SİYASİ DÜŞÜNCELER TARİHİ - Deneme Sınavı - 20

Theodere de Beze adlı düşünür, eğer ihtiyaç dahilinde ise, bir devletin iktidarını indirmek gerekiyorsa, gerekirse dışarıdan örneğin bir Protestan devletten yardım alabileceğini söyler. Böylece De Beze, din adına ülkelerin birbirlerinin iç işlerine karışmalarını da doğrulamış olur.

Thomas More’un ütopyasında her çeşit görüşe yer vardır. Bu bakımdan, dinlerarası hoşgörü ve vicdan özgürlüğü Utopia’da esastır. Ancak bu vicdan özgürlüğü ateizmi kapsamaz. Aksine yurttaşların en büyük korkusu dinsizlik cezasına çarptırılmaktır.

Birden fazla soyun bulunduğu bir toplulukta belirli bir soyun, doğuştan, diğer soylara göre üstün kabul edildiği, bu nedenle bu soyun iyilik, yetenek, bilgi, beceri, erdem, cesaret vb. bakımlardan ayrıcalıklı sayılmasıyla yönetme hakkının da bu soy tarafından üstlenildiği azınlığın yönetimine ‘aristokrasi’ adı verilmektedir.

İO 700’lerde yaşadığı sanılan, küçük mülk sahibi, yoksul bir şairdir Hesiodos. Tanrıların Doğuşu ve İşler ve Günler adlı yapıtlarıyla ünlüdür. Hesiodos, şiirlerinde çalışma karşılığı olmayan servete karşıdır. İlgili dönemde çalışan sınıfların hayatına bir ayna tutmayı başarmıştır.

Yurttaşların, günümüzde olduğu gibi, başkalarınca temsil edilmediği, siyasal kararların alınmasında ve uygulanmasında doğrudan yer aldığı, siyasal olarak görev alabilme koşullarına sahip yurttaşların arasında kura ve benzeri yöntemlerle görevlilerin belirlendiği yönetim biçimine doğrudan demokrasi adı verilir.

Yurttaşlık hakları bakımından yasalar nezdinde eşitlik talebini gündeme getiren terim isonomia’dır. Yurttaşlık ile mülkiyet arasında doğrudan bir bağ bulunduğu için, bu talepler daha çok mülkiyet rejimiyle ortaya çıkar.

Birinci Kuşak Sofistlerden bazıları şunlardır. Protagoras ve Gorgias. V. Yüzyılda yaşadığı kabul edilen Prodikos ve yine aynı yüzyılla ilişkilendirilen Hippias.

Bir kişinin, grubun ya da halkın duygularını, arzularını, taleplerini kamçılayarak halkın gönlünü almak ve onu dilediğince yapmaya demagoji yapmak denir. Bunu yapmak için de güzel, etkili, abartılı ve gerektiğinde yalan da içeren konuşma sanatını icra eden kişiye de demagog adı verilir.

İÖ 387 yılında, Platon’un kentin dışında bulunan ve eski savaş kahramanlarından birinin adını taşıyan Heros Akademos bahçesinde kurduğu okulun adı Akademia’dır.

Sözcük anlamı ‘tekin yönetimi’ anlamına gelen Monarşi kelimesidir. Yaygınlıkla krallık karşılığı olarak kullanılır. Ancak, Platon’daki karşılığı tek bir kişinin kendi çıkarları doğrultusunda yönetimi değil, tek bir kişinin topluluğun ortak çıkarlarını koruyup kollayan yönetimdir.

Aleksandros’un Makedonya kralı olması üzerine, tekrar Atina’ya dönem Aristoteles, burada İÖ 335’te Lykeion adıyla kendi felsefe okulunu açmıştır. Bu okulda, dersler oturarak değil, ayakta dolaşarak anlatılırdı. Bu yüzden bu okullara dolaşan okullar da denir.

Polis sözcüğü “polise ait işler, güçler” anlamında politika sözcüğünün kaynağında yer alır. Ancak sözcük farklı dillerde farklı biçimlerde karşılanmıştır. Örneğin Latincede polis için site ya da civitas terimleri kullanılmaktadır. Türkçe’de ise polis için kent devleti ya da şehir devleti terimleri kullanılır.

İÖ VIII. yüzyıl polislerin hızla şekillendiği yüzyıldır. Bu yüzyılda ticaret canlanmış, kabile üyelerini birbirine bağlayan soy bağları çözülmüş, topraklar artık kabilelerin ortak malı olmaktan çıkarak özel ellerde toplanmaya başlamıştır.

Atina polisinin siyasal haklara sahip nüfusu, yani yurttaşları dört ana sınıfa ayrılmıştır. Bunlar eupatrides (iyi doğmuşlar, soylular), geomeres (küçük çiftçiler), demiurgos (zanaatkârlar) ve thetedler yani emekçiler, en yoksullardır. Ayrıca özgür olmakla birlikte yurttaş olmadığından, herhangi bir siyasal hakka sahip olmayan, çoğunlukla ticaret ve zanaatla uğraşan yerleşik yabancılar, yani metoikoslar ve köleler nüfusun diğer ana parçalarını oluşturmaktadır.

Düşünce tarihinin başlangıcına yerleştirilen üç doğa filozofu Thales (IÖ 624-545?), Anaksimandros (IÖ 610-547?) ve Anaksimenes (IÖ 585-525?)’tir.

Sofistler tarihin ilk hümanistleri olarak değerlendirilir. Sofistlerin bu anlamda düşünce tarihi içinde devrimci bir dönüşümü temsil ettikleri belirtilmelidir. Sofistlere göre önemli olan insandır.

Siyaset felsefesinin kurucusu ve en büyük isimlerinden biri Platon’dur. Hocası Sokrates’ten felsefenin yüzünün insana dönük olması, merkezde insanın yer alması gerektiğini çok iyi öğrenmiştir.

Platon, devlet anlayışı gereği, iş bölümünden hareketle ideal devleti, üç temel iş- meslek grubuna bölünmüş, sınıflı bir toplumsal zemine yerleştirir. Zemin üç temel iş alanıyla, üretim, koruma ve yönetim işleriyle inşa edilir ve her bir iş ayrı bir sınıfa karşılık gelir. Bu üç sınıf üreticiler, koruyucular ve yöneticilerdir.

Platon’un ideal devlet modelinin, liyakata dayalı yönetim olarak meritokrasi ya da bilen, bilge bir azınlığın ya da bir filozofun yönetimi anlamında philokrasi olduğu söylenebilir.

Yönetim biçimini belirleyen bir başka etken iklim koşullarıdır ya da daha genel olarak coğrafyadır. Aristoteles’in bu yaklaşımına “İklimler Kuramı” adı verildiği de olur ve yüzyıllar sonra bu yaklaşım farklı biçimlerde de olsa îbn-i Haldun ve Montesquieu’de de kendisini gösterir.