SİYASİ DÜŞÜNCELER TARİHİ - Deneme Sınavı - 4

Bir kişinin, grubun ya da halkın duygularını, arzularını, taleplerini kamçılayarak halkın gönlünü almak ve onu dilediğince yapmaya demagoji yapmak denir. Bunu yapmak için de güzel, etkili, abartılı ve gerektiğinde yalan da içeren konuşma sanatını icra eden kişiye de demagog adı verilir.

İÖ 387 yılında, Platon’un kentin dışında bulunan ve eski savaş kahramanlarından birinin adını taşıyan Heros Akademos bahçesinde kurduğu okulun adı Akademia’dır.

Sözcük anlamı ‘tekin yönetimi’ anlamına gelen Monarşi kelimesidir. Yaygınlıkla krallık karşılığı olarak kullanılır. Ancak, Platon’daki karşılığı tek bir kişinin kendi çıkarları doğrultusunda yönetimi değil, tek bir kişinin topluluğun ortak çıkarlarını koruyup kollayan yönetimdir.

Aleksandros’un Makedonya kralı olması üzerine, tekrar Atina’ya dönem Aristoteles, burada İÖ 335’te Lykeion adıyla kendi felsefe okulunu açmıştır. Bu okulda, dersler oturarak değil, ayakta dolaşarak anlatılırdı. Bu yüzden bu okullara dolaşan okullar da denir.

Her varlığın kendi varoluşuna içkin olan, onun en yetkin haliyle olduğu şey haline gelmesini sağlayan, var olanların nihai olarak yöneldiği hedefi içeren ve ancak bu hedef gerçekleştiğinde kendi mahiyeti anlaşılan, ilgili şeyin varlık nedeni ya da oluşumunun nihai hedefi olan erek. Örneğin, insanın ereği, ancak insanların en mükemmel birlik biçimi olan devlet ortaya çıktığında anlaşılabilir. Çünkü devlet olmaksızın insan uzun yürüyüşünde hep eksik ve yetersizdir; tek başına kendine yetemem ve mutlu olamaz. Bunu mümkün kılan şey devlet olduğuna göre, demek ki insanın ereği, onu insan kılan şey devlettir.

Polis sözcüğü “polise ait işler, güçler” anlamında politika sözcüğünün kaynağında yer alır. Ancak sözcük farklı dillerde farklı biçimlerde karşılanmıştır. Örneğin Latincede polis için site ya da civitas terimleri kullanılmaktadır. Türkçe’de ise polis için kent devleti ya da şehir devleti terimleri kullanılır.

İÖ VIII. yüzyıl polislerin hızla şekillendiği yüzyıldır. Bu yüzyılda ticaret canlanmış, kabile üyelerini birbirine bağlayan soy bağları çözülmüş, topraklar artık kabilelerin ortak malı olmaktan çıkarak özel ellerde toplanmaya başlamıştır.

Poliste kadınların yurttaş sayılmadığı bilinmektedir.

Atina polisinin siyasal haklara sahip nüfusu, yani yurttaşları dört ana sınıfa ayrılmıştır. Bunlar eupatrides (iyi doğmuşlar, soylular), geomeres (küçük çiftçiler), demiurgos (zanaatkârlar) ve thetedler yani emekçiler, en yoksullardır. Ayrıca özgür olmakla birlikte yurttaş olmadığından, herhangi bir siyasal hakka sahip olmayan, çoğunlukla ticaret ve zanaatla uğraşan yerleşik yabancılar, yani metoikoslar ve köleler nüfusun diğer ana parçalarını oluşturmaktadır.

Düşünce tarihinin başlangıcına yerleştirilen üç doğa filozofu Thales (IÖ 624-545?), Anaksimandros (IÖ 610-547?) ve Anaksimenes (IÖ 585-525?)’tir.

Siyaset felsefesinin kurucusu ve en büyük isimlerinden biri Platon’dur. Hocası Sokrates’ten felsefenin yüzünün insana dönük olması, merkezde insanın yer alması gerektiğini çok iyi öğrenmiştir.

Platon, devlet anlayışı gereği, iş bölümünden hareketle ideal devleti, üç temel iş- meslek grubuna bölünmüş, sınıflı bir toplumsal zemine yerleştirir. Zemin üç temel iş alanıyla, üretim, koruma ve yönetim işleriyle inşa edilir ve her bir iş ayrı bir sınıfa karşılık gelir. Bu üç sınıf üreticiler, koruyucular ve yöneticilerdir.

Platon’un ideal devlet modelinin, liyakata dayalı yönetim olarak meritokrasi ya da bilen, bilge bir azınlığın ya da bir filozofun yönetimi anlamında philokrasi olduğu söylenebilir.

Polisler, “az gelişmiş” yerleşim yerleridir. Polisler, “küçük siyasal birimler”dir; yüzölçümleri oldukça küçüktür. Buna bağlı olarak nüfusları da fazla değildir. Ayrıca yurttaşların matematiksel toplamından ibaret değillerdir; polis nüfusu yalnızca yurttaşlardan oluşmaz: poliste, yurttaş sayısından daha fazla köle ile Yunan kökenli ve aynı dili konuşuyor olmasına karşın yurttaşlık haklarına sahip olmayan metoikos’lar (yabancılar) bulunmaktadır. Bunun yanı sıra kadınların da yurttaş sayılmadığı bilinmektedir.

