmüş, topraklar artık kabilelerin ortak malı olmaktan çıkarak özel ellerde toplanmaya başlamıştır.

Poliste kadınların yurttaş sayılmadığı bilinmektedir.

Atina polisinin siyasal haklara sahip nüfusu, yani yurttaşları dört ana sınıfa ayrılmıştır. Bunlar eupatrides (iyi doğmuşlar, soylular), geomeres (küçük çiftçiler), demiurgos (zanaatkârlar) ve thetedler yani emekçiler, en yoksullardır. Ayrıca özgür olmakla birlikte yurttaş olmadığından, herhangi bir siyasal hakka sahip olmayan, çoğunlukla ticaret ve zanaatla uğraşan yerleşik yabancılar, yani metoikoslar ve köleler nüfusun diğer ana parçalarını oluşturmaktadır.

Düşünce tarihinin başlangıcına yerleştirilen üç doğa filozofu Thales (IÖ 624-545?), Anaksimandros (IÖ 610-547?) ve Anaksimenes (IÖ 585-525?)’tir.

Siyaset felsefesinin kurucusu ve en büyük isimlerinden biri Platon’dur. Hocası Sokrates’ten felsefenin yüzünün insana dönük olması, merkezde insanın yer alması gerektiğini çok iyi öğrenmiştir.

Platon, devlet anlayışı gereği, iş bölümünden hareketle ideal devleti, üç temel iş- meslek grubuna bölünmüş, sınıflı bir toplumsal zemine yerleştirir. Zemin üç temel iş alanıyla, üretim, koruma ve yönetim işleriyle inşa edilir ve her bir iş ayrı bir sınıfa karşılık gelir. Bu üç sınıf üreticiler, koruyucular ve yöneticilerdir.

Platon’un ideal devlet modelinin, liyakata dayalı yönetim olarak meritokrasi ya da bilen, bilge bir azınlığın ya da bir filozofun yönetimi anlamında philokrasi olduğu söylenebilir.

Polisler, “az gelişmiş” yerleşim yerleridir. Polisler, “küçük siyasal birimler”dir; yüzölçümleri oldukça küçüktür. Buna bağlı olarak nüfusları da fazla değildir. Ayrıca yurttaşların matematiksel toplamından ibaret değillerdir; polis nüfusu yalnızca yurttaşlardan oluşmaz: poliste, yurttaş sayısından daha fazla köle ile Yunan kökenli ve aynı dili konuşuyor olmasına karşın yurttaşlık haklarına sahip olmayan metoikos’lar (yabancılar) bulunmaktadır. Bunun yanı sıra kadınların da yurttaş sayılmadığı bilinmektedir.

Arkhon’luk yürütme işleriyle görevli olan ve soyluların elinde olan makamdır. Strategos’luk ise komutanlık rütbesidir. Areopagus’luk, görevini tamamlayan arkhon’ların yaşam boyu üyesi olduğu, soyluların tekelinde olan ve devlet işlerini denetleyip gerektiğinde suçlu bulunan kişileri yurttaşlıktan atma yetkisine sahip olanların oluşturduğu seçkin bir kurumdur. Dörtyüzler meclisi anlamına gelen bule ise ekklesia’nın gündemini hazırlamak ve yasa önerilerini taslak haline getirmekle yükümlüdür.

Demokritos bir demokrasi savunucusu değildir; siyaset işini “bilme, düşüncelilik” üzerinden bir tür “ehliyet” gerektiren bir iş olarak niteler. Herakleitos, soylu bir aileden geldiği için kitlelerden, avamdan ve en başta da kendi hemşerileri olan Ephesoslulardan, özetle demokrasiden nefret eder. Ksenophon’a göre demokrasi bir halk despotluğudur. Ona göre, yeteneksizlerin, bilgisizlerin siyasal işlerin başına geçmesi ise zaten açıkça demokrasinin yozluğunu göstermektedir. “Atmalıların Anayasası” adlı risalesinde Yaşlı Oligark, daha iyi bir sınıfın yani soyluların bulunmasına karşın, aşağılık halkın refahını gözeten demokrasiyi övmeyeceğini belirtir. Herodotos ise “halk idaresi”ni, yasalar karşısında “eşitlik”i ve yöneticiler kura ile seçilmesini över ve demokrasiyi savunur.