SİYASET SOSYOLOJİSİ

Lukes’ın iktidar tanımı üç farklı düzeyde güç ilişkilerinin nasıl işlediği üzerine odaklanmıştır. Lukes iktidarın ilk yüzünü tek boyutlu ve net bir şekilde görülebilen güç ilişkileri bağlamında; iktidarın ikinci yüzünü siyaset alanında bazı soruların hiç gündeme gelmemesinin sebeplerini araştırdığı gündem belirleyici iktidar olarak; iktidarın üçüncü boyutunu ise güç ilişkilerinin günlük hayatımızdaki görünmez mekanizmaları bağlamında incelemektedir. İktidarın ilk yüzü, uygulanırken açık şekilde görünen, tek boyutlu iktidardır. Buradaki temel soru iktidarın kimin elinde tuttuğudur. Örneğin daha güçlü grup ya da bireye ‘A’, güçsüz olanlara da ‘B’ ismini verecek olursak, A’nın B üzerindeki ikna edici ve tek taraflı iktidarı, tek boyutlu bir iktidardır. İlkokulda diğer çocukları döven zorba çocuk, kiracıyı istediği zaman çıkarmaya çalışan mülk sahibi, işçi ve işverenlerin maaş zamları üzerinden çatışması, bir ülkenin diğer ülke tarafından istilası ya da diktatörlere karşı baş kaldıran vatandaşların arasındaki ilişki iktidarın tek boyutlu ve görünen şeklidir. İktidarın ilk tipi zorlayıcı ve baskıcı bir görünüm sergilemekte ve zaman zaman fiziksel şiddet iktidar aracı olarak kullanabilmektedir. Doğru yanıt A seçeneğinde verilmiştir.

Dahl’a göre, Amerikan hükümetinde -Beyaz Saray, bürokrasi, parlamento, federal ve merkezî mahkemeler, yasama ve yürütme organları- alınan kararların hepsi pazarlık, tartışma, uzlaşma sonucunda hayata geçmektedir. Diğer bir ifadeyle ne tek başına bir çıkar grubu, ne bir siyasi parti, ne bir sınıf, ne de dinî bir grup tek başına iktidar olmaktadır. Aksine devletin bir kanadında baskın olan grup, diğer kanadında yenildiği için bu zaferi yaşamakta ve bu durum sistemdeki denge ve fren mekanizmasını oluşturmaktadır. Doğru yanıt B seçeneğinde verilmiştir.

Her ne kadar çoğulcu paradigma yıllar içinde bir takım değişiklikler geçirerek ve güncellenmiş olsa da, çoğulculuğun devlet ile ilgili temel varsayımları dört başlıkta sıralanabilmektedir. Bu varsayımlardan biri de "Devlet toplumun üzerinde ve dışında olmadığı için, devletin gücü sınırlandırılmalıdır. Tam da bu sebepten ötürü devletin gücünü dengeleyecek güçlü sivil toplum örgütlerine ihtiyaç vardır" varsayımıdır. Bu çerçevede doğru yanıt C seçeneğinde verilmiştir.

Pareto İtalyan toplumunun yönetici seçkinler ve kitlelere bölündüğünü ve seçkinlerin toplumu yöneten anahtar kurumları -ordu, eğitim ve finansal kurumlar- kontrol ettiğini iddia etmektedir. Seçkin kontrolü ise ya güç kullanarak
ya da düzenbazlıkla gerçekleşmekte ve devam etmektedir. Doğru yanıt C seçeneğinde verilmiştir.

