SİYASET BİLİMİ

İkinci Dünya Savaşı’nın bitişi, dünya ölçeğinde ülkelerin iki temel kutba ayrılmasına neden olmuştur. Bir tarafta, en güçlü temsilcisinin Amerika Birleşik Devletleri (ABD) olduğu liberal demokratik ülkeler bulunur. Diğer tarafta ise Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) öncülüğünde Doğu Bloku tabir edilen sosyalist devletler, bir başka deyişle demir perde ülkeleri yer alır. Adı geçen ülkeler 14 Mayıs 1955’te Varşova’da imzaladıkları bir anlaşma ile iş birliği yapma kararı aldıklarından bunlara Varşova Paktı ülkeleri de denir. Diğer kanat ise savunma amacıyla 4 Nisan 1949’da Washington Anlaşması aracılığıyla Kuzey Atlantik Anlaşması Örgütünü (NATO) oluşturmuşlardır.

20. yüzyılın sonlarına damgasını vuran en önemli kavramlardan biri küreselleşmedir. Küreselleşme, en genel şekilde, dünya ölçeğinde ülkeler ve toplumlar arasında kültürel, siyasal ve ekonomik etkileşimlerinin giderek artması, dolayısıyla insan topluluklarının giderek birbirlerine daha fazla yaklaşması anlamına gelir. İlk olarak 1980’lerin başlarında kullanılmaya başlanan küreselleşme kavramı, bütün insanlığı önemli ölçüde etkileyen ve âdeta içine çeken bir görünüm çizer. ABD’li iletişim bilimci Marshall McLuhan, bu durumu, küresel köy kavramı aracılığıyla açıklamaktadır.

1951 yılında Almanya ve Fransa, aralarına İtalya, Belçika, Hollanda ve Lüksemburg’u alarak İtalya’nın başkenti Roma’da Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu (AKÇT) Anlaşmasını imzalamışlardır. İş birliğinin kömür ve çelik ile başlaması, kendi mantığı içinde bakıldığında oldukça anlaşılabilir bir harekettir. Zira savaştan sonra bu ülkelerin yeniden hızlı bir kalkın- maya ihtiyaçları vardır ve kömür ile çelik sanayi hammaddesi olmak açısından önemli bir işleve sahiptir. Dolayısıyla Birliğin ilk ortaya çıkış amacı, hızlı bir sanayileşme ve kalkınma sağlamak için üye devletler arasında ticaret imkânlarının kolaylaştırılması ve geliştirilmesidir.

1990’lı yılların başında Doğu Bloku’nun dağılması, Avrupa Topluluğu için önemli dönüm noktalarından biri olmuştur. Zira üyelik yönünde özellikle eski komünist ülkelerin sürekli artan talepleri olmuştur. Bu nedenle, üyelik başvurusunda bulunan devletlerin karşılamaları gereken Kopenhag Kriterleri yayımlanmıştır. Avrupa Birliği’ne üye olmak isteyen devletlerin kendi iç yapılarında sağlamaları gereken siyasal özgürlükler, demokratik hakları benimseme, piyasa ekonomisine geçiş ve Birlik mevzuatına uyum sağlamayla ilgili ölçütler Kopenhag Kriterleri olarak bilinir.

AB’nin yasama işlevi, Avrupa Parlamentosu tarafından yerine getirilir. Avrupa Parlâmentosu, her ülkenin belirli sayıda temsilci göndermeleriyle oluşur. Parlâmento yasama işlevini Avrupa Birliği Konseyi ile birlikte yürütür. Birliğin tüm üye ülkeleri altı aylık süreler için dönüşümlü olarak Konsey Başkanlığını yaparlar. Daha önce belirttiğimiz gibi, devletlerin yasa yapma yetkisi egemenliklerinden kaynaklanır. Dolayısıyla kuramsal olarak hukuksal düzenlemeler yapmak isteyen herhangi bir oluşumun da egemenlikten kaynaklanan yetkilere ihtiyacı vardır. Bu nedenle, üye devletlerin her biri sahip oldukları ulusal egemenliğin bir kısmını AB’ye devrederler.

