SİYASET FELSEFESİ I

Rönesans’ta ulusal bilinç uyanmaya başlayınca, Ortaçağ devletinin evrenselci yapısı yıkılıp yerini ulusal devletlerin çokluğu alır.

Hükümdar (Il Principe) Machiavelli tarafından yazılmıştır. Hükümdar’da “güce dayanan ulusal devlet” idealini ortaya koyar ve devletin, hükümdarın ya da egemenin gücünü bir ulusa dayanmaktan alması gerektiğini öne sürer.

Machiavelli’ye göre devletin ya da hükümdarın kendisinden başka bir ahlaki amaç ya da ortak iyi koyması uygun değildir. Önemli olan devletin kendisidir.

Machiavelli’ye göre bir hükümdar insana olduğu kadar bir canavara da nasıl benzeyeceğini öğrenmek zorundadır. Kendisine kurulan tuzakları ortaya çıkarabilecek kadar kurnaz, düşmanlarına dehşet salacak kadar da güçlü olmalıdır.

Jean Bodin (1529-1596) Fransız siyaset felsefecisidir ve çağdaş devletin felsefi temellerini atmış bir düşünür olarak görülür. 1576’da Devlet Üzerine Altı Kitap adlı yapıtını yazmıştır. Jean Bodin doğru yönetimin ne olduğunu sorar. Ona göre Cumhuriyet, devletin egemen bir güç tarafından doğru olarak yönetilmesidir. Doğru yönetme Cumhuriyeti hırsız ve korsan çetelerinden ayıran şeydir.

Bodin yönetim biçimleri olarak devlet türleri ile hükmetme türleri arasında ayırım yapar. Söz gelişi monarşiyi “kraliyet monarşisi”, “despotça monarşi” ve “tiranlık monarşisi” olarak üç biçimde ele alır.

Hugo Grotius Savaş ve Barış Hukuku Üzerine adlı yapıtında doğal hukuk (ius naturale) ile pozitif (konulmuş) hukuk (ius civile) ayırımı yapar.

Pozitif hukuk insanın kendisinin tarih içinde koymuş olduğu hukuktur.

Rönesans döneminde ideal devlet tasarımları olarak ütopyalar yazılmıştır. Bu ütopyalar edebi bir dille roman biçiminde yazılmış yapıtlardır. Bu ütopyalardan başlıcaları Thomas More’un Ütopya’sı, Tommaso Campanella’nın Güneş Devleti (Civitas Solis) ve Francis Bacon’un Yeni Atlantis (Nova Atlantis) adlı yapıtlarıdır. Her üç ütopyada da ideal toplum ve devlet tasarımları karşımıza çıkar.

İngiliz filozofu Thomas Hobbes (1588-1679) Leviathan adlı yapıtında devleti doğal olmayan yapma bir cisim olarak belirler.

Ortaçağ’ın Tanrı merkezli düşüncesine karşı siyasal olguların doğasını ortaya koymak yeterlidir. Dolayısıyla
Machiavelli’nin temel ilgisini laik “yeryüzü devleti” oluşturmaktadır. Machiavelli’ye göre dinin değeri bile siyasal yaşama katkıda bulunduğu ölçüde ve büyüklüktedir. Böylece Machiavelli laik devletin kuramsal temelini atmış bir düşünür olarak karşımıza çıkar.

Bodin’e göre egemenlik bir cumhuriyetin mutlak ve süresiz olarak kalıcı gücüdür.
Dolayısıyla hiçbir kişi egemen güç değildir, olsa olsa bir süreliğine bu gücü
elinde tutmuştur. Bu da onun egemen gücün kendisi değil, egemen bir yüksek görevli
olduğunu gösterir. Eğer halk bir kimseye kendi gücünü o kişi yaşadığı sürece
vermişse bile, o kişi egemen değil, sadece bir görevli ya da egemen gücün yerini
tutan bir vekildir.

Rönesans ‘yeniden doğuş’ anlamına gelmektedir.

