SİYASİ DÜŞÜNCELER TARİHİ - Deneme Sınavı - 7

XVII. yüzyılda İngiltere’de ortaya çıkan ve Anglikan kilisesini Katolikliğin kalıntılarından arındırmayı amaçlayan dinsel öğreti ve reform hareketine Püritenlik adı verilir. Yaşamın dinsel ve ahlaki ilkelerine göre düzenlenmesinin savunan Püritenliğin köktenci gruplarından biri, bugün ABD’de varlığın sürdüren Quaker mezhebidir.

Hobbes’a göre, insanda, hayvanda bulunmayan iki özellik vardır: konuşmak ve geleceği düşünmek. Konuşma doğal değildir. İnsan, sözcükleri keyfi ve iradi bir biçimde oluşturarak konuşmayı yaratır. Konuşma sayesinde de aklını geliştirir, neden sonuç ve sonuç neden ilişkisi kurar.

İnsanlar doğa durumunda eşittirler. Bu aynı zamanda, öldürebilme eşitliğidir. Bu doğal eşitlik amaçlara erişme umudunun eşitliğini doğurur. Eşitliğin ve rekabetin sonucu karşılıklı bir güvensizliktir. Bu durumların hepsi savaş durumunu doğuran nedenler zinciri olarak da adlandırılır. Yukarıda ifade edilen üç ifade de doğrudur Hobbes’a göre.

Egemenlik, halk için değildir. Egemenlik devlete içkindir, devletin özünü oluşturur. Egemen erk de süreklidir. Egemen erk bölünmezdir ve buna aynı zamanda bölünmezlik ilkesi adı verilir. Bu nedenle sadece II ve III ifadeleri doğrudur.

John Locke (1632-1704), tıpkı Thomas Hobbes gibi bir devrim dönemi düşünürüdür. Yine onun gibi bir devrimden, yani 1688 Devrimi’nden etkilenerek siyasal kuramını ortaya koymuştur.

İlk bakışta salt bir iktidar değişimi gibi görünen 1688 Devrimi’nin çok ciddi sonuçları olmuştur. Bu sonuçları üç başlık altında toplamak mümkündür. Bu başlıklar sırasıyla, dinsel, ekonomik ve siyasal alanlardır.

John Locke, olması gereken siyasal yapıyı oluşturduktan sonra, bu yapının tiranlaşma koşullarını ve sonuçlarını ele alır. A, B, C ve D şıkları, Locke’ın meşruluğun yitirilmesi anlamına gelen durumlar olarak nitelendirilir. Lakin kralın görevini ihlal etmesi ya da yerine getirmemesi yüzünden yasaların uygulanamaması doğru bir cevap olabilirdi.

1640 Devrimi’nin son yıllarında ortaya çıkan ve iktidarı ele geçiren Cromwell tarafından bastırılan hareketlerden birisi olan Kazıcılar hareketi eşitlikçi düşünceleriyle Jean-Jacques Rousseau’nun, hatta Karl Marx’ın habercileri gibidir.

Bir toplumda, bir toplulukta ya da bir mecliste çoğunluğun kararının geçerli olarak kabul edilmesine çoğunluk ilkesi adı verilir. Locke’un deyişiyle, ‘bir topluma katılmakla çoğunluğa karar verme ve uygulama hakkını tanımak aynı şeydir.’

XVIII. yüzyılda Fransa’ya damgasını vurmuş olan siyasal yapılanma, 1715-1774 yılları arasında tahtta bulunan XV. Louis’nin mutlak monarşi olarak adlandırılan yönetimidir. Mutlak monarşi nitelendirmesi, her şeyden önce, devletin kralın kişisel sorumsuz otoritesi altında merkezi bir şekilde yapılanması demektir.

Montesquieu, toplum sözleşmesi kuramcılarından farklı olarak, doğal hukuk düşüncesini ve toplumun yapay bir biçimde kurulduğu anlayışını reddeder.“İnsanın toplumda yaşamak için yaratıldığını” belirtip topluma doğallık atfeder.

Montesquieu’ya göre demokrasiyi hareket ettiren tutku, yani ilke erdemdir. Bir başka deyişle, demokrasinin var olması yurttaşların erdemli olmalarına bağlıdır. Vatan ile eşitlik sevgisi anlamına gelen erdem, “her yurttaştan devleti için kişiliğinden fedakarlıkta bulunmasını ister”; ayrıca, kişisel tutkuların bastırılmasını, isteklerin sınırlandırılmasını, azla yetinilmesini ve zenginlikten kaçınılmasını gerektirir.

