SİYASET FELSEFESİ I - Deneme Sınavı - 5

Aristoteles’e göre belli bir ülkede yaşamak bir insanı yurttaş yapmaz. Dava açma ve dava edilebilme hakkı da bir insanı yurttaş yapmaz. Yurttaşlardan oluşan birkaç kuşaktan gelmek de bir insanı yurttaş yapmaz. Yurttaş devlet yönetimine, yargıya katılarak siyasal, yasal ve yönetimle ilgili görevler alan kişidir.

Şan, şeref tutkusunun zenginlik tutkusuna dönüşmesi sonucu gelir üstünlüğüne dayanan oligarşi ortaya çıkar. Oligarşide toplum zenginler ve yoksullar diye iki kutba bölünür. Yoksul ve mutsuz insanların sayılarının artmasıyla iç savaş kaçınılmaz hâle gelir ve sayıca çok olan yoksullar bu savaşı kazanınca çoğunluğun yönetimi olan demokrasi ortaya çıkar.

Ortaçağ devlet anlayışını Augustinus’un Tanrı-devleti anlayışı temsil eder. Bu anlayışa göre Tanrı-devleti ideal bir model oluştururken, yeryüzü devleti kötü yönetim örneğidir. Tanrı-devleti kalıcıdır, oysa yeryüzü devleti geçicidir.

Gerek Platon gerekse Aristoteles kendi zamanlarının olgularından hareketle toplumu ve devleti açıklamaya çalışmışlardır. Felsefe anlayışları hep bir var olandan hareketle soruşturma yapmak ve ele aldıkları konularda tümel olana yükselmek olmuştur. Dolayısıyla her iki düşünür de zamanlarının devlet olgusunu eleştirmiş ve devletin amacı konusunda bir sonuca varmışlardır.

Platon dört bozuk yönetim biçimi olduğunu söyler. Şan, şeref düşkünü insanların yönettiği yönetim biçimine timokrasi ya da timarşi der. Para sever ve zenginlik tutkusuna sahip insanların başta bulunduğu yönetim biçimine oligarşi der. Oligarşi devleti gelir üstünlüğüne dayanan devlettir. Eşitliği savunan insanların ve halkın oyuyla seçilenlerin başta bulunduğu yönetim biçimi demokrasidir. Başta bulunan kişinin bir zorba olduğu yönetim biçimi de tiranlıktır.

Felsefe tarihinde Sokrates’ten önceki döneme Presokratik felsefe dönemi adı verilir.

Presokratikler için doğada olduğu kadar toplumda da bir uyum ve düzen olması gerekliydi. Presokratik felsefenin asıl ilgisi doğa felsefesiydi. Bununla birlikte Eskiçağ’ da presokratik düşünürler insan ve toplum sorunuyla da ilgilenmişlerdir. İnsan ve toplumla ilgili düşünceler içinde en önemlisi de insanın ve toplumun mutluluğu düşüncesi olmuştur.

Thrasymakhos’a göre hak ve adalet toplumda güçlünün işine gelendir. Bir anlamda adalet iktidarı elinde tutanlar tarafından belirlenir ve yasalar gücü elinde tutanlar tarafından konulmuştur. Kallikles ise toplumdaki güçsüzlerin kendilerini korumak için yasaları, adalet ve ahlak gibi kural ve değerleri oluşturduklarını ileri sürmüştür. Bütün bu anlayışlarda ortak olan insanlar tarafından konulmuş olan yasaların nesnel bir hak ve adalet kavramına göre değil, toplumdaki kimi sınıfların çıkarına göre oluşturulduğunu ileri sürmeleridir. Sofistlere göre ortak ve evrensel bir insan doğası olmadığından, insan doğasına uygun bir toplumsal düzen aramak da boşunadır.

Platon’un insan görüşüne göre insan ruhunun üç yanı vardır: Arzular-istekler yanı, akıl yanı ve ikisi arasında dengeyi sağlayan irade denilen yan.

