SİYASİ DÜŞÜNCELER TARİHİ - Deneme Sınavı - 3

A, C, D ve E şıklarında belirtilen eserler Aristoteles’e aittir.

Aristoteles, yönetimleri sınıflandırırken iki ana ilkeye başvurur: Öncelikle devlette gerçekleşen adalet ilkesini, yasayı yani aslında yönetimin amacı olması gereken ortak iyiliği gözetir. İkinci olarak ise yönetimi elinde bulunduran kişilerin sayısına bakar. Böylece üç iyi, üç de bunların bozulmuş hâli olan kötü, toplam altı yönetim biçimi ortaya çıkar. Buna göre: Ortak iyiliği amaçlayan tekin yönetimi monarşi ve tekin çıkarını gözeten tekin yönetimi, yani monarşinin bozulmuş hâli olarak tiranlık. Ortak iyiliği amaçlayan azınlığın yönetimi aristokrasi ve zenginlerin çıkarlarını gözeten azınlığın yönetimi, yani aristokrasinin bozulmuş hâli olarak oligarşi. Ortak iyiliği amaçlayan çoğunluk yönetimi politeia ve yalnızca yoksulların çıkarını gözeten çoğunluğun yönetimi, yani politeia’nın bozulmuş hâli olarak demokrasi.

Aristoteles’e göre alt sınıflar, kendilerinin üst sınıflarla eşit olduğuna inanmaya başlarlarsa değişikliğe yönelirler. Aynı şekilde, üst sınıflar da kendilerinin payının daha da fazla olması gerektiği duygusuna kapılırlarsa onlar da değişim talep etmeye başlar. Yani zayıflar eşitlik için, güçlüler ise daha güçlü olmak için devrime yönelebilir. Bu durumda, topluluğu oluşturan farklı bileşenlerin eşitliğe ilişkin algılarının değişmesi devrime yol açabilir.

Antik Yunan dünyası günümüzde de yaygın olarak kullanılan birçok siyasal kavramın ana yurdudur. Gerçekten de bugün özellikle Batı siyasal düşüncesinin tarihi söz konusu olduğunda başlangıç noktası olarak Antik Yunan uygarlığı akla gelir.

Birden fazla soyun bulunduğu bir toplulukta belirli bir soyun, doğuştan, diğer soylara göre üstün kabul edildiği, bu nedenle bu soyun iyilik, yetenek, bilgi, beceri, erdem, cesaret vb. bakımlardan ayrıcalıklı sayılmasıyla yönetme hakkının da bu soy tarafından üstlenildiği azınlığın yönetimine aristokrasi denir.

Homeros: İÖ 850’lerde, Smyrne’de (İzmir) doğan ve Khios (Sakız) adasında yaşadığı sanılan, sözlü destan geleneğini yazıya geçiren ünlü ozandır.

Polis, her bir yurttaş tarafından öncelikle gözetilmesi, savunulması, uğruna can verilmesi gereken siyasal bir varlıktır. Polis’in varlığı, orada yaşayan yurttaş için onu gerçek anlamda insan hâline getiren doğal ya da kutsal bir varlıktır.

Tiran: Lydia kökenli bir sözcüktür. Tiran, günümüzde özellikle yönetimini baskı ve eziyet sayesinde sürdüren yöneticilere denmektedir. Oysa Yunan dünyasında tyrannos, iktidarı mevcut yasal düzenlemelere aykırı bir biçimde ele geçirmiş kimseleri nitelemektedir. Tiranlığın olumsuz içeriği öne çıktıkça, tiranların öldürülmesi, yani tyrannicide genellikle olumlu bir eylem olarak karşılanır.

Sofizme düşmanlığın arkasında aynı zamanda ve doğrudan, demokrasiye yönelik düşmanlık yatmaktadır. Aynı bağlamda olmak üzere zengin demiurgoi’nin Sofistler eliyle eğitilmesi, elbette geleneksel aristokratik çevrelerin ciddi bir biçimde tepkisini çekmektedir.

İkinci Kuşak Sofistler için ise yine İÖ V. yüzyılda yaşadığı düşünülen Antiphon, Kritias, Khalkedonlu (Kadıköylü) Thrasymakhos, Lykophron, Euthydemos ve Kallikles sayılabilir.

Platon, devlet anlayışı gereği, iş bölümünden hareketle ideal devleti, üç temel iş-meslek grubuna bölünmüş, sınıflı bir toplumsal zemine yerleştirir. Zemin üç temel iş alanıyla, üretim, koruma ve yönetim işleriyle inşa edilir ve her bir iş ayrı bir sınıfa karşılık gelir. Bu üç sınıf üreticiler, koruyucular ve yöneticilerdir.

