SİYASET BİLİMİ

Dünya ölçeğinde tüm devletlerin birbirleriyle etkileşimlerini araştıran uluslararası ilişkilerin tarihi bu konuda ilk normatif düzenlemelerin yapıldığı 1648 tarihli
Westphalia Anlaşmalarına dek gider. Bir bakıma, bugün oluşan uluslararası sistemin temellerinin 1648 tarihinde ortaya çıktığı söylenebilir. Otuz Yıl Savaşları
sonrasında 1648’de Westphalia Anlaşmaları aracılığıyla coğrafi açıdan kendi alanlarında özgürce hareket etmeyi ve birbirlerinin sınırlarına saygı göstermeyi kabul eden prenslikler, egemenliğin karşılıklı kabulüne dayanan modern devletler
sisteminin temellerini atmışlardır. Westphalia Anlaşmalarının modern devletin
oluşumu açısından en önemli sonucu, otorite ile toprak arasında bağ kurulması,
böylece kendi coğrafyası içerisinde devletin geniş bir özerkliğe sahip olduğunun
kabul edilmesidir. Bu şekilde, devletin toplumdan kesin bir şekilde ayrıldığı ve
toplumu oluşturan bireylerin yaşamları üzerinde son sözü söyleyebilme yetkisiyle
donatıldığı görülecektir.

Öte yandan, bu süreçte, aşağıda detaylı şekide değineceğimiz yeni dünya düzeninin ana hatlarının belirlenmesi açısından BM örgütünün daha fazla sorumluluk
alması gerektiğine yönelik yaklaşımlar da güç kazanmıştır. BM’nin mevcut yapılanmasının alınan kararlara yönelik veto hakları bulunan Güvenlik Konseyi’nin
beş daimî üyesinin (ABD, Rusya, Çin, Fransa ve İngiltere) belirleyiciliğinde şekillendiği açıktır. Birleşmiş Milletler, devletlerin başka devletlerle eşit statüde ilişkiye
210 Siyaset Bilimi
geçmeleri, uluslararası düzlemde barış ve adalete dayalı bir düzenin sağlanması ve
anlaşmazlıkların giderilmesi açısından işlevsel bir araç olabilir. Yine BM aracılığıyla ülkeler arasındaki ticari, mali, askeri ve siyasal iş birliği ile dayanışma da en
üst düzeye çıkarılabilir. Ancak bu hedeflere ulaşılabilmesi açısından her şeyden
önce BM’nin demokratik bir tarzda örgütlenmesi gerekmektedir. Aksi takdirde
Güvenlik Konseyi’nin daimî üyesi olan beş büyük ülkenin istediği kararların çıkması, bunların yaklaşık kırk katı kadar sayıya sahip diğer ülkelerin görüşlerinin
dikkate alınmaması sonucuyla karşılaşılacaktır. Günümüzde BM yapısının ürettiği en önemli sorun, bu adaletsiz karar alma sürecidir. Nitekim bu durum nedeniyle BM tarafından tüm insanların vicdanlarına sinen, uygulanabilir ve uluslararası
toplumun beklentilerine uygun kararların alınması mümkün olmamaktadır.

Diğer taraftan, BM Anlaşması ve İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ile üye devletler, “Birleşmiş Milletler ile iş birliği yaparak, insan haklarına ve temel özgürlüklere evrensel ölçekte saygı gösterilmesini ve bunlara uyulmasının geliştirilmesini
gerçekleştirmek hususunda kendilerini bağlı kıldıklarını” taahhüt etmişlerdir.

1985 yılında Sovyetler Birliği’nin başına
geçen Mihail Gorbaçov, glasnost ve perestroyka politikalarını uygulamaya sokmuş ve
ülkesi içindeki siyasal özgürlükleri genişletmeye çalışmıştır. Farklı Doğu Bloku ülkelerinde halktan kaynaklanan değişim hareketleri sosyalist ülkeler içinde çatlaklar oluşmasına neden olmuştur. Sovyetler Birliği, Doğu
Bloku ülkeleri üzerindeki siyasal denetimini
azaltmak durumunda kalmış, bunun sonucunda da 1980’lerin sonlarından itibaren
Polonya, Romanya, Çekoslovakya gibi ülkelerde halk ayaklanmaları çıkmış ve komünist rejimler yıkılmıştır. Bu süreçte yaşanan
en önemli gelişmelerden biri, iki Almanya’yı
birbirinden ayıran Berlin Duvarının 9 Kasım
1989’da yıkılmasıdır. Böylece İkinci Dünya
Savaşından sonra birbirlerinden ayrılan Batı
Almanya ve Sosyalist Doğu Almanya yeniden
birleşmiştir.

