SİYASET FELSEFESİ I - Deneme Sınavı - 3

Eğitim hakkı her ne kadar daha önce gündeme gelse de 20. yüzyıla kadar pek kabul görmemiş bir ikinci kuşak haktır. Şıklarda yer alan barış hakkı ve temiz bir çevrede yaşama hakkı üçüncü kuşak haklar arasındayken, adil yargılanma hakkı ve sığınma hakkı birincil kuşak haklar arasındadır.

Temiz bir çevrede yaşama hakkı, barış hakkı ve gelişme gibi haklar görece daha yakın dönemde ortaya atılmış üçüncü kuşak haklardır. Bu yeni insan hakları grubu dayanışma hakları olarak adlandırılmaktadır. Ancak bu hakların insan hakları mı yoksa grup hakları mı olduğu tartışması sürmektedir.

Hiç bir ilke ya da değerin genel geçer ya da evrensel olmadığı, onların toplumlara göre değişiklik gösterdiği düşüncesi kültürel görecilik kavramı ile ifade edilmektedir. Kültürel görecilik, benzer göreciliği savunan görüşler gibi etik doğrulara ve etikte genel geçerliliğe karşı çıkmaktadır.

İnsan haklarının Batı temelli olmasına yönelik olarak kültürel görecilik düşüncesini benimseyenler tarafından bir takım itirazlar yükselmiştir. Bunlardan ilki; insan haklarının tüm kültürler için geçerli olmayabileceği ya da farklı bir şekilde geçerli olabileceğidir. Diğer yandan insan haklarının Batı kaynaklı olması, insan haklarının yalnızca belirli bir kültürün ürünü olduğuna ve diğer kültürleri temsil etmediğine yönelik tartışmaları artırmıştır. Üçüncü olarak bu durum bir toplumda yasal olarak kabul edilen bir durumun diğer toplumda yasal olmayabileceğini tartışmasını yaratmıştır. Son olarak etik normların kültürler üstü geçerli olup olmayacağı tartışması ortaya çıkmıştır. Tüm toplumlar için evrensel etik doğrulara ve etikte genel geçerliliğe ulaşmanın kolaylaşması ise kültürel görecelik düşüncesinin savlarından birisi değildir.

İnsan haklarının teorik ya da rasyonel bir temellendirmesinin yapılamayacağını, buna gerek de olmadığını savunan düşünür R. Rorty'dir.

Barış hakkı, gelişme hakkı, temiz bir çevrede yaşama gibi üçüncü kuşak haklar sıkça dayanışma hakları olarak da adlandırılmaktadır. Bu haklar bireylerin hakları olmaktan ziyade grup haklarıdır.

İnsan hakları genellikle insanın insan olarak -yalnızca insan türünün bir üyesi olması nedeniyle- sahip olduğu haklar olarak tanımlanır. Bununla, bu hakların taşıyıcısının dil, ırk, din, cinsiyet, millet gibi sosyal, kültürel ve ırksal-fiziksel özelliklerinin bu haklara sahip olmasında hiçbir rolünün olmadığı, bu niteliklerden tümüyle bağımsız olarak kişilerin bu haklara sahip olduğu vurgulanmaya çalışılır. Bu nedenle insan haklarının “evrensel” olduğu söylenir. “Evrensellik”le kast edilen, insan haklarının her kültürde veya toplumda geçerli olması, insan haklarına sahip olmada tarihsel, toplumsal veya kültürel koşulların hiçbir önem taşımamasıdır. ‹nsan haklarının insan olan herkesin hakları olduğu, bu haklara sahip olmada yurttaşlık, din, dil, ırk, cinsiyet gibi hiçbir faktörün önemli olmadığı, sadece insan olmanın bu haklara sahip olmada yeterli olduğu, iyi bilinen ve sıkça da tekrarlanan bir saptamadır.

“İnsan nedir?”, “insanın ayırd edici özellikleri nedir?” gibi sorularla insanın neliğini (ne olduğunu, yapısını, “özünü”) ortaya koymayı kendisine sorun edinen felsefe dalı Felsefi Antropoloji ya da insan Felsefesidir.

Normlar, bir eylemi, bir sanat yapıtını, bir düşünceyi, bir durumu, bir kavramı vb. şeyleri değerlendirmeye yarayan ve genel olma veya genelgeçer olma iddiasında olan önermelerdir.

“Birinci kuşak haklar” denilenler sivil, siyasi ve kişisel haklardır. Başta yaşama hakkı olmak üzere özel yaşama, haberleşmeye, düşünceyi açıklamaya müdahale etmeme gibi dokunulmazlıklar bu hakların özünü oluşturmaktadır. Özünde kişiyi devletin ve diğer kişi ve grupların saldırılarından-baskısından korumayı, kişinin insanca yaşamasını sağlamayı temele alan haklardır bunlar. Genel olarak insan hakları denilince ilk akla gelen ve üzerlerinde en az tartışma yapılan hak kategorisi de bu haklardır.

