SİYASİ DÜŞÜNCELER TARİHİ - Deneme Sınavı - 18

‘Yönetim Üzerine İki İnceleme’ Rousseau’nun kitaplarından birisi değildir.

Aydınlanmacıların “evrensel yasalar” anlayışı, kozmopolitizmin savunulmasına da yol açar.

Spinoza toplum sözleşmesi kuramını benimser.

XVIII. yüzyılda Fransa’ya damgasını vurmuş olan siyasal yapılanma, 1715-1774 yılları arasında tahtta bulunan XV. Louis’nin mutlak monarşi olarak adlandırılan yönetimidir. Mutlak monarşi nitelendirmesi, her şeyden önce, devletin kralın kişisel sorumsuz otoritesi altında merkezi bir şekilde yapılanması demektir.

Montesquieu, toplum sözleşmesi kuramcılarından farklı olarak, doğal hukuk düşüncesini ve toplumun yapay bir biçimde kurulduğu anlayışını reddeder.“İnsanın toplumda yaşamak için yaratıldığını” belirtip topluma doğallık atfeder.

Montesquieu’ya göre demokrasiyi hareket ettiren tutku, yani ilke erdemdir. Bir başka deyişle, demokrasinin var olması yurttaşların erdemli olmalarına bağlıdır. Vatan ile eşitlik sevgisi anlamına gelen erdem, “her yurttaştan devleti için kişiliğinden fedakarlıkta bulunmasını ister”; ayrıca, kişisel tutkuların bastırılmasını, isteklerin sınırlandırılmasını, azla yetinilmesini ve zenginlikten kaçınılmasını gerektirir.

Montesquieu, temel yasalar kavramını hukuksal değil, toplumsal bir içerikle donatır. Ona göre temel yasalar, kral ile halk arasındaki “ara-erkler”dir; krala bağlıdırlar ama kral da onlara bağlıdır. Bu ara-erkler başta soylular olmak üzere, ruhban sınıfı, ayrıcalıklı kentler ve yüksek yargı kurumları olan parlamentolardır.
Daha açıkçası, kralın karşısında soylular ile ruhbanın ayrıcalıklı hakları, kent (yerel) yönetimleri ile parlamentoların yetkileri bulunmaktadır.

Tek kişinin yasa ve kural tanımayan keyfi yönetimi olarak tanımlanabilecek despotluğun ilkesi korkudur. Diğer yönetimler gibi despotluk da belli koşulların ürünü ise de Montesquieu onu kapkara bir tablo biçiminde sunar. Despotluk, akla, insan doğasına aykırıdır; tam anlamıyla bir yönetim biçimi bile değildir çünkü burada hiçbir yapı yoktur, ne siyasal ne de toplumsal. Devlet despotla özdeşleşmiştir.

Montesquieu, güçler ayrımı (ya da kuvvetler ayrılığı) olarak bilinen sistemini hem kuramsal hem (İngiliz Anayasası’na ilişkin) betimsel bir yaklaşımla ortaya koyup inceler. Ona göre, devletin üç gücü olan yasama, yürütme ve yargının tek elde, örneğin bir sultanda ya da aristokratik veya demokratik bir mecliste toplanması, o devletin ılımlı olmadığının açık bir kanıtıdır. Çünkü yurttaşları böyle bir kişinin ya da böyle bir meclisin mutlak iktidarına ve bu iktidarın aşırı kullanımına karşı koruyabilecek hiçbir şey yoktur.

Tanım dikkatlice incelendiğinde bireysel esenlikten bahsedildiği anlaşılacaktır.

Görüşlerini farklı yapıtlarında ortaya koymuş olan Rousseau, sistemli bir şekilde düşünüp yazmadığını, dahası çelişkilere düşmekten de kaçınmadığını açıkça
belirtmiştir. Bununla birlikte, siyasal içerikli tüm kitapları, farklı konuları işlemelerine karşın, aynı sorunsal içinde kaleme alınmıştır. Bu, siyaset ya da siyasal toplum
sorunsalıdır. Daha açıkçası, siyasal alana belirleyici bir nitelik yükleyen Rousseau, insanın (ve halkın) iyi olmasının içinde bulunduğu siyasal yapıya bağlı olduğu görüşünden hareket edip iyi bir siyasal yönetimin ne olması gerektiğini araştırmıştır.

