SİYASİ DÜŞÜNCELER TARİHİ - Deneme Sınavı - 22

Theodere de Beze adlı düşünür, eğer ihtiyaç dahilinde ise, bir devletin iktidarını indirmek gerekiyorsa, gerekirse dışarıdan örneğin bir Protestan devletten yardım alabileceğini söyler. Böylece De Beze, din adına ülkelerin birbirlerinin iç işlerine karışmalarını da doğrulamış olur.

Thomas More’un ütopyasında her çeşit görüşe yer vardır. Bu bakımdan, dinlerarası hoşgörü ve vicdan özgürlüğü Utopia’da esastır. Ancak bu vicdan özgürlüğü ateizmi kapsamaz. Aksine yurttaşların en büyük korkusu dinsizlik cezasına çarptırılmaktır.

Yunanca an arkhos sözcüğünden türetilen ve yönetimsiz anlamına gelen terime bağlanan düşünceler grubuna anarşizm denir. Bu terimi ilk kez olumlu anlamda kullanan ve siyasal bir yaklaşıma haline getiren ise Fransız düşünür Pierre J. Proudhon olmuştur.

Monarkomakların tiranlığa karşı tutumları kesinlikle özgürlükçü bir nitelik taşımaz. Aksine, Monarkomak yazarlar, kendi dinlerinden olmak kaydıyla kral ne kadar zalim ve adaletsiz olursa olsun onu tiran olarak nitelemezler. Kendi dinlerine karşı özgürlük talep ederken, farklı dinlere karşı eşitlik ve özgürlük temelli bir hoşgörüyü savunmazlar. Genel olarak Monarkomak yazarlarda tirana karşı direnmek ve hatta öldürmekten söz edilen yerde yüceltilen şu ya da bu boyutuyla insanın özgürlüğü değil, en fazlasından tiran olduğu iddia edilen Katolik bir kralın yerine Protestan bir kralı geçirmekten ibarettir.

Jean Bodin düzenin yeniden kurulması için kralın mutlak iktidarını savunduğu ve egemenlik kavramıyla pekiştirdiği başyapıtını, Les six livres de la République’i (Devletin Altı Kitabı) 1576’da yayımladı. Bodin, yapıtının ilk tümcesinde devleti şöyle tanımlamıştır: “Devlet, birçok ailenin ve bu ailelere ortak olan şeylerin egemen erk tarafından doğrulukla yönetilmesidir.”

Kutsal yazılara göre, ‘Ne papa kılıcını imparatordan ne de imparator kılıcını papadan almıştır. İki iktidarın yetki alanı birbirinden tümüyle ayrıdır. İkinci olarak, imparatorun ya da kralın iktidarı Tanrı tarafından geliyorsa da burada bir aracı vardır. Bu aracı, Kilise değil, halktır. Son olarak da Papa, tıpkı kral gibi kendi yetki alanı içerisinde sınırlıdır. Üç ifade de doğrudur.

İnsanların bu yeryüzündeki temel erekleri mutluluktur. Mutluluk ise ancak barışın sağlanmasıyla olasıdır. Bu ise devlet tarafından gerçekleştirilebilir. Bu amacın tam anlamıyla gerçekleştirilmesi için, devletin evrensel bir nitelik taşıması ve başında da tek kişinin bulunması kaçınılmazdır. Bu durumda, yukarıdaki ifadelerden sadece I doğrudur.

İmparator-Papa çatışması içinde imparatorluk yanlısı olan düşünürlerden birisi olan Padovalı Marsilius 1324 yılında Defensor Pacis adlı eserini kaleme almıştır.

Potestas, Eski Roma’da tribunusların yetkisi; siyasal iktidarın kullanımı, Auctoritas ise Senato’nun yetkisi; siyasal iktidarın ilkesidir. Gallikanizm, Fransa’ya özgür dinsel ve siyasal öğretilerdir. Marsilius’a göre, insanların kendi gereksinimlerini karşılayarak yeterlik içinde yaşamalarının yanı sıra, iyi yaşamalarını da mümkün kılan, yeterli yaşan için gerekli olan her şeyin üretilip mübadele edildiği, bu bakımdan tümüyle dünyevi olan mükemmel toplum Civitas’tır.

Çatışma sürecinde, imparatorların safında yer alıp Roma Kilisesi’nin savlarına karşı yapıtlar yayımlamış üç düşünür, Dante, Ockhamlı William ve Padovalı Marsilius’dur. Dante ve Ockhamlı Wililam “karşılıklı bağımsızlık” savını benimserken, Padovalı Marsilius daha ileri giderek devletin Kilise üzerindeki üstünlüğü savını açıkça dile getiren ilk düşünür olmuştur.

