SİYASİ DÜŞÜNCELER TARİHİ - Deneme Sınavı - 8

Yunanca an arkhos sözcüğünden türetilen ve yönetimsiz anlamına gelen terime bağlanan düşünceler grubuna anarşizm denir. Bu terimi ilk kez olumlu anlamda kullanan ve siyasal bir yaklaşıma haline getiren ise Fransız düşünür Pierre J. Proudhon olmuştur.

Thomas Hobbes (1588-1679), siyasal iktidarı başka hiçbir yazarın yapamadığı ölçüde büyük bir güçle temellendirmiş ve mutlak iktidarın zorunluluğunu tutarlı bir biçimde ortaya koyup savunmuştur. Hobbes’un kuramında beliren mutlak iktidar, gerçekte modern devletin ta kendisidir.

Püritenlik: XVII. yüzyılda İngiltere’de ortaya çıkan ve Anglikan Kilisesi’ni Katolikliğin kalıntılarından arındırmayı amaçlayan dinsel öğreti ve reform hareketidir. Yaşamın dinsel ve ahlaki ilkelere göre düzenlenmesini savunan Püritenliğin köktenci gruplarından biri, bugün ABD’de varlığını sürdüren Quaker mezhebidir.

Egemen erk bölünmezdir. Bölünmezlik ilkesi, devlet erkinin farklı güçlere dağıtılmasının reddedilmesidir. Hobbes, bu görüşünü desteklemek için İngiltere’nin yaşadığı iç savaşı örnek gösterir: “Kendi içinde bölünmüş bir krallık ayakta duramaz çünkü önceden bu bölünme olmadıkça, karşıt ordulara ayrılma asla olamaz.

Hobbes’a göre pozitif yasaların çeşitli özellikleri bulunmaktadır: “Yasanın olmadığı yerde adaletsizlik olmaz” diyen Hobbes daha açıkçası, pozitif yasalar adaletin ta kendisidir demek ister. Ayrıca yasa geriye işleyemez ve yasa açık ve gerekli olmalıdır şeklinde özellikler sıralar.

Devlet erkinin temelini oluşturan üç güç, egemenin elinde toplanmış yasama, yürütme ve yargıdır.

1640 Devrimi’nin son yıllarında ortaya çıkan ve iktidarı ele geçiren Cromwell tarafından bastırılan iki siyasal hareketten ilki olan Düzleyiciler (Levellers) özgürlükçü düşünceleriyle Locke’un, ikincisi olan Kazıcılar (Diggers) ise eşitlikçi düşünceleriyle Jean-Jacques Rousseau’nun, hatta Karl Marx’ın habercileri gibidir.

Komünizm: Temelde Karl Marx ile Friedrich Engels’in kuramlarıyla özdeşleştirilen komünizm, üretim araçlarının ortak mülkiyeti üzerine kurulu sınıfsız ve devletsiz bir toplum modeli tasarımıdır.

Locke, sözleşmeyle belirlenen siyasal yönetimin demokrasi, oligarşi ya da monarşi biçimlerini alabileceğini kabul eder. Ancak, Hobbes’un kuramında yer alan mutlak monarşinin hiçbir sınırı bulunmadığından ötürü siyasal toplumla uyuşmadığını, böyle bir yönetimin aslında savaşı içeren doğa durumundan başka bir şey olmadığını vurgular. Devlet farklı yönetim biçimleri şeklinde örgütlenebilirse de Locke’un tercihi, bir tür karma yönetim modelidir. Gerçekte bu model, 1688 Devrimi ile İngiltere’de hayata geçirilen anayasal monarşidir.

Güçler Ayrımı Kuramı’nın Montesquieu tarafından ortaya konduğu kabul edilir ve başta XVIII. yüzyıldaki Amerikan ve Fransız anayasaları olmak üzere tüm demokratik anayasalarda bir şekilde yer bulur. Bu kuramın klasik biçimine göre yasama, yürütme ve yargı güçleri farklı kişilerden oluşan farklı organların ellerine bırakılmış ve aralarında bir denge-fren sistemi kurulmuştur.

Devrim ve iç savaş yıllarım İngiltere dışında geçiren Thomas Hobbes, De Cive (Yurttaş Üzerine) ve Leviathan adlı yapıtlarıyla kendisinden önce hiçbir düşünürün başaramadığı bir işi gerçekleştirip siyaset bilimini (ya da kendi deyişiyle siyaset felsefesini) kurduğunu ileri sürer.

Hobbes, devletin ne olduğunun ve nasıl işlediğinin anlaşılabilmesi için “ayrıştırıcı-birleştirici” yöntemin kullanılması gerektiğini belirtir. Kendi deyişiyle “bir şeyi anlayabilmek için, onu oluşturan parçalardan hareket edilmelidir”.

Hobbes’a göre insan, hayvan gibi yaşamını sürdürme içgüdüsüne sahiptir. Dolayısıyla, her insan davranışının ardında yatan fizyolojik ilke, kendini korumadır. İnsan, (Epikuros’un da ileri sürdüğü gibi) her zaman hazza, yaşamını iyi bir şekilde sürdürmesini sağlayan şeylere doğru yönelen, buna karşılık elemden, acıdan, yaşamına zararlı olan şeylerden kaçınan bencil bir yaratıktır.

İçgüdüler, savaş durumunu doğuran nedenler zincirinden bir unsur değildir.

Barışın elde edilmesi için ne yapılmasını da öğütleyen doğal yasalar, Tanrı’dan ya da tanrısal bir güçten kaynaklanmazlar; dahası fiziksel bir zorlama gücüne de sahip değillerdir.

Toplum sözleşmesi, tarihsel bir gerçekliğe sahip değildir. Hobbes, sözleşmeyi açıklarken insanların “demişçesine” birleşip devleti kurduklarını belirterek bu sözleşmenin zımni (örtük) bir nitelik taşıdığını vurgulamıştır.

Egemenlik bağımsızdır, birdir, mutlaktır ve ondan daha üstün bir erk yoktur. Hiçbir yükümlülük altında olmayan egemen, tüm siyasal iktidarı, tüm kamusal gücü elinde toplamıştır ve ülkede onu sınırlayabilecek bir başka güç yoktur.

Egemen, egemenliğinin özelliklerinden ötürü yasama hakkını elinde bulundurur. Bundan sonra gelen haklarının başında, yaptığı yasaların iyi bir biçimde uygulanmasını sağlamak (yani yürütme gücü) ve bu yasalarla ya da olaylarla ilgili olarak ortaya çıkabilecek bütün anlaşmazlıkları dinleyip karara bağlamak (yani yargı gücü) gelir.

John Locke (1632-1704), tıpkı Thomas Hobbes gibi bir devrim dönemi düşünürüdür; yine onun gibi bir devrimden, yani 1688 Devrimi’nden etkilenerek siyasal kuramını ortaya koymuştur. 1690 yılında yayımlanan Yönetim Üzerine İki İnceleme adlı kitabında sergilediği devlet modeliyle, büyük ölçüde, devrimden sonra Ingiltere’de kurulan siyasal yapıyı teorik olarak doğrulamayı amaçlamıştır.

1640 Devrimi’nin son yıllarında ortaya çıkan ve iktidarı ele geçiren Cromwell tarafından bastırılan iki siyasal hareketten ilki olan Düzleyiciler (Levellers) hareketinin önderleri John Lilburn ve Richard Overton’dur.