Montesquieu, temel yasalar kavramını hukuksal değil, toplumsal bir içerikle donatır. Ona göre temel yasalar, kral ile halk arasındaki “ara-erkler”dir; krala bağlıdırlar ama kral da onlara bağlıdır. Bu ara-erkler başta soylular olmak üzere, ruhban sınıfı, ayrıcalıklı kentler ve yüksek yargı kurumları olan parlamentolardır. Daha açıkçası, kralın karşısında soylular ile ruhbanın ayrıcalıklı hakları, kent (yerel) yönetimleri ile parlamentoların yetkileri bulunmaktadır.

Tek kişinin yasa ve kural tanımayan keyfi yönetimi olarak tanımlanabilecek despotluğun ilkesi korkudur. Diğer yönetimler gibi despotluk da belli koşulların ürünü ise de Montesquieu onu kapkara bir tablo biçiminde sunar. Despotluk, akla, insan doğasına aykırıdır; tam anlamıyla bir yönetim biçimi bile değildir çünkü burada hiçbir yapı yoktur, ne siyasal ne de toplumsal. Devlet despotla özdeşleşmiştir.

Montesquieu, güçler ayrımı (ya da kuvvetler ayrılığı) olarak bilinen sistemini hem kuramsal hem (İngiliz Anayasası’na ilişkin) betimsel bir yaklaşımla ortaya koyup inceler. Ona göre, devletin üç gücü olan yasama, yürütme ve yargının tek elde, örneğin bir sultanda ya da aristokratik veya demokratik bir mecliste toplanması, o devletin ılımlı olmadığının açık bir kanıtıdır. Çünkü yurttaşları böyle bir kişinin ya da böyle bir meclisin mutlak iktidarına ve bu iktidarın aşırı kullanımına karşı koruyabilecek hiçbir şey yoktur.

Tanım dikkatlice incelendiğinde bireysel esenlikten bahsedildiği anlaşılacaktır.

Görüşlerini farklı yapıtlarında ortaya koymuş olan Rousseau, sistemli bir şekilde düşünüp yazmadığını, dahası çelişkilere düşmekten de kaçınmadığını açıkça belirtmiştir. Bununla birlikte, siyasal içerikli tüm kitapları, farklı konuları işlemelerine karşın, aynı sorunsal içinde kaleme alınmıştır. Bu, siyaset ya da siyasal toplum sorunsalıdır. Daha açıkçası, siyasal alana belirleyici bir nitelik yükleyen Rousseau, insanın (ve halkın) iyi olmasının içinde bulunduğu siyasal yapıya bağlı olduğu görüşünden hareket edip iyi bir siyasal yönetimin ne olması gerektiğini araştırmıştır.

Rousseau, toplum sözleşmesi kurgusunu, bu kötü uygar toplumdan değil, fakat doğa durumundan çıkış olarak anlatmayı tercih eder. Ona göre, doğa durumunun son evresindeki genel savaşa son verip herkesin güvenliğini sağlayacak ve insanları yeniden eşit ve özgür kılacak olan toplum sözleşmesi (kadınlar dışında) oybirliğiyle gerçekleştirilir. Ona göre kadın erkeğe itaat etmek için yaratılmıştır.

Tüm Hristiyan yazarlar içinde, hem derdi hem de çareyi görüp kartalın iki başını birleştirmeyi ve her şeyde siyasal birliği sağlamayı önerme yürekliliğini gösteren tek kişi filozof Hobbes olmuştur; “bu siyasal birlik olmadan ne devlet iyice kurulabilir ne de hükümet” demiştir.

Sieyes’e göre, soyluların dışındaki insanlardan oluşan tiers etat, topluma yararlı tüm işleri yerine getirdiği için her şeydir, “ulusa ait olan her şeyi kapsamaktadır”, kısacası “tam bir ulustur.” Özünde her şey olan tiers etat, soyluların her şeyi gasp etmiş olmaları nedeniyle bugüne dek bir hiç konumuna indirgenmiştir. Oysa soylular akla ve doğal hukuka aykırı olarak ayrıcalıklara sahip oldukları için, gerçekte toplumsal örgütlenmenin içinde bile değillerdir.