Hollandalı Hugo Grotius Savaş ve Barış Hukuku Üzerine adlı yapıtında doğal hukuk (ius naturale) ile pozitif (konulmuş) hukuk (ius civile) ayırımı yapar. Pozitif hukuk insanın kendisinin tarih içinde koymuş olduğu hukuktur. Bu hukuk konmuş olduğu zaman ve yerin koşullarına göre anlaşılabilir olan bir hukuktur. Doğal hukuk ise insanın akıllı özünde bulunan ve bu yüzden de tarih içinde, zaman ve yere göre değişmeyen hukuktur. Doğal hukuk insanların sırf insan olmaları dolayısıyla sahip oldukları hakları içerir. Bu yüzden de doğal hukukun pozitif hukuka göre önceliği ve üstünlüğü vardır.

Thomas More (1478-1535) 1516’da yazdığı Ütopya adlı romanında ideal ve
sosyalist bir toplum ve devlet düzeni tasarımı sunar. Bu toplum ve devlet düzeninde toplumdaki her tek birey ahlaken olgunlaşmıştır ve adil bir toplum düzeni vardır. Bu ahlaken olgunlaşmış olmanın ve adil toplumun temelini özel mülkiyetin bu toplumda yeri olmaması oluşturur. Bu romanda anlatılan adil ve ideal toplum “Ütopya” adında bir adada bulunan devlette gerçekleşmiştir. Bu toplum ve devlette mülkiyet eşitliğine dayalı bir düzen vardır. Bu yüzden de adaletsizlik yoktur. Para kullanılmadığından mal değiş tokuşu ile gereksinimler karşılanmaktadır. Böyle bir toplum ve devlet düzeninde bilim ve sanat gelişmiştir. Böyle bir devletin amacı ideal bir toplumu sağlamaktır. Bunun için de bu toplumda herkes eşit olmalıdır, oysa mülkiyet eşitliği ortadan kaldırır. Bu yüzden de özel mülkiyet yoktur. Devlet toplumun ve bireylerin bütün gereksinimlerini karşılamaktadır.

Hobbes egemenliğin dağıtımı konusunda da üç tür yönetim biçiminden söz
eder. Egemenlik tek bir kişideyse yönetim biçimi monarşi, egemenlik belirli bir
grup tarafından temsil ediliyorsa yönetim biçimi aristokrasi, egemenlik hakkının
temsili herkeste ya da çoğunluğun seçimiyle belirlenmiş bir heyetteyse yönetim biçimi demokrasi olacaktır.

Locke’un siyaset görüşünde bir başka önemli nokta da kendinden öncekilerin
hep övdüğü bir yönetim biçimi olan monarşinin eleştirisidir. Locke’a göre mutlak
monarşi uygar toplumla bağdaşmaz ve uygar bir yönetim biçimi olarak görülmemelidir. Locke’a göre kimse onu yargılamayacağı için yasalara bağlı olmayan bir hükümdar doğa durumunda kalmış demektir. Uygar toplumun amacı doğa durumundaki sakıncaları gidermektir. Bu sakıncalar da her insanın kendi davası söz konusu olduğunda yargıç olması özgürlüğünden doğmaktadır.

Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) halk egemenliğini toplum sözleşmesine dayandıran düşünürdür. Toplum sözleşmesini egemen güce bir boyun eğme ilişkisine değil, ortaklık anlaşmasına dönüştürerek hükümdarın egemenliğini halkın istencine bırakmıştır (Kriegel 2010, s. 142). İnsanlar Arasındaki Eşitsizliğin Kaynağı ve Toplum Sözleşmesi adlı yapıtlarında toplum ve devlet görüşünü özgürlük ve eşitlik kavramlarından hareketle ortaya koymuştur.

üvensizlik durumunda, yani herkesin her şey üzerinde hakkının olduğu bu
doğa durumunda yaşamak isteyen herkes kendi kendisiyle çelişkide demektir.
Bu durum insanların doğaları gereği kendi iyiliğini istemesine aykırı bir durumdur. Bu yüzden Hobbes bu durumu herkesin herkese karşı savaşı olarak da betimler. Böyle bir durumda “İnsan insanın kurdudur” (Homo homini lupus)

Yeniçağ’ın toplum ve devlet öğretileri toplum sözleşmesi kuramına dayanmaktadır. Toplum sözleşmesi kuramı devletin temeli olarak bir toplum sözleşmesi varsayımından yola çıkarlar. Toplum sözleşmesinin varoluş nedenini de doğa durumu dedikleri başka bir varsayıma dayandırırlar. Bu kuramın en başta gelen savunucuları T. Hobbes, J. Locke, J.J. Rousseau’dur.