SİYASET BİLİMİ

Cevap: Siyaset Bilimi literatüründe “meşruluk” kavramı, tıpkı, egemenlik, otorite ve yasallık kavramları gibi geçmişten beri tartışma konusu olmuştur. Oldukça karmaşık ve çok boyutlu olan meşruluk kavramı iki belirleyici nitelik barındırır; yönetme hakkı veren usullerin var olduğu fikri ve, yönetim biçimini haklı çıkaracak şekilde yöneten ve yönetilenlerin beraberce paylaştığı ideoloji, rıza, inanç gibi dayanakların varlığı. Bu niteliklere dayalı olarak meşruluğun iki türünden bahsedilebilir: Usullere dayalı meşruluk ve esaslara dayalı meşruluk. Usullerden doğan meşruluk anlayışına göre, bir düzeni meşrulaştıran öğeler arasında kurallar ve karar alma süreçlerinde takip edilen usuller önceliklidir. Esaslardan doğan meşruluk anlayışına göre ise meşruluğun değerlendirilmesinde usuller değil, iktidarın haklılaştırılması ve sorumluluğu ön plandadır.

Cevap: Karizmatik otorite, olağanüstü kişilik özellikleri olan karizmatik bireyin koyduğu kurallara adanmaya dayalı otoritedir. Karizmatik otorite, bu kişinin olağanüstü niteliklerinden doğan meşruluktur ve halkın bu niteliklerin olduğuna inanması önemlidir. Karizmatik otorite de geleneksel otorite gibi demokratik ve modern bir nitelik taşımamasına rağmen, tüm modern devletlerde rastlanan bir olgudur. Modern devletin ortaya çıkışıyla geleneksel önderlik modernize edilmiştir. Karizmatik otorite tipinde iktidarın eylemlerinden çok kişiliğine ya da kişisel özelliklerine dayanır. Örneğin, güzel konuşma yeteneğiyle kitleleri etkileyebilen bir önderin otoritesi, karizmatik otoritedir. Weber’e göre bu tür otorite ilişkileri uzun süreli değildir; karizma sahibi önderin ömrüyle sınırlıdır ve bu yüzden geçiş aşamasındaki otorite tipidir. Rutinleşerek ya da geleneksel otoriteye ya da yasal-ussal otoriteye dönüşür.

Cevap: Siyaset Bilimi literatüründe “meşruluk” kavramı, tıpkı, egemenlik, otorite ve yasallık kavramları gibi geçmişten beri tartışma konusu olmuştur. Oldukça karmaşık ve çok boyutlu olan meşruluk kavramı iki belirleyici nitelik barındırır; yönetme hakkı veren usullerin var olduğu fikri ve, yönetim biçimini haklı çıkaracak şekilde yöneten ve yönetilenlerin beraberce paylaştığı ideoloji, rıza, inanç gibi dayanakların varlığı. Bu niteliklere dayalı olarak meşruluğun iki türünden bahsedilebilir: Usullere dayalı meşruluk ve esaslara dayalı meşruluk. Usullerden doğan meşruluk anlayışına göre, bir düzeni meşrulaştıran öğeler arasında kurallar ve karar alma süreçlerinde takip edilen usuller önceliklidir. Esaslardan doğan meşruluk anlayışına göre ise meşruluğun değerlendirilmesinde usuller değil, iktidarın haklılaştırılması ve sorumluluğu ön plandadır.

Cevap: Karizmatik otorite, olağanüstü kişilik özellikleri olan karizmatik bireyin koyduğu kurallara adanmaya dayalı otoritedir. Karizmatik otorite, bu kişinin olağanüstü niteliklerinden doğan meşruluktur ve halkın bu niteliklerin olduğuna inanması önemlidir. Karizmatik otorite de geleneksel otorite gibi demokratik ve modern bir nitelik taşımamasına rağmen, tüm modern devletlerde rastlanan bir olgudur. Modern devletin ortaya çıkışıyla geleneksel önderlik modernize edilmiştir. Karizmatik otorite tipinde iktidarın eylemlerinden çok kişiliğine ya da kişisel özelliklerine dayanır. Örneğin, güzel konuşma yeteneğiyle kitleleri etkileyebilen bir önderin otoritesi, karizmatik otoritedir. Weber’e göre bu tür otorite ilişkileri uzun süreli değildir; karizma sahibi önderin ömrüyle sınırlıdır ve bu yüzden geçiş aşamasındaki otorite tipidir. Rutinleşerek ya geleneksel otoriteye ya da yasal-ussal otoriteye dönüşür.

Weber tipolojisindeki bir diğer otorite ise dini kurallar ya da geleneklerle de akıl temel alınarak yapılmış ve kurallara dayalı olan otoritedir. Bu otorite tipinde meşru hükümdarlık, yasal konum ve işlevsel yeterliliğin geçerliliğine olan inanca dayanır. Bu otorite tipi bürokratlar tarafından kullanılır. Yasal-ussal otorite kapsamında ussal işlemler, usuller vardır. Meşruluk, hukuk tarafından tanımlanmış gayrişahsi usullerden doğar. Modern siyasal sistemler buna örnektir. Burada otorite konumu, gelenek ya da kutsallığa değil, üzerlerinde uzlaşılmış usullere dayanır. Bu tür otorite ilişkisinde itaatin kaynağı yasalardır. En güzel örneklerini modern anayasal yönetimler ve bürokrasilerin oluşturduğu bu tür otorite ilişkilerinde iktidarı, kabul görmüş usuller, tüzükler, yönetmelikler ve yasalar meşrulaştırır. Bu türden otorite ilişkilerinde yasallık ile meşruluk birbirine yaklaşır.