Silah taşıma hakkına sahip herkesin yurttaş olarak kabul edilerek yönetimde pay sahibi olduğu, ortak yararı gözeten çoğunluğun yönetimi. Oligarşiden alınan sınırlı mülkiyet ilkesiyle, demokrasiden alınan yurttaşların siyasal katılım ilkesine dayanır. Yani zenginlik ile yoksulluğun karılmasıyla oluşur.

Zenon’a göre, dünya üzerinde yaşayan insanların başka yasalarla ve başka devletler altında yaşaması doğru değildir. Tek bir hayat ve tek bir kozmos olduğuna göre, insanların tümü yurttaş sayılmalı ve ortak bir yasa altında birleşmiş olarak yaşamalıdır. Dünden bugüne, dünyayı tek bir devlet gibi düşünen ve tüm insanların bunun eşit yurttaşı olması gerektiğini savunan düşünce ve eğilimlere kozmopolitizm adı verilir.

Yurttaşlık haklarına sahip olan Roma halkı, populus romanus olarak adlandırılmaktaydı ve üç temel kabilede (tribus) toplanmıştı. Her tribus, on fratriye (curia), her curia ise 10 klana (gens) ayrılmıştı. Böylece populus romanus, üç tribus, 30 curia ve 300 gensten oluşmaktaydı.

Çoluk çocuklarından (proles) başka serveti olmayanlar, yalnızca ‘çocuk üretebilenler’, ‘çocuk emzirmekten başka mahareti olmayanlar’ anlamındaki proletarii- toplumun en yoksullarıdır.

Cicero kişinin en üstün uğraşının politika ya da devlet adamlığı olduğu düşüncesindedir. Bu düşüncenin gerisinde ise kişinin kendini kamu hizmetine adaması gerektiği biçimindeki eski Roma cumhuriyet geleneği yatmaktadır. Cicero, iç çalkantılar döneminde siyasetten soğumayı ve uzaklaşmayı ifade eden özellikle Epikuroscu görüşlere şiddetle karşı çıkar. Bilge kişiler politikayla uğraşmalıdır. Yurttaş, gerektiğinde kendini devlet için feda etmeyi bilmelidir. Çünkü yurttaşın kişisel çıkarıyla kamusal çıkar arasında bir birlik vardır. Bu yaklaşım Cicero’nun devlete ilişkin temel görüşlerinin anahtarıdır da.

Augustus İÖ 27’den itibaren Roma’yı bir imparatorluğa dönüştürmüştü. Kendisinin birinci yurttaş anlamında princeps olarak adlandırılmasını istemiştir. Bu yüzden imparatorluğun bu ilk dönemleri principatus (birinci yurttaşın yönetimi) olarak anılır.

Augustinus’a göre devlet, amacı ve adaleti yönetmesi bakımından iyi ama kökeni bakımından kötüdür. Devlet gerekli kılınmıştır çünkü insanlar Tanrı’dan ayrılıp kargaşaya düşmüş ve Tanrı bu yüzden insanları birbirinin üstüne hükümran kılmıştır. O hâlde devlet, kökeni bakımından ilk günahla malul, bir cezadan öte değildir.

Orta Çağı nitelediği kabul edilen terimlerden biri olan feodalite hem zaman, hem de coğrafya olarak tüm Orta Çağ dönemini kapsamaz. Feodaliteyi niteleyen en önemli şeylerin başında gerek soya gerek tabakalara dayalı yükümlülükler sisteminin katı bir biçimde uygulanması gelirken, bir diğer unsur küçük iktidarlar topluluğunun varlığıdır; özellikle devletin güvenlik ihtiyacını karşılayamaması küçük iktidarları “büyütmüştür,” yani yaygınlaştırmıştır. Bu bakımdan feodalite, iktidarın yokluğu değil, “çokluğudur”.

Kilise artık dünyevi iktidarla dinsel iktidar arasındaki farklılığı ve ayrışmayı ortadan kaldırma peşindedir. İki ayrı iktidarı temsil eden iki ayrı kılıç, tek bir elde, Papalığın elinde birleşmelidir. Yani artık Kilise, plenitudo potestatis savını ileri sürmektedir. Bu bakımdan Kilise, artık auctoritas’la yetinmemekte, potestas’ı da istemektedir.