Ulus devletlerin güç kaybını gösteren çok sayıda somut örnekten bahsedilebilir. Bunlar arasında devletlerin artık yönettikleri topraklar ve halk üzerinde sınırsız bir hükmetme yetkisine sahip olmadıkları bir örnek olarak gösterilebilir. Ayrıca, küresel kapitalizmin yükselişi, ulus-devletlerin geleneksel işlevlerini sınırlayan bir başka nokta olarak belirir. Günümüzde devletler, ekonomik açıdan bir karar alırken altına imza koydukları uluslararası ekonomik anlaşmaları da- ha fazla dikkate almak zorunda kalırlar. Bu durum, tüm ülkeler için belirli fırsatlar sağlayan küresel ekonomik sistemden kopmama arayışlarının bir sonucu olarak belirir. Ek olarak, Ulus devletlerin güçlerinde azalmaya neden olan başka bir etmen de yeni bir örgütlenme tarzı olarak Avrupa Birliği’ne benzer ulus üstü oluşumların uluslararası sisteme girmesidir.

Siyasetin bir devlet çatısı altında
ortaya çıkan yüzüyle ilgilidir. Oysa siyasal olgu, süreç ve düzenlemeler, belirli bir
ülke içinde yaşanan gelişmeleri aşan, uluslararası bir boyuta da sahiptir. Ülkelerin
birbirleriyle olan ilişkileri, siyasetin küresel boyutunu görmemizi sağlar. Siyasetin
yalnızca bir devletin kendi içinde yaşadığı gelişmelerle ilgili olmadığı, bunun dışında
evrensel bir zemininin de bulunduğuna
ilişkin tartışmalar aslında oldukça geriye gider.
Örneğin günümüzden yaklaşık beş yüz
yıl önce yaşayan Hollandalı hukukçu Hugo
Grotius (1583-1645), aşağıda değineceğimiz
Westphalia Anlaşmaları ile hukuksal açıdan
bağlayıcılık kazanacak olan egemen devletler
sisteminin kuramsal temellerini atan düşünür
olarak bilinir. Özellikle yaşadığı dönemde ülkelerarası
ticaretin giderek artması nedeniyle
bu alanı düzenleyecek bir hukuk sisteminin
zorunluluğunu gören Grotius bu ilişkiyi doğal
hukuktan çıkardığı ilkelerle açıklamaya çalışmıştır.

Farklı ülkeler arasındaki ilişkileri anlamlandırabilme amacından hareket eden uluslararası
ilişkiler disiplini, barışa dönük idealist düşüncelerin sonucu olarak ortaya
çıkmıştır. Birinci Dünya Savaşı’nın meydana getirdiği yıkımdan sonra evrensel anlamda
huzur, barış ve güvenliğin sağlanması amacıyla hareket eden siyaset ve düşünce
adamları, tüm devletler için bağlayıcı ortak bir etik zemin bulma arayışına
girişirler. İdealizmin özünde savaşın artık dünya siyasetine yön vermemesi gerektiği,
devletlerarasındaki ilişkilerin karşılıklı diyalog ve uzlaşma yoluyla çözülebileceği düşüncesi
bulunur.

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra güç kazanan realist bakış
açısı, “ulusal çıkar” esası üzerine oturur. Realizmin temelinde devletleri insan
doğası ile özdeşleştirme anlayışı vardır. Realistlere göre nasıl her bir insanın kendi
hayatına yönelik çıkar algısı varsa ve bencil duygularla hareket eden insanlar
kendi çıkarlarını en üst düzeye çıkarmaya
çalışıyorlarsa aynı durum devletler için
de söz konusudur. Her devlet, uluslararası
platformda kendi çıkarlarını en üst düzeyde
gerçekleştirmek için çalışır; bu amaçla,
bazı ülkelerle çıkarlarının gerektirdiği
ölçüyü aşmayacak şekilde geçici ittifaklar
yapar.

Marksizm, tıpkı bir ülke içindeki siyasetin dinamikleri gibi uluslararası alandaki
gelişmeleri de ekonomik temelli olarak açıklar. Marksistlere göre varolan uluslararası
ilişkiler, gelişmiş kapitalist devletlerin kendilerinden daha zayıf ekonomilere
sahip olan diğer devletleri sömürmesi bağlamında işlemektedir. Burada en önemli
kavramlardan biri, emperyalizm (sömürgecilik) olarak belirir. Yine Marksistler
açısından yeryüzünde meydana çıkacak işçi sınıfı devriminden sonra ekonomik
farklar ortadan kalkacağından ulus-devletlerin de sonu gelecektir.