SİYASET FELSEFESİ I

Siyaset bilimi yönetim biçimlerini, siyasal olguları ve süreçleri betimlediği, başka bir deyişle olguyu olduğu gibi betimlediği, olanı olduğu gibi gösterirken, siyaset felsefesi olanı eleştirmek üzerinden, olması gerekeni vurgulamaktadır. Siyaset felsefesi konusu toplum ve devlet olan, toplum ve devletle ilgisinde siyaset olgularını kavramsal olarak ele alan, eleştiren, temellendiren düşünsel bir etkinliktir.

Siyaset felsefesinin temel sorusu bir devletin var olup olmaması gerektiğiyle ilgilidir. Başka bir deyişle, devletin var olması gerekip gerekmediği, eğer var olması gerekiyorsa niçin var olmak zorunda olduğu hakkında bir sorudur. Felsefenin diliyle söylenecek olursa bu soru “Devlet nedir?” sorusudur. Siyaset Felsefesi “Devlet nedir?” sorusunu sorar sormaz bu sorunun “Devlet ne içindir?” sorusuyla aynı soru olduğunu bilir. Başka bir anlamda siyaset felsefesi insanın kurduğu bir bütünün ne amaçla kurulduğunu sorgular.

Aristoteles Politika adlı yapıtının hemen başında insanı “zoon politikon” olarak tanımlar. Bununla kastettiği şey insanın toplumsal bir varlık, devlet kuran bir varlık, siyaset yapan bir varlık olduğudur. Başka bir deyişle belirli bir amaç uğruna bir arada yaşamak uğruna bir araya gelmiş insanlar bütünü olarak bir toplum ve devlet anlayışı görülür burada.

Siyaset Felsefesi ile siyaset bilimi arasında genel olarak yapılan ayırım, siyaset biliminin yönetim biçimlerini, siyasal olguları ve süreçleri betimlediği, başka bir deyişle olguyu olduğu gibi betimlediği, olanı olduğu gibi gösterdiği, oysa siyaset felsefesinin olanı eleştirmek üzerinden, olması gerekeni vurguladığı şeklindedir. Siyaset bilimi olması gerekeni ele almaz bu siyaset felsefesinin konusudur.

Rousseau’ya göre toplum sözleşmesi bir siyasi sistemin kurulmasında en iyi yöntemdir.

Bilgi Felsefesi, Mantık, Bilim Felsefesi gibi felsefe dalları felsefenin teorik alanlarından sayılırken Etik, Siyaset Felsefesi, Sanat Felsefesi gibi dallar felsefenin pratik alanları içinde sayılırlar. Siyaset felsefesinin pratik felsefe olmasından anlaşılması gereken şey, onun pratik bir alanı konu ediniyor olmasıdır. Bu anlamda etik de insan yapıp etmeleri olan insan eylemlerini konu edindiğinden o da felsefenin pratik alanında sayılır ve o da siyaset felsefesi gibi konusu pratik olduğundan dolayı pratik alan sayılır.

Aristoteles etik incelemesinin aslında bir siyaset incelemesi olduğunu söylerken kastettiği, bu incelemenin siyaset araştırmasına giriş niteliğini taşıdığıdır. Bu da her siyaset araştırmasının dayandığı temel ilkelerin aslında etik ilkeler olması gerektiği anlamına gelir. Filozof bunu siyasetin temelini etik oluşturur diyerek dile getirecektir. Siyaset olgularının etik ilkelerle açıklanabilir oluşu, siyaset felsefesinin temel olgularının bilinme temelinin etik ilkeler olduğu anlamına gelir. Bir anlamda etik, siyaset araştırması için bilgisel anlamda bir temel oluşturacaktır. Yukarıda açıklandığı üzere, birbirleriyle bu kadar ilişkili olan alanların ayrılması düşünülemez.

Platon “Politeia” adlı yapıtında adil bir toplumun (şehir devletinin) nasıl kurulabileceğini, nasıl olması gerektiğini anlatmaktadır.

Toplum sözleşmesi tasarımını ilk ortaya atan filozof olarak Thomas Hobbes bilinir. Thomas Hobbes’a göre doğa durumunda “homo homini lupus” yani insan insanın kurdu olduğundan ve bu durum herkesin herkese karşı savaşından kaynaklanan bir güvensizlik durumuna yol açtığından bir toplum sözleşmesine gerek vardır.