1957 yılında adı geçen ülkeler tarafından gümrük birliği yönünde düzenlemeler yapan Avrupa Ekonomik Topluluğu ve nükleer enerji konusunda çalışan Avrupa
Atom Enerjisi Topluluğu kurulur. Bu şekilde iş birliği daha ileri aşamalara taşınmıştır. 1967 yılında imzalanan Brüksel Anlaşması ile de daha önce oluşturulan üç ayrı
topluluk Avrupa Topluluğu (AT) adıyla tek çatı altında toplanmıştır. 1973 yılında
İngiltere, İrlanda ve Danimarka, 1981’de Yunanistan, 1986’da Portekiz ve İspanya,
1995’de Finlandiya, İsveç ve Avusturya AT’ye katılmışlardır. En geniş katılım ise
2005 yılı Mayıs ayında gerçekleşmiş, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Macaristan,
Polonya, Hırvatistan, Kıbrıs Rum Kesimi, Malta, Slovenya, Letonya, Litvanya ve
Estonya bu tarihte -son adıyla- AB üyesi olmuşlardır. Romanya ve Bulgaristan’ın
üyeliği ise 2007 yılı içinde gerçekleşmiştir. 2013 yılında da Hırvatistan’ın Birliğe
üye olması beklenmektedir. Bunun dışında aralarında Türkiye’nin de bulunduğu
yaklaşık on ülke, üyelik için müzakere süreci yürütmektedir.

AB’nin yasama işlevi, Avrupa Parlamentosu tarafından yerine getirilir.
Avrupa Parlâmentosu, her ülkenin belirli sayıda temsilci göndermeleriyle oluşur.
Parlâmento yasama işlevini Avrupa Birliği Konseyi ile birlikte yürütür. Birliğin
tüm üye ülkeleri altı aylık süreler için dönüşümlü olarak Konsey Başkanlığını yaparlar. Daha önce belirttiğimiz gibi, devletlerin yasa yapma yetkisi egemenliklerinden kaynaklanır. Dolayısıyla kuramsal olarak hukuksal düzenlemeler yapmak
isteyen herhangi bir oluşumun da egemenlikten kaynaklanan yetkilere ihtiyacı
vardır. Bu nedenle, üye devletlerin her biri sahip oldukları ulusal egemenliğin
bir kısmını AB’ye devrederler. Böylece oluşan ortak egemenlik havuzu Birliğe yasama yetkisi verir. Yürütme görevi ise Avrupa Komisyonu’nun görevleri arasında
yer alır. Komisyon, Birliğin bütçesini hazırlar, bürokratik kurumları yönetir ve
Parlamentoya yasa tasarıları sunar. Yargı ise temel hak ve özgürlüklerin korunmasını sağlayan Avrupa Adalet Divanı’nın elindedir. Bu bağlamda, Birliğin yargısal
yetkilerinin yürütme ve yasama açısından sahip olduklarına göre daha sınırlı bir
görünüm çizdiği söylenebilir.

AB’nin yasama işlevi, Avrupa Parlamentosu tarafından yerine getirilir.
Avrupa Parlâmentosu, her ülkenin belirli sayıda temsilci göndermeleriyle oluşur.
Parlâmento yasama işlevini Avrupa Birliği Konseyi ile birlikte yürütür. Birliğin
tüm üye ülkeleri altı aylık süreler için dönüşümlü olarak Konsey Başkanlığını yaparlar. Daha önce belirttiğimiz gibi, devletlerin yasa yapma yetkisi egemenliklerinden kaynaklanır. Dolayısıyla kuramsal olarak hukuksal düzenlemeler yapmak
isteyen herhangi bir oluşumun da egemenlikten kaynaklanan yetkilere ihtiyacı
vardır. Bu nedenle, üye devletlerin her biri sahip oldukları ulusal egemenliğin
bir kısmını AB’ye devrederler. Böylece oluşan ortak egemenlik havuzu Birliğe yasama yetkisi verir. Yürütme görevi ise Avrupa Komisyonu’nun görevleri arasında
yer alır. Komisyon, Birliğin bütçesini hazırlar, bürokratik kurumları yönetir ve
Parlamentoya yasa tasarıları sunar. Yargı ise temel hak ve özgürlüklerin korunmasını sağlayan Avrupa Adalet Divanı’nın elindedir. Bu bağlamda, Birliğin yargısal
yetkilerinin yürütme ve yasama açısından sahip olduklarına göre daha sınırlı bir
görünüm çizdiği söylenebilir.