Arkhon’luk yürütme işleriyle görevli olan ve soyluların elinde olan makamdır. Strategos’luk ise komutanlık rütbesidir. Areopagus’luk, görevini tamamlayan arkhon’ların yaşam boyu üyesi olduğu, soyluların tekelinde olan ve devlet işlerini denetleyip gerektiğinde suçlu bulunan kişileri yurttaşlıktan atma yetkisine sahip olanların oluşturduğu seçkin bir kurumdur. Dörtyüzler meclisi anlamına gelen bule ise ekklesia’nın gündemini hazırlamak ve yasa önerilerini taslak haline getirmekle yükümlüdür.

Demokritos bir demokrasi savunucusu değildir; siyaset işini “bilme, düşüncelilik” üzerinden bir tür “ehliyet” gerektiren bir iş olarak niteler. Herakleitos, soylu bir aileden geldiği için kitlelerden, avamdan ve en başta da kendi hemşerileri olan Ephesoslulardan, özetle demokrasiden nefret eder. Ksenophon’a göre demokrasi bir halk despotluğudur. Ona göre, yeteneksizlerin, bilgisizlerin siyasal işlerin başına geçmesi ise zaten açıkça demokrasinin yozluğunu göstermektedir. “Atmalıların Anayasası” adlı risalesinde Yaşlı Oligark, daha iyi bir sınıfın yani soyluların bulunmasına karşın, aşağılık halkın refahını gözeten demokrasiyi övmeyeceğini belirtir. Herodotos ise “halk idaresi”ni, yasalar karşısında “eşitlik”i ve yöneticiler kura ile seçilmesini över ve demokrasiyi savunur.

İkinci kuşak Sofistler, insanların doğal olarak kardeş olduğunu savunan, insanlar arası eşitsizliğin doğal olmadığını, yasalardan kaynaklandığını ileri süren Sofist düşünceden hareket eder. Buna göre, yasa yasaklayıcı iken doğada özgürlük vardır. O hâlde yasalar doğadaki özgürlüğü engellemektedir. Yani yasalar özgürlüklerini gerçekleştirmek isteyen güçlü insanların önünde engeldir. Böylece güçsüzlerin işine gelmektedir.

Sokrates de Sofistler gibi, düşüncesinin merkezine insanı ve toplumu koyar. Ama onlardan farklı olarak Sokrates, bilgiye sahip olduğunu, bilgiyi öğretebileceğini savunmaz. Sokrates, bu bağlamda Sofistleri de eleştirmektedir. Çünkü çoğu insan kendisinden bihaber bir biçimde, bildiğini sanmaktadır. Sokrates, öncelikle insanlara bildiklerini sanırken hiçbir şey bilmediklerini göstermektedir.

Platon’a göre demokrasi “görünüşte” eşitlik esasına dayansa da gerçekte adil bir devlet biçimi değildir çünkü siyaseti bilip bilmediğine, yeteneklerine, toplum içindeki yerine hiç bakılmaksızın herkes her işe talip olabilir; kurayla iş başına gelebilir. Oysa Platon’a göre, farklılıkları yüzünden gerçekte eşit olmayanların eşit sayılması adaletsizliğe yol açar. Gerçek eşitlik, kişilere erdemleri, yetenekleri ve soylarıyla ilişkili olarak bir paylaşım gerçekleştirir. Demokrasinin sayısal eşitlik ilkesi gereği, herkes eşit olacağından tam bir otorite boşluğu doğar; hiyerarşi yıkılır ve toplumu ayakta tutan iş bölümü zarar görür. Bu zarar toplumu özgürlük adı altında kaosa ve düzensizliğe sürükler.

Platon, devlet anlayışı gereği, iş bölümünden hareketle ideal devleti, üç temel meslek grubuna bölünmüş, sınıflı bir toplumsal zemine yerleştirir. Zemin üç temel iş alanıyla, üretim, koruma ve yönetim işleriyle inşa edilir ve her bir iş ayrı bir sınıfa karşılık gelir. Bu üç sınıf üreticiler, koruyucular ve yöneticilerdir. Hiyerarşik olarak en altta bulunan üreticiler sınıfına ait insanların ruhlarında, maddi istekler hâkimdir. Bunların erdemi ölçülülüktür. İkinci ana sınıf olan koruyucular sınıfında hâkim olan ruhsal kısım soylu isteklerle ilgilidir ve buna bağlı olarak bu sınıftaki insanlar şan, onur, alkış peşinde koşan ün sever insanlardır. Bu nedenle bunlara karşılık gelen erdem, yiğitlik erdemi olacaktır. Hiyerarşik olarak en üstte yer alan sınıf yöneticiler sınıfıdır ve bunların ruhlarında akıl, başlıca hâkim özellik olarak kabul edilir. Bu sınıftaki insanlar bilginin peşinde koşan, dolayısıyla erdemi bilgelik olan, bilgi sever insanlar, yani filozoflar olacaktır. Bu erdemlere sahip sınıflardan oluşan ideal bir devlette böylece bilgelik, yiğitlik ve ölçülülük olmak üzere üç temel erdemin olduğu görülür. Ancak bu üç ayrı sınıfın her birinin kendine özgü işlevsel alanda faaliyet yürütmesi, bunun dışına çıkmaması, birbirleri arasındaki ilişkilerin buna göre biçimlenmesiyle dördüncü bir erdem, doğruluk ya da adalet erdemi de ideal devlette cisimleşmiş olur. Bu sayededir ki ideal devlet adaletin ta kendisidir.