İktidar seçkinleri yaklaşımı devletin farklı çıkar gruplarının eşit temsil edildiği tarafsız bir arena olma iddiasını reddetmekte ve seçkinlerin ellerinde tuttukları iktidar aygıtını kendi çıkarları için kullanabileceğini iddia etmektedir. Peki iktidar aygıtını elinde tutan seçkinler neden ve nasıl bir arada hareket edebilmektedir? İktidar seçkinlerinin bir aradalığı üç temel ilişkiden kaynaklanmaktadır: Benzer sınıf ve statülerden gelen seçkinler kendi içlerinde toplumsal bir homojenliğe sahiptir;  “oyunun kuralları” (toplumun ve ekonominin nasıl yönetileceği) anlamında seçkinler arasında bir uzlaşma vardır; seçkinlerin kişisel olarak birbirlerini tanıdıkları ve bir araya geldikleri birtakım sivil toplum örgütleri vardır. Doğru yanıt E seçeneğinde verilmiştir.

Genel hatlarıyla Marksistlerin iktidara yaklaşımı dört perspektiften beslenmektedir. İlk olarak iktidar belli üretim ilişkileri ve o üretim ilişkilerindeki toplumsal sınıfların konfigürasyonları sonucunda ortaya çıkmaktadır. Diğer bir ifadeyle iktidar ve üretim ilişkileri alanında iktidar sahibi olan sınıflar arasındaki ilişkilere odaklanmak gerekmektedir. İkinci olarak Marksist analiz ekonomik, politik ve ideolojik alanlardaki iktidar ilişkilerine bir arada bakmaktadırlar. Asıl iktidar üretim ilişkilerindeki eşitsizlikten kaynaklanmakta ve devlete ya da ideolojik alana sirayet etmektedir. Üçüncü olarak (özellikle seçkinci düşünürlerden farklı) Marksist analiz iktidarın sınırlarını sistemin yapısal krizleri ve sınıf çatışması üzerinden inceler. Bu bağlamda sınıflı toplumlardaki tüm iktidar mekanizmaları sınıfsal bir tahakkümün devamlılığına ihtiyaç duydukları için son derece kırılgandırlar ve tam da bu sebepten iktidar sürekli kendini yeniden üretmek zorundadır. Son olarak ise Marksist analiz sadece iktidar yapılarını çözümlemek değil, iktidara alternatifler ve stratejiler de geliştirmeyi gündeminin merkezine
almıştır. Buna karşın yönetici azınlığı tanımlamak için sosyal sınıf terimi yerine iktidar seçkinleri terimini kullanan ve toplumsal değişimlerde kitlelere pasif bir rol düştüğünü iddia edenler seçkinci düşünürlerdir. Doğru yanıt C seçeneğinde verilmiştir.

Kapitalist devletin en önemli özelliği kurumsal olarak devlet ve sivil toplumu biçimsel olarak birbirinden ayrılmasıdır. İşçi ve işveren arasındaki eşitsiz ilişki siyaset alanında değil, üretim alanında ya da piyasa alanında kurulmaktadır. Marx’ın belirttiği gibi sermayedar işçinin kiminle evleneceğine, üzerindeki yasal yaptırımlara ya da nerede yaşayacağına karar veren lord (toprak ağası) değil, devlet karşısında eşit vatandaşlık haklarına sahip olan işverendir. Doğru yanıt E seçeneğinde verilmiştir.

Miliband için devlet beş temel kurumdan oluşmaktadır: (1) Ulusal düzeyde seçilmişlerin temsil edildiği yasama ve yürütme organından oluşan hükümet. (2) Bürokrasi, kamu şirketleri, merkez bankası ve düzenleme kurullarından oluşan
yönetim aygıtı. (3) Ordu, polis, milli istihbarat teşkilatlarından oluşa baskı aygıtları. (4) Yargıçlar,
hakimler, savcılar ve hapishanelerden oluşan yargı
aygıtları. (5) Belediyelerden ve mahalli idarelerden
oluşan oluşan yerel yönetim aygıtları. Tüm bu farklı kurumlar devleti oluşturmakta ve bunlar arasındaki ilişkiler de devletin formunu oluşturmaktadır. Doğru yanıt A seçeneğinde verilmiştir.