Platon toplumsal düzenin kuruluşunu insanların doğal ihtiyaçlarını karşılamak gibi doğal bir nedene dayandırmaktadır. Devlet adlı yapıtında da Yasalar adlı yapıtında da devletin ve toplumsal düzenin kuruluşu doğal nedenlere dayandırılmaktadır. Platon’a göre toplum, insanın doğal ihtiyaçlarını karşılamak üzere bir araya gelerek oluşturduğu bir bütündür.

Platon’a göre ideal yönetim biçimi, ideal devlet baştakilerin en iyiler olduğu, en iyilerin yönettiği devlettir. Böyle bir devlette yöneticiler filozof ya da filozoflar yönetici olmalıdır. Platon var olan yönetim biçimleri içinde en iyi iki yönetim biçimi olarak monarşiye ve aristokrasiye vurgu yapar. Devleti yöneten bir kişi varsa bu monarşidir, devleti yöneten bir grupsa bu aristokrasidir.

Demokraside her yurttaş devlet yönetimine girebilir. Böyle bir devlette herkes özgürdür, herkes dilediğini yapar. Görünüşte düzenlerin en iyisidir, ama belirli bir düzeni yoktur çünkü yığının, çoğunluğun serbestliği vardır orada. Demokrasiyi tiranlığa dönüştüren de bu özgürlük ve eşitlik tutkusudur.

Aristoteles’e göre devlet siyasal bir birlikteliktir, siyasal bir bütündür. Bütün birliktelikler bir iyiyi amaç edindiği için her siyasal birliktelik ortak bir iyiyi amaç edinir ve bu ortak iyi de devlettir. Aristoteles’e göre devlet en yüksek iyidir çünkü devlet herkesin iyi yaşaması ya da ortak mutluluğu için vardır.

Aristoteles’e göre ideal ya da en iyi devlet biçimleri her ne kadar monarşi ya da aristokrasi olsa da uygulamada en iyi yönetim biçimi anayasal düzen (politeia) olacaktır. Anayasal düzen ideal olarak en iyi yönetim olmasa da gerçekleşme olanağı daha yüksek olan bir yönetim biçimidir.

Ortaçağ’da bir devlet görüşü ortaya atan en önemli düşünür kuşkusuz Platon’un Ortaçağ’daki izleyicisi olan Augustinus olmuştur. Platon’un ideal devleti Augustinus elinde Tanrı devleti kuramına dönüşmüştür.

Macchiavelli söz konusu eserde ulus devlet kavramını ilk kez ortaya atmıştır.

Siyaset felsefesinin tarihinin Sokrates ile başladığı da söylenir, çünkü Sokrates

Sofistlerin adalet, erdem, hak gibi kimi kavramlar üzerine nesnel bir doğruluk

iddiasında bulunulamayacağı yollu görüşlerini eleştirmiştir. Klasik siyaset felsefesinin
çıkış noktası Sokrates olsa da gelişmesi Platon ve Aristoteles ile olmuştur.
Platon da Aristoteles de Sokrates’in etkisinde siyasal düzenin ereğini ancak erdemli
olmakla ulaşılan “mutluluk” olarak belirlemişlerdir.

Platon adaletin ne olduğunu araştırmak için başladığı yapıtında adil insan nasıl olur sorusunu sorduktan sonra bu soruyu yanıtlamak üzere insandan daha büyük ölçekte olan toplumda adalet nasıl ortaya çıkar, adil toplum nasl olur sorusuna geçer.

Platon'a göre iyi kurulmuş bir devlet her bakımdan iyi olacağından, eğer devleti yönetenler devleti iyi kurarlarsa böyle bir devlet bilge, cesur, ölçülü ve adil olacaktır.

Platon'a göre timokrasi bozuk yönetim biçimlerinden birisidir. Şan, şeref düşkünü insanların
yönettiği yönetim biçimine timokrasi ya da timarşi der.