SİYASET FELSEFESİ I

İnsan hakları genellikle insanın insan olarak -yalnızca insan türünün bir üyesi olması nedeniyle- sahip olduğu haklar olarak tanımlanır. Bununla, bu hakların taşıyıcısının dil, ırk, din, cinsiyet, millet gibi sosyal, kültürel ve ırksal-fiziksel özelliklerinin bu haklara sahip olmasında hiçbir rolünün olmadığı, bu niteliklerden tümüyle bağımsız olarak kişilerin bu haklara sahip olduğu vurgulanmaya çalışılır. Bu nedenle insan haklarının “evrensel” olduğu söylenir. “Evrensellik”le kast edilen, insan haklarının her kültürde veya toplumda geçerli olması, insan haklarına sahip olmada tarihsel, toplumsal veya kültürel koşulların hiçbir önem taşımamasıdır. ‹nsan haklarının insan olan herkesin hakları olduğu, bu haklara sahip olmada yurttaşlık, din, dil, ırk, cinsiyet gibi hiçbir faktörün önemli olmadığı, sadece insan olmanın bu haklara sahip olmada yeterli olduğu, iyi bilinen ve sıkça da tekrarlanan bir saptamadır.

“İnsan nedir?”, “insanın ayırd edici özellikleri nedir?” gibi sorularla insanın neliğini (ne olduğunu, yapısını, “özünü”) ortaya koymayı kendisine sorun edinen felsefe dalı Felsefi Antropoloji ya da insan Felsefesidir.

Normlar, bir eylemi, bir sanat yapıtını, bir düşünceyi, bir durumu, bir kavramı vb. şeyleri değerlendirmeye yarayan ve genel olma veya genelgeçer olma iddiasında olan önermelerdir.

“Birinci kuşak haklar” denilenler sivil, siyasi ve kişisel haklardır. Başta yaşama hakkı olmak üzere özel yaşama, haberleşmeye, düşünceyi açıklamaya müdahale etmeme gibi dokunulmazlıklar bu hakların özünü oluşturmaktadır. Özünde kişiyi devletin ve diğer kişi ve grupların saldırılarından-baskısından korumayı, kişinin insanca yaşamasını sağlamayı temele alan haklardır bunlar. Genel olarak insan hakları denilince ilk akla gelen ve üzerlerinde en az tartışma yapılan hak kategorisi de bu haklardır.

Hugo Grotius’un 1625’te doğal hak olarak devletin “sığınma tanıma hakkı”ndan söz etmesine karşın, bu hak Evrensel Bildirge’nin sunduğu birkaç yeni haktan birisidir. Evrensel Bildirge’nin 14. Maddesinde “Herkes kötü muameleden kurtulmak için başka ülkelerden sığınma talep etme ve bundan yararlanma hakkına sahiptir” denilmektedir. Buna sıkça “sığınma hakkı” denilse de aslında burada birden çok hak söz konusudur (Wellman 1999, s. 17). Sığınma hakkı kimi zaman yaşama hakkının korunmasının tek yolu haline gelebilmektedir.

Evrensel Bildirge’de sivil ve politik hakların yanında bir dizi ekonomik, sosyal ve kültürel haklar da yer almaktaydı. Bu haklar “ikinci kuşak haklar” olarak bilinmektedir çünkü bu türden bir hak ne 1776 tarihli Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi’nde ne de 1789 tarihli Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi’nde yer almıştır.

İnsan hakları, kişinin yalnız insan olması nedeniyle sahip olduğu haklar iken üçüncü kuşak haklar denilen “dayanışma hakları”nın taşıyıcıları bireyler değil, gruplardır.

Kültürel görecilik hiçbir ilke ve değerin genel geçer ya da “evrensel” olmadığı, onların kültürlere ya da toplumlara göre değişiklik gösterdiği düşüncesidir. Kültürel göreciliği savunanlar, insan hakları normları için söylenegeldiği gibi, “evrensel geçerli”, yani her kültürde ve zamanda geçerli ilkelerin, normların olabileceğini yadsırlar. Farklı türden ve farklı derecelerde kültürel göreciliği savunan görüşler olmasına karşın, bunların ana savları değer, etik ilke, etik norm gibi şeylerin, bir kültürün ürünü olduğu, bir kültürün damgasını taşıdığı, ancak o belirli kültürün ya da benzer toplumların koşulları içinde “geçerlilik” ve “doğruluk” taşıdığıdır. Genel kimi ilkeler olsa bile bu ilkeler her kültürün kendi bakış açılarına göre anlaşılacak ve uygulanacaktır. Her kültürün kendi etik ilkeleri olacak ya da başka kültürlerin ilkeleri bu kültürde farklı bir biçimde yorumlanıp uygulanacaktır.

Üçüncü kuşak haklara örnek olarak halkların varolma hakkı verilmektedir. Halkların Hakları Evrensel Bildirgesi’nin birinci maddesi “Her halk, varolma hakkına sahiptir.” demektedir.

İnsan Hakları: Dil, ırk, din, cinsiyet, millet gibi sosyal, kültürel ve ırksal-fiziksel özelliklerinin bu haklara sahip olmasında hiçbir rolünün olmadığı, bu niteliklerden tümüyle bağımsız olarak kişlerin bu haklara sahip olduğu vurgulanmaya çalışılır.

İnsan haklarının insan olan herkesin hakları olduğu, bu haklara sahip olmada yurttaşlık, din, dil, ırk, cinsiyet gibi hiçbir faktörün önemli olmadığı, sadece insan olmanın bu haklara sahip olmada yeterli olduğu, iyi bilinen ve sıkça da tekrarlanan bir saptamadır. Işte bu ifade Evrenselliği işaret eder.

Yukarıda belirtilen tanım Normlar’ı ifade eder.

Evrensel bildirgenin 14. Maddesi başka ülkelere sığınma hakkını belirtir.

Evrensel bildirgenin 14. Maddesi başka ülkelere sığınma hakkını belirtir. Aynı zamanda buna Sığınma Hakkı da denir.

Wellman (1999, s.17): Sığınma hakkı kimi zaman yaşama hakkının korunmasının tek yolu haline gelebilmektedir.

Yukarıda belirtilen en sık başvurulan yol “üç kuşak” düşüncesidir.

Başta yaşama hakkı olmak üzere özel yaşama, haberleşmeye, düşünceyi açıklamaya müdahale etmeme gibi dokunulmazlıklar bu hakların özünü oluşturmaktadır.

Yukarıda bahsedilen haklar üçüncü kuşak haklarıdır.

“Dünya çapında eyleme geçmeyi talep etmektedir, bu hakların yüklediği ödevlerin yerine getirilmesi de öncelikle uluslararası kurumlara düşmektedir” üçüncü kuşak tanımını yapan bir diğer bakış açısıdır.

Siyaset ve insan hakları tüm toplumsal gerçeklikler göz önüne alınarak değerlendirilmeli ve disiplinler arası yaklaşımlar önemsenmelidir. Herhangi bir kavramsal boşluk bu kavramların diğerini etkilemesine sebep olur. Bu bağlamda insan haklarının sadece bir hukuk sorunu olarak ele alınması sorunludur. Doğru cevap A'dır.