Nicos Poulantzas’ın kapitalist devletin yapısal özelliklerini kavramsallaştırmak için sorduğu soru şudur: ‘Kapitalist devlet üretim ilişkilerinin yarattığı çelişkileri nasıl görünmez kılmaktadır?’. Devletin basitçe kapitalist sınıfların uzantısı olmadığını iddia eden Poulantzas, devletin göreli özerkliği kavramını geliştirmiştir. Kapitalist toplumlarda ekonomi ve politikanın birbirinden ayrılması sadece piyasanın özerkliğini sağlamamış, daha önceki devlet formasyonlarında görülmemiş bir siyasi alan da sağlamıştır. Son derece düzensiz ve çatışmalı yapıya sahip iktisadi alanın devamlılığı, devlet müdahalesini zorunlu hâle getirmektedir. Piyasa ilişkilerinden görece özerk olan devlet ise, kapitalist
sınıfların kısa erimli çıkarlarıyla çelişen politikalar uygulayarak, kapitalist üretim ilişkilerinin uzun vadeli selametini sağlamaktadır. Doğru yanıt B seçeneğinde verilmiştir.

Foucaultcu iktidar tanımının siyaset sosyolojisi literatürüne en büyük katkısı devlet-merkezli anlayışlarının göremediği söylemsel ve minör iktidar alanlarını analizinin merkeze almasıdır.  Devlet, iktidar analizi için önemsiz bir alan değil ancak toplumdaki iktidar ilişkilerinin kurulduğu birçok alandan sadece bir tanesidir. Bu bağlamda Foucault devleti iktidar tartışmalarının merkezinden alıp ‘yönetim problematiği’ içine yerleştirmektedir. Foucault disiplinize edici iktidarın, içselleştirilmiş iktidar olduğunu iddia etmektedir. Tam da bu sebepten ötürü iktidar düşünme biçimleri, egemen söylemler, davranış kalıpları ile ilgilidir. İktidarın bu biçimi hem merkezileşmiş bir şekilde yukarıdan aşağıya kurulmakta, hem de aşağıdaki öznel performanslarla ve günlük etkileşimlerle yeniden üretilmektedir. İktidar disipline edici pratikler ve mikro-politika yoluyla topluma dağılmış durumdadır. Foucault bu noktada modernist egemen devlet anlayışının ötesine geçerek iktidar analizi yapılması gerektiğini savunmaktadır. Doğru yanıt D seçeneğinde verilmiştir.

Sosyolojik düşünme tabirini literatüre kazan­dırmış olan Wright Mills’in amacı bizlerin kendi yaşamlarımıza dair öz farkındalık kazanırken bunu yalnızca bireysel değil, toplumsal bir bağlama ve ik­tidar ilişkilerinin içine de oturtacak bir çerçeve sağ­lamaktır.

Çağımızın en ünlü ve medyatik düşünürlerin­den biri olan Slavoj Zizek 2003 yılında yazmış ol­duğu Kukla ve Cüce kitabı üzerine konuşmak için Amerika’da popüler olan bir televizyon programı­na katılır. Sunucu Zizek’e kitabının çok karmaşık olduğunu ve bir şey anlamadığını söyler, Zizek ise basit bir örnekle kitabının yeni iktidar biçimleriyle ilgili olduğunu ifade eder.

Yapısalcı devlet yaklaşımı, Miliband’ın cevapla­yamadığı temel sorular üzerine şekillenmiş ve dev­lete kapitalist karakterini veren durumun önemli kurumlardaki sermaye temsilcilerinden değil, kapitalist üretimin yapısından ve çelişkilerinden kay­naklandığını iddia etmiştir.

Liberal ideolojinin ve kapitalist üretim ilişkileri­nin kurumsallaşması ile birlikte yönetici “hükümdar” anlayışının yerine ‘yönetme sanatının’ ortaya çıkma­sıyla, ekonomi siyasetten (ya da kraldan) bağımsız­laştırılmış ve özgür bireylerin kendi çıkarları peşinde koştuğu bir alan haline gelmiştir (Hamilton ve Ne­umann, 2018: 301).