SİYASET FELSEFESİ II

İdeolojiyi ilk kez kullanan Antoine Destutt de Tracy’ye göre, bu kavram felsefî-bilimsel bir disiplinin adıdır ve bu disiplin diğer bilimler için bir temel oluşturur. İdeolojinin amacı, düşüncelerin doğal köken- lerini araştırmak, düşünceye ilişkin yanılgıları ve yanlışlıkları ortaya çıkararak toplumsal reformların hizmetine sunmaktır.

Sinan Özbek, İdeoloji Kuramları adlı yapıtında, Tracy’den önce bu kavramın hazırlayıcıları olarak Francis Bacon, Adrien Helvétius ve Dietrich Holbach gibi düşünürleri anar. İdeoloji kavramının kullanılışına giden yolun, 16. yüzyılda Étienne de la Boétie’nin Gönüllü Kulluk Üzerine Söylev adlı yapıtında dile getirdiği bir soruya yanıt arayışı ile birlikte açıldığı söylenebilir.

İdeolojiye “gerçekten uzaklaşma”, “gerçeklikten kopma”, “gerçekliği ıskalama”, nihayet “yanlış bilinç” anlamlarının yüklenmesine ve sonrasında kavramın bu anlamlara gelecek biçimde kullanılmasına yol açan, General Napoléon Bonaparte ve onun yönetim anlayışı olmuştur.

Marx ve Engels’in materyalist, ilerlemeci ve belirlenimci (determinist) bir tarih ve toplum anlayışı oluştururken dayandıkları temel ilke ve varsayımlar şöyle sıralanabilir:

• Tarihi toplumların sosyoekonomik yapıları, yani maddi ilişkiler ağı belirler.

• Maddi ilişkiler ağının en temel iki unsuru, üretim güçleri-yani makineler, teknolojik altyapı, insan becerileri vb. ve üretim ilişkileri- yani üretenle tüketenler arasındaki toplumsal ilişkilerdir.

• Özel mülkiyet ortadan kaldırılmadıkça, sını ı toplumlar son bulmaz, başka bir ifadeyle, sını ar ekonomik temellidir ve özel mülkiyetin adaletsiz dağılımına bağlı olarak doğar.
• Tarihte, sınıf çatışmalarının devrimle toplum yapısının değişmesine neden olduğu aşamalar belirleyicidir.
• Proleteryanın (yani geçim kaynağı emeği olan işçi sınıfının) gerçekleştireceği devrimle birlikte, sını ar ortadan kalkacak ve gerçek özgürlük gelecek- tir, bu da gerçek insanlık tarihinin başlangıcı olacaktır

Bireyci anarşizmin Henry David oreau, Josiah Warren, Murray Rothbard ve William Godwin gibi temsilcileri de bulunur. Fakat tüm bu isimlerden önce Max Stirner’i anmak uygundur. Stirner’ın felsefesi bireyci anarşizmin egoist biçimidir.

Faşizmin sözcük kökeni, Antik Roma yöneticilerinin geniş hükümet yetkisini simgeleyen ve ucunda balta bulunan bir çubuk demetinin adı olan Latince fasces sözcüğünden gelir. Aynı simge daha sonraları Fransız Devrimi sırasında Aydınlanma anlamında, halkın elindeki devlet gücünü temsil etmek üzere de kullanılmıştır. Söz konusu sembol, bir takım değişikliklerle 1926 yılından itibaren İtalya’nın resmi devlet sembolü olmuştur.

Faşizm, sahip olduğu temel özellikler ve dayandığı ilkelerden daha çok, İtalya ve Almanya’daki uygulamalarından ve milyonlarca insana verdiği büyük ve etkisi uzun sürmüş zarardan dolayı, lanetlenmiş bir ideolojidir.

İoanna Kuçuradi, Gelenek ve Devrim Ya da Felsefe ve Dünya Politikası adlı yazısında, İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana dikkate değer siyasi eylem ve kararlara, yaygınlık kazanmış düşünsel, sanatsal, ahlâkî ve toplumsal akımlara bakıldığında, çağdaş kültürün en belirgin özelliği olarak “insanın yüzünün unutulması”nın, yani “insanın değerinin sıfıra inmesi”nin göze çarptığını söyler.

“Sosyalizm”i sözcük olarak ilk kez Robert Owen, Saint-Simon ve Proudhon gibi eleştiri düşünürlerinin yapıtlarında kullanılmıştır. Bu düşünürlerin sosyalizm anlayışlarına göre, özel mülkiyet kaldırılmalı, toplumun ürettiği gelir adaletli bir biçimde yeniden dağıtılmalı ve üretim araçları tamamen devlete devredilmelidir. Sosyalizmde devlet, üretim araçlarının sahibi ve ekonomideki üretim ve yatırımların planlayıcısıdır. Ayrıca sosyalizmde, ekonomiyi yönetecek kimselerin demokratik seçimle, halktan yetki alarak göreve gelmesi gibi kısmen kapitalizmle de örtüşen görüşler de yer alır; zaten sosyalizmin komünizm gibi tek bir uygulama modeli yoktur, aksine her toplumun kendi koşullarına uygun farklı sosyalizmlerden söz edilebilir.

