SİYASET BİLİMİ

Gerek teoride kavramsal olarak gerekse pratikte kurumsallaşmış bir iktidar tipi olarak devlet XVI. yüzyılda doğmaya başlamıştır.

Alman sosyoloğu Max Weber (1864-1920) ise devleti, “belirli bir toprak parçası üzerinde meşru şiddet kullanma tekelini elinde başarıyla bulunduran insan topluluğu” olarak tanımlamaktadır.

Jean Bodin, ürettiği egemenlik kavramı ile merkezî iktidarın pekişmesine güçlü bir teorik destek sağladı. Onun çabaları, egemenliğin kralla özdeşleşmesine neden oldu.

ABD, Almanya, Belçika, Pakistan ve Rusya Federasyonu birleşik devletin günümüzdeki örnekleridir.

Platon’a göre ilk yönetim biçimi patriarşi’dir. Patriarşi, iktidarın babanın ya da klan ve kabile şefinin elinde olmasıdır. Bu yönetim biçiminde ne bir meclis ne de yasalar vardır.

Faşizm ilk kez 1922 yılında İtalya’da ortaya çıktı. 1933’te onu Alman Nazizm’i izledi. 1927’de Portekiz’de, 1930’da Japonya’da ve 1938’de İspanya’da kurulan rejimler faşizme benzer nitelikler taşımaktaydılar.

Toplumsal adaletin gerçekleşmesi için devletin devreye soktuğu başlıca sosyal transfer enstrümanları, sağlık ve emeklilik sigortaları, işsizlik ödeneği, konut yardımları, eğitim imkânlarının artırılması, öğrenim burslarıdır.

Demokrasinin ilkelerinden bir diğeri güçler ayrılığı ilkesidir. Güçler ayrılığı, ya- sama, yürütme ve yargı yetkisinin birbirinden bağımsız ayrı organlarda toplanmasıdır.

G.W.F. Hegel (1770-1831), devlet teorisini, insan ve toplumun doğası konusundaki fikirlerinden hareketle inşa etmiştir. Hegel, liberallerin aksine, insan doğası hakkında kötümserdir.

Klasik Fransız kamu hukuku doktrininde devlet “milletin hukuki kişilik kazanmış şekli” olarak tanımlanmıştır.

Devlet iktidarı ile sosyal iktidar türleri arasında bir eşitlik ilişkisi değil, hiyerarşik ilişki vardır.

Max Weber'in "belirli bir toprak parçası üzerinde meşru şiddet kullanma tekelini elinde başarıyla bulunduran en üstün otorite" devlettir

Babanın aile içindeki otoritesinin siyasal düzlemdeki karşılığı olan yönetim biçimidir. Sultanizm olarak da adlandırılan patrimonyalizm de sultan ülkeyi kişisel takdirine ve geleneğe dayalı olarak yönetir.

Tekçi Devlet, tek devlet veya üniter devlet gibi adlarla da anılmaktadır. Bu devlet türünde siyasi iktidar tek merkezde toplanmıştır. Kısaca bütün vatandaşlar tek bir siyasal merkezin otoritesine tabidirler. Tekçi devlette bir tek yasama, yürütme ve yargı gücü ve tek bir anayasa vardır. Tüm ülke üzerinde aynı hukuk kuralları geçerlidir. Bütün yetkiler merkezde toplanmıştır. Taşradaki devlet kuruluşları ancak merkezi yönetimin bir şubesi konumundadır. Merkez tarafından verilen görevleri merkez adına yerine getirirler ve merkezin yönetimi ve denetimi altındadırlar.

Hiçbir etkin parti siyasi makam yarışma dışında bırakılamaz.

Karl Marks

Birleşik devletler, siyasi iktidarın tek merkezde toplanmadığı, birden çok siyasi otorite merkezinin ve dolayısıyla birden çok yasama, yürütme ve yargı organının bulunduğu devletlerdir. İki ya da daha fazla sayıda devlet bir araya gelerek birleşik devleti oluşturmuşlardır. Her federe devletin kendi anayasası, yasama, yürütme ve yargı organı bulunmaktadır.

Locke, insan doğası hakkında, Hegel ve Hobbes gibi kötümser değildir. Hobbes’in söylediği gibi devlet öncesi doğa durumu, insanın insanın kurdu olduğu bir savaş durumu değildir. İnsanların birbirlerinin canına, malına, özgürlüklerine saygılı oldukları ve sağduyu ile hareket ettikleri bir durumdur. Genel eğilim bu olmakla birlikte, yine de istisnai olarak bu durumun dışına çıkanlar da bulunabilir. Bu durumda saldırgana karşı kendini korumak doğal bir eğilim ve haktır. Ancak saldırıya uğrayanın hem davacı, hem de yargıç olması, saldırana karşı öç alma duygusuyla ölçüsüz davranması söz konusu olabilir, bu da toplumda yeni kargaşalara yol açabilir. İşte Locke’a göre devlet, insanların canlarına ve mallarına saldıranları cezalandırma yetkisini bir koruyucuya devretmesiyle doğmuştur. Locke, devleti sadece bu özel ilişkiler alının koruyucusu sınırlı bir otorite olarak düşünür. Ona göre devlet bizzat barış ve huzuru tesis etmeye çalışmaz yani topumun doğal işleyişine müdahale etmez, var olan düzeni korumaya çalışır. Locke’da doğa durumu aşamasında baskın olan çatışma ve huzursuzluk değil, barış ve erdemdir. Devlet çatışmayı engellemeli ve toplumu kendi haline bırakmalıdır. Yani Locke’nin istediği sınırlı ve zayıf bir devlettir.

Liberal teoride devlet, insanoğlu tarafından, bölünemez, piyasadan alınıp satılamaz olan belirli nitelikteki hizmetleri yerine getirmek üzere kurulmuştur. Liberaller, devleti kuruluş amacıyla sınırlı, bu sınırları aşmaması gereken ve bu nedenle de yönetilenler tarafından sürekli denetim altında tutulması gereken bir araç olarak görürler. Liberaller, sınırlı devlet düşüncesini, insan doğası hakkındaki tasavvurlarına dayandırırlar. Liberallere göre insan, doğası itibarı ile “iyi” dir. Dolayısıyla insanların oluşturduğu toplumda duygudaşlık, birbirinin hakkını gözetme adalet gibi nosyonlar hakimdir.

Tekçi devlet, tek devlet veya üniter devlet gibi adlarla anılmaktadır. Bu devlet türünde siyasi iktidar tek merkezde toplanmıştır. Tekçi devlette bir tek yasama, yürütme ve yargı gücü ve tek bir anayasa vardır. Tüm ülke üzerinde aynı hukuk kuralları geçerlidir. Bütün yetkiler merkezde toplanmıştır. Taşradaki devlet kuruluşları ancak merkezi yönetimin bir şubesi konumundadır. Merkez tarafından verilen görevleri merkez adına yerine getirirler ve merkezin yönetimi ve denetimi altındadırlar.