Rousseau, toplum sözleşmesi kurgusunu, bu kötü uygar toplumdan değil, fakat doğa durumundan çıkış olarak anlatmayı tercih eder. Ona göre, doğa durumunun son evresindeki genel savaşa son verip herkesin güvenliğini sağlayacak ve insanları yeniden eşit ve özgür kılacak olan toplum sözleşmesi (kadınlar dışında) oybirliğiyle gerçekleştirilir. Ona göre kadın erkeğe itaat etmek için yaratılmıştır.

Tüm Hristiyan yazarlar içinde, hem derdi hem de çareyi görüp kartalın iki başını birleştirmeyi ve her şeyde siyasal birliği sağlamayı önerme yürekliliğini gösteren tek kişi filozof Hobbes olmuştur; “bu siyasal birlik olmadan ne devlet iyice kurulabilir ne de hükümet” demiştir.

Sieyes’e göre, soyluların dışındaki insanlardan oluşan tiers etat, topluma yararlı tüm işleri yerine getirdiği için her şeydir, “ulusa ait olan her şeyi kapsamaktadır”, kısacası “tam bir ulustur.” Özünde her şey olan tiers etat, soyluların her şeyi gasp etmiş olmaları nedeniyle bugüne dek bir hiç konumuna indirgenmiştir. Oysa soylular akla ve doğal hukuka aykırı olarak ayrıcalıklara sahip oldukları için, gerçekte toplumsal örgütlenmenin içinde bile değillerdir.

Sieyes “ulus” ile “halk” kavramlarını özdeş bir biçimde kullanır. Aynı tutum Fransız Devrimi boyunca çeşitli devrimciler tarafından da sürdürülmüştür.

Devletin oluşumunda üçüncü evre, ulusal iradenin siyasal temsil yoluyla ortaya konmasıdır. Sieyes’in deyişiyle, “ortaklar, çok kalabalık olduklarından ve çok geniş bir alana yayıldıklarından ortak iradelerini kendileri kolayca kullanamazlar. ” Dolayısıyla iktidar, bir kaç kişiye emanet edilir. Bu son evrede ikinci evreden farklı olarak, “hareket eden,
artık gerçek ortak irade değil, ama temsilî ortak iradedir.

Kraliyetin ve büyük soyluların muhalefetine tepki gösteren Paris halkı ya da bu tarihten sonraki adlandırmayla, sans-culotte’lar, 14 Temmuz’da Bastille Kalesi’ni ele geçirir ve böylece ülkenin dört bir yanında yerel yönetimlerde burjuvazi iktidara gelir.

26 Ağustos 1789’da Ulusal Kurucu Meclis tarafından kabul edilen ve salt “negatif” haklara yer verip çalışma ya da eğitim gibi “pozitif” haklara hiç değinmeyen İnsan ve Yurttaş Haklan Bildirisi, kendi türünün ilk örneği değildir. 1789 Bildirisi, bütün insanlığa seslenen evrensel bir yapıt olarak belirir.

Burjuva devrimcilerine göre, zaman zaman halk kavramıyla özdeş bir biçimde kullandıkları ulusun, dolayısıyla ulusal birliğin var kılınması, herkesin yurttaş olmasıyla mümkündür. Çünkü yurttaşlar, aralarındaki sosyo-ekonomik farklılıklar ve eşitsizlikler göz ardı edilerek, yasalar aracılığıyla birbirlerinin aynı ya da hiç olmazsa benzeri kişiler olarak tanımlanmaktadır.

Bireysel doğal haklar, 2. maddede “özgürlük, mülkiyet, güvenlik ve baskıya karşı direnme” hakları olarak açıklanır. Ayrıca bunlara, 1. maddede yer alan “eşit doğup eşit yaşama” hakkı ile 11. maddede “düşüncelerin ve görüşlerin özgür iletişimi ” şeklinde belirtilen düşünceleri ifade etme hakkını da eklemek gerekir.