SİYASİ DÜŞÜNCELER TARİHİ - Deneme Sınavı - 14

Bu çatışma sürecinde, imparatorların safında yer alıp Roma Kilisesi’nin savlarına karşı yapıtlar yayımlamış çeşitli düşünürlerle karşılaşılır. Bu düşünürler arasında öne çıkan üç isim vardır: Dante, Ockhamlı William ve Padovalı Marsilius.

XIV. yüzyılın ikinci yarısından XVI. yüzyılın sonuna değin Batı Avrupa büyük bir değişim süreci geçirir. Özellikle Kilise’nin tekelinde tutmaya çalıştığı dinin yavaşça Papalık’ın kontrolü dışında kendine yeni kanallar bulması, farklı dinsel anlayışların gelişmesiyle dinde bir yenileşme ve nihayet Katolik Kilisesi’nin dışında yeni “ulusal kiliseler” ortaya çıkar. Aynı zamanda Kilise kontrolündeki toplumsal yaşam, Kilise zayıfladıkça tüm boyutlarıyla yenilenir. Bir bütün olarak toplumsal hayatın, özel olarak kültürel dünyanın yenilenmesi ve bu yenilenme doğrultusunda Antik Yunan ve Roma dünyasının değerlerinin yeniden anlamlı hâle gelmesi Rönesans kapsamında değerlendirilir.

İngiltere’de John Wycliffe (1320-1384) ile Bohemya’da Jan Hus (1373-1415), ortaya attıkları düşüncelerle Avrupa’yı geri dönülemez bir süreç içine sokmuşlardı. Her iki düşünürün reform tasarılarında kendi ülkelerine özgü “ulusal” çıkarların gözetilmesi önemli bir yer tutuyordu fakat aynı zamanda birçok konuda tam bir görüş birliği içindeydiler. Wycliffe ile Hus, bir yanda papanın Kilise içindeki mutlak egemenliğine karşı çıkıyorlar, öte yanda Kilise’nin servet edinmesini eleştirip Kilise mallarından vergi alınmasını, Kilise’ye ödenen vergilerin kısıtlanmasını ya da kaldırılmasını ve endüljans satışlarının yasaklanmasını savunuyorlardı.

Rönesans ve Reform Orta Çağ dünyasının temsil ettiği dinsel evrenselliğin, dinsel insanın kesin bir biçimde çözülüşüyse de evrensellik arayışından ve dindarlıktan tümüyle kopuş anlamına gelmemektedir.

Reform ateşini yakan ve kesin bir biçimde dünyevi iktidarın yanında saf tutan Martin Luther, dinsel yenilenmeyi ezilenler lehine toplumsal ve siyasal bir yenilenmeye dönüştürmeye çalışan Thomas Münzer ve güçlenen yeni sınıfların çıkarlarıyla çelişmeyen yeni bir dindarlığın peşinde koşan Jean Calvin’dir.

Martin Luther (1483-1546) 31 Ekim 1517’de Wittenberg Saray Kilisesi’nin kapısına astığı ünlü Doksan Beş Tez’le Katolik dünyayı parçalayarak yeni bir dinin öncülüğünü yapacağının muhtemelen farkında değildi.

Köylüler özetle kilisenin demokratik yönetimini, ruhbanın keyfi davranışlarının sona ermesini, Kutsal Kitap’la temellenmeyen bütün vergilerin kalkmasını, toprak köleliğinin lağvedilmesini, senyörlerin haksız gaspıyla kaybedilen toprakların topluluklara iadesini, makul bir vergilendirmeyi ve makul bir yargı düzenini talep ediyorlardı.

Yazarı ya da üreticisinin iradesi ve arzusunun hiçbir sınır tanımaksızın kendini ortaya koyduğu metinler fantezi türünün içinde yer alır. Bir fantezi ürününde, örneğin yazar dilerse köpek balıklarını karada, yüzgeçlerinin üzerinde yürüyerek yaşayan hayvanlar olarak sunabilir.

Düşsel geziler türü, seyahatname adını da taşır. En ünlü örnekleri Robinson Crusoe ve Gulliver’in Seyahatleridir. Düşsel geziler insanlar tarafından bilinmeyen, hayali yerlere yapılan gezileri anlatır.

Her siyasal sistem ve bu sistemin bileşenleri, kendi koydukları ölçüler üzerinden bazı savaşların haklı ve meşru, başkalarının ise haksız ve gayrimeşru olduğu düşüncesine sahiptir. Örneğin, anti emperyalist bir bakış açısıyla emperyalizme savaş haklı ve meşrudur. Bu düşünce daha çok Utopia’lıların düşünce sistemini yansıtır.

