SİYASET FELSEFESİ I

Rönesans yeniden doğuş anlamına gelir ve Rönesansta yeniden ortaya çıkan şey Eskiçağ’ın insan merkezli tutumudur. Bu dönemde ortaya çıkan görüşler bir bakıma Ortaçağ’ın Tanrı merkezli bakış açısına bir tepki olarak ortaya çıkmıştır. Rönesans döneminin en önemli siyaset kuramcılarından biri de Machiavelli’dir. Ortaçağın dinsel gücü ön plana çıkaran tutumuna karşı çıkarak siyasal güç olarak devleti dinsel gücün üstüne yerleştirmiştir ve devletin temelini insan doğasında bularak devleti doğal bir varlık olarak düşünmüştür. Rönesans döneminde değil Ortaçağ’da devlet odaklı bir anlayış hakimdir.

Modern Siyaset Felsefesi 17. ve 18. yüzyıllarda ortaya çıkmış toplum ve devlet öğretilerini kapsar. Bu dönemde toplum ve devlet öğretilerini ortaya koyan belli başlı düşünürler Hobbes, Locke, Montesquieu ve Rousseau’dur.

Hobbes, Locke ve Rousseau devletin kökeni sorununa doğa durumu varsayımından hareketle bir açıklama getirmeye çalışmışlardır. Doğa durumunu mutlak özgürlüğün olduğu ve bu yüzden de çeşitli sakıncaları ve tehlikeleri olan bir güvensizlik durumu olarak görmüşlerdir. Bununla birlikte Rousseau, Hobbes ve Locke’a göre doğa durumunu, insanların doğal olarak özgür ve eşit oldukları bir durum olarak tasarlamıştır. Siyaset kuramlarında devletin ve toplumun temelini toplum sözleşmesine dayandırmışlardır. Toplum ve devleti doğal durumun karşıtı olan durumlar, kurulmuş varlıklar olarak ele almışlardır. Yani devletin yapay bir varlık olduğunu savunmuşlardır.

Machiavelli’nin yaşadığı dönemde İtalya’da ulusal birlik yoktu. Machiavelli küçük şehir devletlerine bölünmüş bir İtalya’ya ulusal birliğini kazandırma idealiyle Hükümdar’ı yazmıştı. Ona göre bu bölünmüşlüğün nedeni de Roma Vatikan Kilisesi’ydi. Devletin ve hükümdarın mutlak egemenliğini sağlamak için ilk yapılması gereken iş Kilise’nin devlet üzerindeki egemenliğin yıkmaktı. Bu nedenle siyaset felsefesi tarihinde Machiavelli, ilk laik devlet kuramını hazırlamış düşünür olarak görülür.

Macchiaevelli’ye göre gücü zorla elinde tutan bir hükümdarın davranış ve eylemlerinde kınanabilecek bir şey yoktur. Gücü zorla elinde bulunduran bir hükümdar içinde bulunduğu koşullarda başka türlü davranamayacağı için böyle davranmaktadır. Bir hükümdar, kendi varlığını korumak için zorda kaldığında acımasız önlemler alma hakkına sahiptir. Bu yüzden bir hükümdar ya da egemen güç, sahip olduğu gücü en acımasız ve köktenci araçlarla korumalıdır.

Jean Bodin 1576’da Devlet Üzerine Altı Kitap adlı yapıtını yazmıştır.

Hugo Grotius Savaş ve Barış Hukuku Üzerine adlı yapıtında doğal hukuk (ius naturale) ile pozitif (konulmuş) hukuk (ius civile) ayırımı yapar.

Rönesans döneminde ideal devlet tasarımları olarak ütopyalar yazılmıştır. Bu ütopyalar edebi bir dille roman biçiminde yazılmış yapıtlardır. Bu ütopyalardan başlıcaları Thomas More’un Ütopya’sı, Tommaso Campanella’nın Güneş Devleti (Civitas Solis) ve Francis Bacon’un Yeni Atlantis (Nova Atlantis) adlı yapıtlarıdır.

Fransız filozofu Montesquieu (1689-1755) siyaset görüşünü 1748’de yayınlanan Yasaların Ruhu adlı yapıtında dile getirmiştir. Bu yapıtta siyasal özgürlüğün temellerini ve koşullarını ele almıştır. Montesquieu siyasal özgürlüğü savunur ve bu özgürlüğü oluşturan yasaların anayasal güvence altında bulunması gerektiğini düşünür. Montesquieu “özgürlük” kavramına büyük önem verir. Montesquieu’ye göre demokrasilerde halk istediğini yapıyor görünmektedir, ama siyasal özgürlük insanın istediğini yapabilmesi değildir. Özgürlük yasaların izin verdiği her şeyi yapma hakkıdır. Bir yurttaş yasaların yasakladığını yapamaz, yaparsa özgürlüğünü kaybeder. Montesquieu’ye göre demokrasi de aristokrasi de doğaları gereği özgür devlet biçimleri değildir. Siyasal özgürlük ancak iktidarın kötüye kullanılmadığı yönetimlerde bulunur, fakat elinde iktidarı tutan herkes onu kötüye kullanma eğilimindedir. Bu yüzden bir ülkenin yönetim kuralları öyle bir anayasa ile saptanmalıdır ki kimse yasanın ona yapmasını buyurmadığı şeyleri yapmak zorunda kalmasın ve yasanın izin verdiği bazı şeyleri de yapmaktan alıkonulamasın. Montesquieu’ye göre yasama gücü ile yürütme gücü bir kişide ya da bir toplulukta birleşirse özgürlük olmaz. Yargı gücünün yasama ve yürütme güçlerinden ayrılmaması durumunda da özgürlük yoktur. Bu yüzden tek kişi ya da seçkinlerden oluşan bir grup, eğer bu üç gücü elinde tutarsa her şey yitirilir. Zorbalaşmak isteyen hükümdarlar bu üç gücü de kendi ellerinde toplamakla işe başlarlar. Montesquieu’ya göre siyasal özgürlük insanın her istediğini yapabilmesi değil, yasaların izin verdiği şeyi yapmaktır.