Bacon’ın idoller öğretisini kullanan, ama sonrasında bunu hem idoller eleşti- risine, hem de kapsamlı bir toplum eleştirisine dönüştüren Aydınlanma düşünürlerinden Adrien Helvétius’a ve Dietrich Holbach’tır.

İdeolojiyi ilk kez kullanan Antoine Destutt de Tracy’ye göre (1754-1836), bu
kavram felsefî-bilimsel bir disiplinin adıdır ve bu disiplin diğer bilimler için bir
temel oluşturur

Tracy’den önce ideoloji kavramının ortaya çıkmasına katkısı olan başlıca düşünürler, De la Boétie, Bacon, Helvétius ve Holbach olarak sayılabilir. Bu anlamda sorulan sorular ideoloji kavramının temellerinin atıldığını gösterebilir.

Sosyalizm ve komünizm ile ilişkilendirilen teml ilke özel mülkiyetin kaldırıması ve sınıflı toplumun son bulmasıdır. Bu bağlamda her ilke sosyalizm ve komünizm ile ilişkili olsa da bu ilkenin en genel unsur olduğu söylenebilir.

Sosyalizmin temelini, yalnızca Marx’ın ve Engels’in felsefesinde bulan bir ideoloji olduğunu ileri sürmek doğru değildir. Platon’un Devlet ve Thomas More’un Ütopya adlı yapıtlarında sosyalizmi çağrıştıran pek çok unsur bulunmakla birlikte, “sosyalizm” sözcük olarak ilk kez Robert Owen, Saint-Simon ve Proudhon gibi eleştiri düşünürlerinin yapıtlarında kullanılmıştır.

Anarşizm anlayışında devletin dışlandığı fakat toplumsal düzen düşüncesine yer verildiğini görüyoruz. Sosyalizm sınıfsız bir toplumun öngördüğü bir devleti nitelendirirken, anarşizm devletin ortadan kalması gerektiğini belirtir.

İfade edilen ilkelerin tamamı faşist ideolojinin temel nitelikleri arasında sayılmaktadır.

Faşizmin de, aynen sosyalizmin olduğu gibi, tek bir uygulama biçimi yoktur. Sözgelimi, İtalyan faşizminde ırkçılık fazla öne çıkmamışken Alman faşizmi doğrudan doğruya üstün ya da ârî ırk görüşüne ve bir tür Sosyal Darwinciliğe dayanır. Yine İtalyan ve Alman faşizmlerinde ön planda olan totaliter yönetim modeli, Avusturya ve İspanya faşizmlerinde aynı ölçüde belirgin değildir.

Etkilerini eylemlerde ve eylemlerin doğurduğu sonuçlarda gördüğümüz ideolojileri değerlendirirken, herhangi bir ideolojik görüş yerine, felsefî bilgiden hareket etmek ve şu ölçütleri gözetmek yararlı olur:

1- Değerlendirme konusu olan ideoloji içerisinde kendini sorgulama ve özeleştiri yapma eğilimi ve esnekliğinin bulunup bulunmadığı belirlenmelidir.
Esneklikten yoksun, kendisini mutlaklaştırarak zaman-ötesi bir doğruluğu
içinde barındırdığını savlayan ideolojik görüşler, Napoléon’un yüklediği
anlamın işaret ettiği üzere, gerçeklikten kopabilir, yani toplumun yaşam
koşullarını göz önüne almamaya başlar ve çağının gerisinde kalır.
2- Değerlendirme konusu olan ideolojinin insan haklarına ve insanın değerine katkısı ya da bu değerlere verdiği zarar asla görmezden gelinemez. İnsanın ve insanlığın değerini bir bütün olarak en yetkin ifade eden ya da
ifade ettiği kabul edilen belge, çağın gerçeklerine göre sürekli güncellenme
özelliğini kaybetmeyen İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ’dir. Öyleyse, bir
ideolojiyi ille de iyi ya da kötü diye niteleyeceksek, evrensel insan haklarının korunmasına ve bu hakların tüm insanlar için yararlanılabilir olmasına
yönelik katkısını göz önüne alarak değerlendirme yapmalıyız

Farklı geleneklerden oluşan bireyci anarşizm, bireysel bilincin ve bireysel çıkarın, herhangi bir kollektif organ ya da kamu otoritesi tarafından engellenmemesi gerektiğine inanır.

Yeşil anarşistlerin bir kısmı,doğal yaşama tam bir dönüşü ve göçebe avcı-toplayıcı hayat tarzını savunurlar. Bazı yeşil anarşistlerse, yalnızca endüstri toplumunun ortadan kaldırılmasını savunurken, evcilleştirmeye veya tarım etkinliğine karşı açık bir karşı
duruş sergilemezler.