XVI. Yüzyılda iktidarlar mutlak biçimler almaya başladıkça ortaya çıkan tepkilerden birini Etienne de La Boetie ve yapıtı Gönüllü Kulluk Üzerine Söylev temsil etmektedir. Bir burjuva ailesine mensup olan Etienne’e göre, Fransız monarşisinin temel sorunu ülkedeki din çatışmalarıydı ve eseri de bu temel üzerine kurulmuştur.

Bodin’e göre, egemenlik siyasal toplumun özünü oluşturur. Egemenlik, yurttaşlar üzerindeki en yüksek, en mutlak ve en sürekli güç olarak tanımlanır. Mutlaktır, en yüksek makamdır ve süreklidir. Birdir, bölünemez ve bu nedenle devredilemez.

Theodere de Beze adlı düşünür, eğer ihtiyaç dahilinde ise, bir devletin iktidarını indirmek gerekiyorsa, gerekirse dışarıdan örneğin bir Protestan devletten yardım alabileceğini söyler. Böylece De Beze, din adına ülkelerin birbirlerinin iç işlerine karışmalarını da doğrulamış olur.

Thomas More’un ütopyasında her çeşit görüşe yer vardır. Bu bakımdan, dinlerarası hoşgörü ve vicdan özgürlüğü Utopia’da esastır. Ancak bu vicdan özgürlüğü ateizmi kapsamaz. Aksine yurttaşların en büyük korkusu dinsizlik cezasına çarptırılmaktır.

Yunanca an arkhos sözcüğünden türetilen ve yönetimsiz anlamına gelen terime bağlanan düşünceler grubuna anarşizm denir. Bu terimi ilk kez olumlu anlamda kullanan ve siyasal bir yaklaşıma haline getiren ise Fransız düşünür Pierre J. Proudhon olmuştur.

Monarkomakların tiranlığa karşı tutumları kesinlikle özgürlükçü bir nitelik taşımaz. Aksine, Monarkomak yazarlar, kendi dinlerinden olmak kaydıyla kral ne kadar zalim ve adaletsiz olursa olsun onu tiran olarak nitelemezler. Kendi dinlerine karşı özgürlük talep ederken, farklı dinlere karşı eşitlik ve özgürlük temelli bir hoşgörüyü savunmazlar. Genel olarak Monarkomak yazarlarda tirana karşı direnmek ve hatta öldürmekten söz edilen yerde yüceltilen şu ya da bu boyutuyla insanın özgürlüğü değil, en fazlasından tiran olduğu iddia edilen Katolik bir kralın yerine Protestan bir kralı geçirmekten ibarettir.

Jean Bodin düzenin yeniden kurulması için kralın mutlak iktidarını savunduğu ve egemenlik kavramıyla pekiştirdiği başyapıtını, Les six livres de la République’i (Devletin Altı Kitabı) 1576’da yayımladı. Bodin, yapıtının ilk tümcesinde devleti şöyle tanımlamıştır: “Devlet, birçok ailenin ve bu ailelere ortak olan şeylerin egemen erk tarafından doğrulukla yönetilmesidir.”

Siyasal iktidarın dinden bağımsızlaşması olarak laiklik ya da iktidarın dünyevileşmesi, yani siyasal iktidarın kendi kararlarında, dinsel olan yerine dünyevi olanı amaç, kaynak ve ölçüt olarak kabul etmesidir. Laiklik hangi biçimde kendini gösterirse göstersin, değişmeyen şey, devletin ya da dünyevi otoritenin hiçbir biçimde dini otoritenin altında olmaması, kendi eylemlerinde ve kararlarında dinsel buyrukları ve iradeyi referans olarak kabul etmemesidir.

Genel Tabakalar Meclisi olarak États Généraux başlangıçta iki temel feodal tabakanın, soylular ile din adamlarının temsilcilerinden oluşmuştur. İlk kez Güzel Philippe, 1302’de, bu tabakaların yanında halkı ifade eden ama temsilcileri genellikle burjuvalar arasından seçilen üçüncü tabakayı, yani Tiers état’yı da toplantıya çağırdı. Böylece her üç tabaka temsilcilerinin genellikle ayrı oturumlarının olduğu États Généraux ortaya çıkmış oldu. 1789’da XVI. Louis’nin buyruğuyla toplanan tarihin son États Généraux’su Fransız Devrimi’ni başlatan meclistir.

Çatışma sürecinde, imparatorların safında yer alıp Roma Kilisesi’nin savlarına karşı yapıtlar yayımlamış çeşitli düşünürlerle karşılaşılır. Bu düşünürler arasında öne çıkan üç isim vardır: Dante, Ockhamlı William ve Padovalı Marsilius. Her üç düşünürün de siyasal düşünceye katkısı, devletin toplumsal arka planını ve devletin özünde din dışı olan bağımsız karakterini ortaya koymuş olmalarıdır.