Toplum sözleşmesi doğa durumunda bireysel çıkarlarından ve bencil isteklerinden vazgeçen bireylerin kendi çıkarlarının önüne toplumun genel çıkarını ve genel istenci koyan bir sözleşmedir. Bu sözleşme bireylerin düzenli ve adil bir toplum oluşturmak üzere kendi aralarında yaptıkları ve egemenlik hakkını bir üçüncü güce devrettikleri yazılı olmayan bir sözleşmedir. Bu yazılı olmayan anlaşmayla toplum ve devlet kurulmuş ve doğa durumundan çıkılmış olur.

Çözüm: Siyaset genel sözlük anlamı açısından devlet işlerini düzenleme ve yürütme ile ilgili bir insan etkinliği olarak bilinir. Siyaset terimi köken bilimsel olarak Eski Yunancada geçen “politika” sözcüğünden gelmektedir ve Batı dillerine de bu şekilde geçmiştir.

Çözüm: Tinsel kavramı sözcük olarak manevi teriminin Türkçesi olsa da felsefedeki özel anlamıyla “kültürel” anlamına gelmektedir. Ama bu “kültürel” kavramından belirli bir toplumun kültürünü anlamamak gerekir. Daha çok insana ait olan, insan yapıp etmesi olan anlamında düşünülmelidir.

Yasa koyma yetkisi siyasal bir birlik oluşturan devlettedir. Devlet siyasal bütün olarak siyasal bir varlık olarak yasa koyucu bir birliktir. Yasa koyucunun koyduğu yasaların toplumsal varlık alanında belirlenim gücü vardır. Çünkü yasalar zorlayıcı olarak karşımıza çıkarlar.

Çözüm: Bir siyaset kuramı, siyaset ya da siyasetle ilgili herhangi bir konu üzerinde kavramsal bir düşünmedir. Siyaset felsefesi kendi sorunlarına kavramsal açıklamalarla yaklaşır. Başka bir deyişle siyaset kuramı siyasal olguların ya da kurumların temellendirilmesiyle ilgilidir. O hâlde siyaset felsefesi siyaset sorunlarını, siyaset olgularını ve sistemlerini, insanın siyasi etkinliklerini felsefi olarak araştıran bilgi etkinliğidir.

Çözüm: Devletle ilgili ilk önemli görüşü Eskiçağda Platon dile getirmiştir. Ona göre devletin amacı yalnızca toplumun bir kesimini mutlu kılmak değil, toplumu bir bütün olarak mutlu kılmaktır. Devletin ve toplumun adil olmasının koşulu da toplumu oluşturan bölümlerin her birinin uyum içinde kendi üzerine düşeni yapmasından geçer.

Çözüm: Ütopya terimi Yunancada olmayan ülke anlamına gelir. Ütopyalarda gerçeklikte şimdiye kadar var olmamış olan ya da gerçekleşmesi olanaksız olan adil toplum ve devlet tasarımları dile getirilir.

Siyaset felsefesi tarihsel olarak devletin nasıl ortaya çıktığına bir yanıt aramaz. Tarihsel süreçte bir devletin nasıl kurulmuş olduğu ya da genel olarak devletin nasıl ortaya çıktığı, tarih sahnesinde ilk devletin hangisi olduğu siyaset felsefesinin sorun alanının dışında kalır. Bu soruların yanıtını başka bilimler, söz gelişi Tarih veya Siyaset Bilimi verebilir.

Doğa durumu hiçbir devlet örgütlenmesinin, siyasi örgütlenmenin ve yönetimin olmadığı zamanki durumu dile getiren ya da insanın toplum dışında bozulmamış hâlde veya tamamen doğal hâlde bulunduğu durumu ifade eden bir tasarımdır. Doğa durumu devletin temeli sorununa varsayım olarak ele aldığı bir tasarımından hareketle yaklaşır. Doğa durumunda herkes doğa yasalarına bağlıdır.

Çözüm: Toplum sözleşmesi tasarımını ilk ortaya atan filozof olarak Thomas Hobbes olarak bilinir. Hobbes 17. yüzyılda insanın doğa durumundan bencil istek ve çıkarlarının insanın kendisi için güvensiz bir durum oluşturması gerekçesiyle toplum sözleşmesi tasarımını ortaya koymuştur.

Çözüm: Etik felsefenin insanlar arası ilişkilerde değer sorunlarını inceleyen, bu konuda bilgi ortaya koyan dalıdır. “Ne yapmalıyım?” sorusuna yanıt veren temel bir alandır.