AYDINLANMA VE AKLIN İKTİDARI

Spinoza, Teolojik-Politik İnceleme ile Politik İnceleme adlı yapıtlarında bilimsel yeniliklerden, eleştirel ve sorgulayıcı düşünceden, fikirlerin özgürce ifade edilmesinden yana bir tutum takınır

Spinoza'ya göre erdemli olup mutluluğa ulaşmak ve iyi bir yaşam sürmek, dinsel inançlara bağlılık ile değil, sadece akla dayalı bir düşünme ile mümkündür. 

Sonsuz olan Tanrı'nın doğayla özdeş olduğunu, Tanrı'nın evrenden ayrı ve bağımsız bir varlığının olmadığını öne süren öğretidir. Buna göre sevinçleri, istekleri, öfkeleri, kısacası kişiliği olmayan Tanrı, bir yaratıcı değil, var olan her şeyin içindeki üretici güçtür. 

Her insan , savaş durumundan kaçınıp mümkün olduğunca güvenlik içinde ve korkudan uzak yaşamak ister. Bunu sağlamanın yolu, bir toplum sözleşmesiyle devletin kurulmasıdır. Bu, aynı zamanda insanın, tam olarak özgürleşmesinin ancak bir siyasal toplum içinde gerçekleşeceği bilgisine varmış olması demektir. 

Devletin güçlü ve kalıcı olup amacını yerine getirebilmesi, yurttaşlarının kendi kişisel iradeleriyle onu koruyup ona hizmet etmeye hazır olmalarına bağlıdır. 

Spinoza'ya göre devlet insanlar tarafından, insanlar için ve insanlarla birlikte yaratıldığından, "egemen güç", "egemenlik", toplumun çoğunluğu" ve "yurttaşların birleşik iradesi"  kavramlarını içinde barındırmaktadır. 

Spinoza'ya göre devletin gerçek amacı özgürlüktür. 

Siyasal düzeyde özgülüğü en iyi sağlayan yönetim biçimi demokrasidir. 

Spinoza’nın deyişiyle “yöneticiyi eşitsiz davranmakla suçlamak ve yığınların
ona karşı öf­ke duymasını sağlamak” ve “yöneticinin isteğine karşı, bu yasayı kışkırtıcı bir biçimde kaldırtmaya” çalışmak, kişiyi bir “asi ve bozguncu” yapar.

Spinoza'ya göre ifade özgürlüğünün sınırları, devletin varlığının tehlikeye girdiği yerde başlamaktadır.

En önemlileri, Voltaire (1694-1778), Hume (1711-1776), Diderot (1713-1784), Helvétius (1715-1771), D’Alembert (1717-1783), D’Holbach (1723-1789), Kant (1724-1804), Mendelssohn (1729-1786) ve Condorcet (1743-1794)’dir.

Düşüncelerin ve bilgilerin bu şekilde ortaya konmasının nedeni filozof­ların
felsefeyi basitleştirerek gündelik yaşamın içine sokmak ve yaşamı dönüştürmede bir araç olarak kullanmak istemeleridir. Kısacası amaç, kuramsal ve kurgusal yapılar içinde sıkışıp kalmaktansa düşünceye pratik bir boyut kazandırmak ve böylece insanı özgürleştirip toplumu yenidendüzenlemektir.

Bu inanç, büyük ölçüde, XVII. yüzyılda doğa bilimleri ile teknoloji alanlarında yaşanan önemli gelişmelerin sonucunda beliren “insanın doğaya egemen olduğu” düşüncesinden beslenecektir. Çünkü “doğa kavranıp belirlenebiliyorsa neden insan ile toplumuda bilimsel olarak yeniden kurmayalım?” sorusu kaçınılmaz olarak kafalarda yer etmeye başlar.

Kant'ın "çağımız eleştiri çağıdır" ya da Diderot "her şey eleştirilmelidir" derken kastettikleri şey, kabullenilmiş bütün inançların, bilgilerin, değerlerin, geleneklerin, toplumsal- siyasal kurumların aklın süzgecinden geçirilip acımasızca
eleştirilmesidir.

Toplum Mühendisliği:Genellikle somut koşullar göz önüne alınmaksızın toplumsal yapının evrensel olarak kabul edilen belli ilkeler doğrultusunda yeniden, bir bakıma sıfırdan yapılandırılması anlamına gelmektedir. 

Elit, yani seçkin bir zümrenin  "akıllı, aydın, bilgili”, gerikalanların ise “aptal, cahil, bilgisiz” olduğunu kabul edip toplumsal eşitsizliği entelektüel farklılık üzerine oturtup meşrulaştıran yaklaşımdır.

Diderot, “yetenekler ile erdemler, bir saraydan çok, kulübelerden çıkar” diyerek, eğitim konusunda sınıfsal bir ayrımın gözetilmemesi gerektiğini savunur.

Aydınlanma düşüncesi, bu noktada, dilinden düşürmediği mutluluğu ahlaki bir çerçeve içine oturtur: Gerek iyi bir insan olma (kişisel ahlak ya da aktöre)
gerek insanların birbirlerine iyi davranması (toplumsal ahlak ya da töre),hem
bireysel hem de toplumsal bakımdan mutluluğu yakalamanın önkoşulları olarak
belirlenir.

Voltaire ve Diderot için erdem, iyilikseverliktir ya da daha açıkçası, insanların değişmez evrensel ahlak ilkelerini akıllarıyla kavrayıp birbirlerine iyilik yapmalarıdır.

Filozoflara göre toplumdaki özgürlüğün ilk anlamı, hiçbir insanın bir başkasının mülkiyetinde bulunmaması, yani ke olmamasıdır. 

Tüm yurttaşların, aralarında hiçbir farklılık ya da ayrıcalık gözetilmeksizin yasalar önünde eşit olması anlamına gelmektedir. 

Voltaire, “Tanrı olmasaydı bile, onu yaratmak gerekecekti” diyerek Tanrı inancının
hem ahlaki yaşamı güvenceleyen bir temel olduğunu hem de kitleleri yönetmede
kolaylık sağladığını ileri sürer.

Filozofların devrime karşı çıkmalarının temel nedeni, bu hareketi “kurulu düzene karşı şiddet kullanılarak gerçekleştirilen kapsamlı bir halk eylemi” olarak algılamalarıdır.

Aydın despotizmi anlayışını, bir öğreti olarak ortaya koyan ilk düşünürler, dönemin iktisatçıları olan Fizyokratlardır. 

Voltaire demokrasiyi "çoğunluğun tiranlığı" olarak tanımlamaktadır.