Etimolojik olarak kudret kelimesinden türeyen ve mülk, erk, saltanat, kontrol edebilme gücü gibi anlamlara gelen iktidar; genel anlamda bir bireyin yahut bireyler toplulu¤unun kendi istekleri doğrultusunda, rızaları olup olmadığına bakmaksızın diğer insanların davranışlarını etkileyebilme, yönlendirebilme veya denetleyebilmesi; toplumu yönetme, yönlendirme gücü, bu gücü elinde bulunduran otorite, ilişki veya organ anlam›na gelmektedir.

Kitle iletişim araçlarında imaj yaratma yöntemleriyle iktidar sahiplerinin abartılı bir tarzda sunulması; bayrak, vatan gibi bazı ulusal sembollere, geleneksel değerlere sürekli vurgu yapılması, mevcut iktidar ilişkisini meşrulaştırma ve iktidar sahiplerine itibar kazandırma çabalarıdır.

Toplumsal iktidarın üç biçimi vardır. Bunlar: (i) Ekonomik iktidar: Nadir olan mal ve kaynakları elde tutup diğerlerinin emek gücüne sahip olmak, (ii) ideolojik iktidar: Bir otorite tarafından desteklenen belirlenmiş bir yapıya ait fikirleri ve inançları elde tutmak, (iii) Siyasal iktidar: Fiziksel zor kullanmayı mümkün kılan bir takım donanımlara sahip olma ile temellenmiş yetki.

Modern sanayi toplumlarını çözümlemeye çalışan elitist teorinin öncüleri ise 20. yüzyıl düşünürlerinden Mosca, Mills, Pareto ve Michels’tir.

Schmitt savaş, afet gibi istisnai durumlarda devletin, anayasal bir sistemle işletiliyor olsa da egemen olarak hukuk sisteminin sınırlarını zorlayıp normları dahi çiğneyebildiğini belirtmiştir.

'Hukuki egemenlik, devletin ülkesi üzerindeki hiyerarşinin en üstünde yasa yapma otoritesine sahip olması ve bu otoriteyi kullanması anlamını barındırır.

Yasal-ussal otorite, geleneksel veya dinsel kurallar değil de akıl temel alınarak yapılan kurallarla işleyen otoritedir. Bu otoritenin en güzel örneği modern bürokrasidir.

Küreselleşme toplumların ekonomik, siyasal, kültürel, sosyal, teknolojik ve ekolojik alanlarda bütünleşmesi ve dayanışmanın artması sürecini ifade etmektedir. Dünyanın tek düze hale gelmesi değilse de farklılıkların azalması, gücün ve etkinin yerelden küresel alana taşınmasıdır.

Yaptırımlara karşı çıkma becerisi muhalefetin kapsamına girmektedir.

Marx elitist teorinin öncülerinden değildir.

Toplumsal düzlemde işleyen iktidarın kaynağı fiziksel (zor kullanma gücü, kuvvet kullanımı), ekonomik (maaş, ödüllendirme) veya sembolik (saygı, prestij, propaganda, meşruluk) olabilir.

İktidarın işlediği iki ana düzlemden bahsedilebilir: Siyasal iktidarın da yer aldığı kurumsal olarak işleyen yapısal iktidar (örneğin, devlet-yurttaş ilişkisi) ve kişiler arası ilişkiler üzerinden işleyen mikro-iktidar (örneğin, öğretmen-öğrenci ilişkisi). Sosyal iktidarın kapsayıcılığı çerçevesinde her iktidarın kaçınılmaz olarak aynı zamanda bir mikro iktidar ilişkisi olduğu belirtilmelidir.

Eliti, ‘yönetici sınıf’ olarak adlandıran Mosca’ya göre tüm toplumlar, yöneten ve yönetilen olarak iki sınıfa ayrılır. Gelmiş geçmiş bütün toplumlarda iyi örgütlenmiş seçkin azınlıklar, örgütsüz yığınlara hükmederler.

Özellikle modern demokratik devletlerdeki hukuki anlamda egemenlik, yukarıdan aşağıya işletilen tek yönlü bir süreç değil döngüsel bir sürece dönüşmüş ve yayılmıştır. Örneğin; devlet başkanı, en üst düzey yetkili olarak görülebilir ama seçmenler de karar verme sürecinde yer alır. Bu açıdan egemenlik döngüseldir. Yine modern demokrasilerde hiçbir kurum ya da kişi egemenliği yalnız başına kullanmaz karar almada yasama, yürütme, yargı organları, sivil toplum örgütleri vb. sürece müdahil olur. Bu da iktidar odaklarındaki çoğullaşmaya paralel olarak egemenliğin yayıldığının göstergesidir. Bununla birlikte egemen devlet, keyfi yönetim demek değildir. Demokratik düzenlerde, devlet mutlak egemenlik iddiasında olsa da alınan kararlarda, anayasal çerçevede hukuki bağlayıcılıkla beraber toplumsal katmanlar doğrudan ya da dolaylı bu karar süreçlerine katılırlar. Çoğulcu demokratik düzenlerde toplum kesimleri sivil toplum örgütleri aracılığıyla alınan kararları etkilerler. Bu açıdan egemenlik, hukuki -de jure olarak söz konusudur; fiiliyatta -de factoise mutlak egemenlikten söz edilemez. Egemenlik, fiilen her zaman sınırlandırılır.

Hukuki Egemenlik: Hukuki egemenlik, devletin ülkesi üzerindeki hiyerarşinin en üstünde yasa yapma otoritesine sahip olması ve bu otoriteyi kullanması anlamını barındırır.