Defensor Pacis, Padovalı Marsilius’a aittir. Doksan Beş Tez, Martin Luther Doksan Beş Tez’le Katolik dünyayı parçalayarak yeni bir dinin öncülüğünü yapmıştır. İl Principe (Prens), Machiavelli’nin en ünlü kitabıdır. Dante’nin De Monarchia (Monarşi Üzerine) adlı eseri siyasal düşünce bakımından önem taşımakla birlikte, Divina Commedia (İlahi Komedya) başyapıtı olarak anılmaktadır.

XVI. yüzyılda İngiltere’de krallık ile Papalık arasındaki mücadeleler sürecinde ortaya çıkan, başlangıçta Katolik dinine bağlı olmakla birlikte, Roma Kilisesi’ni reddederek Canterbury başpiskoposluğu çevresinde örgütlenen ulusal kiliseler birliğinin adıdır. XVI. yüzyılda şekillenen Book of Common Prayer (Toplu Dua Kitabı)’nın belirlediği inanç ve ibadet kuralları geçerlidir. Genel olarak Katoliklik ile Protestanlık arasında, bir tür reform geçirmiş Katoliklik olarak orta yolcu bir din anlayışına sahiptir. Bu nedenle de yer yer Katolikliğe, yer Protestanlığa yaklaşabilen, çok çeşitli türden esnek inançlara ama ulusal bir niteliğe sahiptir.

İktidarı ele geçirmek ve sürdürmek için, yani amaç iktidar olmak üzere, ahlaksal anlamı ve sonuçlarına bakmaksızın her tür aracın kullanılabileceğini, hatta kullanılması gerektiğini kabul eden, bundan ötürü de iktidar mücadelelerinin ve genel olarak siyasetin ahlakla ilişkisini kesen yaklaşımlara verilen genel niteleme Makyavelizm olarak adlandırılır.

Ockhamlı William, siyasal iktidarın kökenine halkı yerleştirerek bir yanda çeşitli iktidar düzeyindeki otoritelerin özerkliğini güvence altına almayı, öte yanda bu otoritelerin aşırıya kaçmalarını önlemeyi amaçlamaktaydı. Ama bu iktidarı sınırlayan faktörler arasında feodalite yoktu.

Ütopyacı düşünüş, var olan bozuk siyasal düzenlere karşı, iyi bir siyasal düzenin ya da toplumun mümkün olduğunu, bunun için insan aklının en önemli kılavuz ve insan iradesiyle eyleminin en başta gelen araç olduğunu savunan düşünceler grubudur. Ütopyacı düşünce edebi anlatılar biçiminde karşımıza çıktığı gibi, siyasal düşünce tarihi içinde, teoriler biçiminde de karşımıza çıkabilir.

Thomas More ile başlatılan ütopyacı tepki, ütopyacı düşünüş ile doğrudan devlet ya da krallıkla sınırlı bir tartışma içermekten çok, yeni bir siyasal toplumun nasıl olması gerektiğine ilişkin düşünsel bir arayış mahiyetindedir. Ütopyacı düşüncenin başta gelen ismi olan More, aynı zamanda klasik ütopyacıların da öncü ismidir.

More’dan çok önce, ütopyanın öncüsü olarak Platon ve Devlet adlı yapıtı sayılabilir. Platon, Devlet adlı yapıtında ideal bir siyasal toplumun nasıl olması gerektiğini ayrıntılarıyla anlatır. Ancak yine de bu yapıtı özel olarak ütopya saymak ve bununla sınırlamak yanlıştır. Çünkü aynı zamanda Devlet, Platon’un bilgi kuramını yani epistemolojisini açıklayıp temellendirdiği temel yapıttır da.

Her siyasal sistem ve bu sistemin bileşenleri, kendi koydukları ölçüler üzerinden bazı savaşların haklı ve meşru, başkalarının ise haksız ve gayrimeşru olduğu düşüncesine sahiptir. Örneğin anti-emperyalist bir bakış açısıyla emperyalizme savaş haklı ve meşrudur.

Anarşizm, Yunanca an arkhos sözcüğünden türetilen ve yönetimsiz anlamına gelen terime bağlanan düşünceler grubudur. Genel olarak devletin kötülüğünden hareketle, insanların devlet olmadan daha eşitlikçi, adil ve mutlu bir düzen içinde yaşayacağını kabul eden, bu nedenle devleti ele geçirmek gibi hedefleri önemsemeyen yaklaşımların tümüne verilen addır.

Fransa’da 1572 yılında Fransız Protestanları olan Huguenotlara karşı, aşırı Katoliklerin devlet desteğinde giriştiği büyük katliam, Saint-Barthélemy Kıyımıdır. 24 Ağustos 1572’de Saint-Barthélemy Yortusu günü, bizzat Kral IX. Charles ve annesi Catherine de Médicis’nin onayıyla Katolikler, Paris’te, Protestanları kılıçtan geçirmeye başladılar. Paris’ten çevreye de yayılan bu kıyımda çeşitli tahminlere göre 30 ile 70 bin arası Huguenot öldürüldü.