Hugo Grotius’un 1625’te doğal hak olarak devletin “sığınma tanıma hakkı”ndan söz etmesine karşın, bu hak Evrensel Bildirge’nin sunduğu birkaç yeni haktan birisidir. Evrensel Bildirge’nin 14. Maddesinde “Herkes kötü muameleden kurtulmak için başka ülkelerden sığınma talep etme ve bundan yararlanma hakkına sahiptir” denilmektedir. Buna sıkça “sığınma hakkı” denilse de aslında burada birden çok hak söz konusudur (Wellman 1999, s. 17). Sığınma hakkı kimi zaman yaşama hakkının korunmasının tek yolu haline gelebilmektedir.

Evrensel Bildirge’de sivil ve politik hakların yanında bir dizi ekonomik, sosyal ve kültürel haklar da yer almaktaydı. Bu haklar “ikinci kuşak haklar” olarak bilinmektedir çünkü bu türden bir hak ne 1776 tarihli Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi’nde ne de 1789 tarihli Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi’nde yer almıştır.

Bu yeni insan hakları sıkça “dayanışma hakları” olarak adlandırılmaktadır. Dayanışma bir grup içinde karşılıklı destek veya bağlılıkla, özellikle güçlü ortak ilgi, sempati ve istek duyan bireyler arasında gerçekleşmektedir. Dayanışma üçüncü kuşak hakların tanımına iki biçimde girmektedir: Birincisi, bu haklar, bireylerin hakları olmaktan ziyade sosyal grup haklarıdır. Bu haklar tüm insanlığın barışa ve sağlıklı çevreye sahip olma hakkını ve her halkın kendi geleceğini ve kendi kültürünü belirleme hakkına sahip olma haklarını da kapsamaktadır. ‹kincisi, bu haklar suçu tüm insanlığa yüklemektedir. Bu haklar dünya çapında eyleme geçmeyi talep etmektedir, bu hakların yüklediği ödevlerin yerine getirilmesi de öncelikle uluslararası kurumlara düşmektedir.

İnsan hakları, kişinin yalnız insan olması nedeniyle sahip olduğu haklar iken üçüncü kuşak haklar denilen “dayanışma hakları”nın taşıyıcıları bireyler değil, gruplardır.

Kültürel görecilik hiçbir ilke ve değerin genel geçer ya da “evrensel” olmadığı, onların kültürlere ya da toplumlara göre değişiklik gösterdiği düşüncesidir. Kültürel göreciliği savunanlar, insan hakları normları için söylenegeldiği gibi, “evrensel geçerli”, yani her kültürde ve zamanda geçerli ilkelerin, normların olabileceğini yadsırlar. Farklı türden ve farklı derecelerde kültürel göreciliği savunan görüşler olmasına karşın, bunların ana savları değer, etik ilke, etik norm gibi şeylerin, bir kültürün ürünü olduğu, bir kültürün damgasını taşıdığı, ancak o belirli kültürün ya da benzer toplumların koşulları içinde “geçerlilik” ve “doğruluk” taşıdığıdır. Genel kimi ilkeler olsa bile bu ilkeler her kültürün kendi bakış açılarına göre anlaşılacak ve uygulanacaktır. Her kültürün kendi etik ilkeleri olacak ya da başka kültürlerin ilkeleri bu kültürde farklı bir biçimde yorumlanıp uygulanacaktır.

Üçüncü kuşak haklara örnek olarak halkların varolma hakkı verilmektedir. Halkların Hakları Evrensel Bildirgesi’nin birinci maddesi “Her halk, varolma hakkına sahiptir.” demektedir.

İnsan Hakları: Dil, ırk, din, cinsiyet, millet gibi sosyal, kültürel ve ırksal-fiziksel özelliklerinin bu haklara sahip olmasında hiçbir rolünün olmadığı, bu niteliklerden tümüyle bağımsız olarak kişlerin bu haklara sahip olduğu vurgulanmaya çalışılır.

İnsan haklarının insan olan herkesin hakları olduğu, bu haklara sahip olmada yurttaşlık, din, dil, ırk, cinsiyet gibi hiçbir faktörün önemli olmadığı, sadece insan olmanın bu haklara sahip olmada yeterli olduğu, iyi bilinen ve sıkça da tekrarlanan bir saptamadır. Işte bu ifade Evrenselliği işaret eder.

Yukarıda belirtilen tanım Normlar’ı ifade eder.

Evrensel bildirgenin 14. Maddesi başka ülkelere sığınma hakkını belirtir.