Rönesans’ta çeşitli düşünceler ortaya çıkmıştır. Kuşkusuz bunlardan en önemlisi İtalya’da ortaya çıkan Hümanizm akımı olmuştur. Hümanizm Rönesans siyasal öğretilerine de temel olmuş ve bu dönemde laik devlet anlayışları ortaya çıkmıştır.

Yapıtında ulusal ve laik bir devlet anlayışı sunar. Hükümdar’da “güce dayanan ulusal devlet” idealini ortaya koyar ve devletin, hükümdarın ya da egemenin gücünü bir ulusa dayanmaktan alması gerektiğini öne sürer. Bu anlayışa göre devlet gücünü Kilise’den almamalıdır, Kilise’ye bağlı olmaktan kurtulmalıdır anlayışını savunan düşünür Niccolo Machiavelli’dir.

“Bilmek gerekir ki mücadelenin iki yolu vardır: Biri kanun yolu diğeri kuvvet yoludur. Birincisi insanlara, ikincisi hayvanlara özgüdür. Fakat çoğu zaman olduğu gibi, birinci yol yeterli gelmediği zaman ikinci yola başvurmak gerekir”  fikrini savunan Niccolo Machiavelli’dir.

Jean Bodin’e göre hükümdarın yetkisi ve hakları Tanrı ve doğa yasalarına bağlıdır. Bu yüzden de bu yasalardan bağımsız olarak mutlak güce sahip bir egemen olamaz. Dünyanın tüm hükümdarları Tanrı’ya ve doğa yasalarına bağlıdır.

Bodin üç tür yönetim biçiminden söz eder: Demokrasi, aristokrasi ve monarşi. Monarşi tek kişinin egemenliği, aristokrasi birkaç kişinin egemenliği, demokrasi ise herkesin egemenliğidir. En iyi yönetim biçimi monarşidir. Bunun nedeni egemenliğin bölünemez olduğu yollu anlayışıdır ve buna uygun tek yönetim de monarşidir. Tanrı’nın yasalarına ve doğa yasalarına en uygun olan yönetim monarşidir.

Rönesans döneminin sonlarında Yeniçağ’ın başlarında yaşamış olan ve devletin temelini doğal hukukta göre bir başka düşünür de Hollandalı Hugo Grotius’tur (1583-1645). Grotius Savaş ve Barış Hukuku Üzerine adlı yapıtında doğal hukuk (ius naturale) ile pozitif (konulmuş) hukuk (ius civile) ayırımı yapar. Pozitif hukuk insanın kendisinin tarih içinde koymuş olduğu hukuktur. Bu hukuk konmuş olduğu zaman ve yerin koşullarına göre anlaşılabilir olan bir hukuktur. Doğal hukuk ise insanın akıllı özünde bulunan ve bu yüzden de tarih içinde, zaman ve yere göre değişmeyen hukuktur. Doğal hukuk insanların sırf insan olmaları dolayısıyla sahip oldukları hakları içerir. Bu yüzden de doğal hukukun pozitif hukuka göre önceliği ve üstünlüğü vardır.

Pozitif hukuk insanın kendisinin tarih içinde koymuş olduğu hukuktur. Bu hukuk konmuş olduğu zaman ve yerin koşullarına göre anlaşılabilir olan bir hukuktur. Doğal hukuk ise insanın akıllı özünde bulunan ve bu yüzden de tarih içinde, zaman ve yere göre değişmeyen hukuktur. Doğal hukuk insanların sırf insan olmaları dolayısıyla sahip oldukları hakları içerir. Bu yüzden de doğal hukukun pozitif hukuka göre önceliği ve üstünlüğü vardır.

Hobbes’un doğa durumu varsayımı bütün insanların her şey üzerinde sınırsız bir özgürlükle hakkının olduğu ve bu yüzden de güvensizlik içinde yaşadıkları durumdur. Hobbes doğa durumundaki herkesin herkese karşı savaşı durumunu Latince homo homini lupus, yani İnsan insanın kurdudur sözleriyle dile getirir.

Jhon Locke’a göre uygar toplumu oluşturmak üzere insanların bir araya gelmelerinin amacı da mülkiyetin korunmasıdır. Mülkiyet hem yaşam hakkını hem özgürlük hakkını hem de mülk edinme hakkını kapsar.

Montesquieu’ye göre özgürlük insanın her istediğini yapabilmesi değildir, insan yasalar izin verdiği sürece ve o ölçüde istediğini yapabilir. Yasalar izin verdiği sürece insanın istediklerini yapabilmesi, istemediği şeyi yapmaya da zorlanmaması özgürlüktür.

Rönesans ‘yeniden doğuş’ anlamına gelmektedir. Ortaçağın evrensel devleti Tanrı devletinin yeryüzündeki temsilcisi olan Kilise’ydi ve bütün siyasal gücü kendi elinde bulundurduğundan her türlü ulusal siyasal oluşumun ve ulus devletlerin üstündeydi. Rönesans’ta çeşitli düşünceler ortaya çıkmıştır. Kuşkusuz bunlardan en önemlisi İtalya’da ortaya çıkan Hümanizm akımı olmuştur. Hümanizm Rönesans siyasal öğretilerine de temel olmuş ve bu dönemde laik devlet anlayışları ortaya çıkmıştır.