SİYASET BİLİMİ - Deneme Sınavı - 3

Yönetişim kavramı, halkın siyasal süreçlere giderek daha fazla katılması anlamına gelmektedir ve bu durumu en fazla sağlayacak oluşumlar da sivil toplum kuruluşları (STK’lar) olarak belirmektedir. STK’lar, siyasal otoriteden bağımsız şekilde, belirli amaçlara ulaşmak için kâr amacı gütmeden çalışan oluşumlardır.

İnsanî Müdahale: Kendi vatandaşlarına karşı sürekli ve sistematik insan hakları ihlalleri gerçekleştirilen devletlere karşı silahlı güç kullanılarak yapılan müdahaledir.

...Ancak daimi üyelerden herhangi biri olumsuz oy kullanırsa yani veto ederse söz konusu karar reddedilmiş sayılır...

Doğru cevap haricindeki diğer şıklar ilgili bölümde AB organı olarak belirtilmiştir: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Avrupa Birliği’ne değil, Avrupa Konseyi’ne bağlı bir organdır.

...Özellikle küreselleşme süreciyle birlikte ulus-devletin geleneksel işlevlerinde büyük bir değişiklik olduğu görülmektedir.

Günümüzden yaklaşık beş yüz yıl
önce yaşayan Hollandalı hukukçu Hugo Grotius (1583-1645), Westphalia Anlaşmaları ile
hukuksal açıdan bağlayıcılık kazanacak
olan egemen devletler sisteminin kuramsal temellerini atan düşünür olarak
bilinir. Özellikle yaşadığı dönemde ülkelerarası ticaretin giderek artması nedeniyle bu alanı düzenleyecek bir hukuk sisteminin zorunluluğunu gören
Grotius bu ilişkiyi doğal hukuktan çıkardığı ilkelerle açıklamaya çalışmıştır.
Grotius’a göre devletler, diğer devletlerle olan ilişkilerinde diledikleri gibi
davranamazlar; belirli hukuksal ilkeleri gözeterek hareket etmek zorundadırlar. Söz konusu yaklaşım, devletlerin birbirlerini eşit statüde görmelerini sağlayan ve bu yönüyle barışçı bir uluslararası sistem oluşumuna kaynaklık eden ilk unsurdur. Ancak ülkeler arasındaki ilişkileri açıklamayı hedefleyen uluslararası ilişkiler disiplini 1900’lü yıllar ile birlikte ortaya çıkmıştır.

Küresel siyasal ilişkilerin doğuşu ve gelişimine ilişkin uluslararası ilişkiler kuramları arasında idealizm, realizm, Marksizm, ve eleştirel kuram işaret edilebilir. Farklı ülkeler arasındaki ilişkileri anlamlandırabilme amacından hareket eden uluslararası ilişkiler disiplini, barışa dönük idealist düşüncelerin sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Realizmin temelinde ise devletleri insan doğası ile özdeşleştirme anlayışı vardır. Realistlere göre nasıl her bir insanın kendi hayatına yönelik çıkar algısı varsa ve bencil duygularla hareket eden insanlar kendi çıkarlarını en üst düzeye çıkarmaya çalışıyorlarsa aynı durum devletler için de söz konusudur. Öte yandan, Marksizm, tıpkı bir ülke içindeki siyasetin dinamikleri gibi uluslararası alandaki gelişmeleri de ekonomik temelli olarak açıklar. Eleştirel Kuram ise uluslararası ilişkilerin yalnızca devletlerin tekeline bırakılamayacağı, bunların yönettikleri halkların da mümkün olan en fazla şekilde sürece katılması gerektiği anlayışından hareket eder. Aydınlanmacılık Uluslararası İlişkiler Kuramları arasında gösterilemez. Doğru cevap E'dir.

Birinci Dünya Savaşı’ndan yenik ayrılan Almanya’da Nasyonal Sosyalist; İtalya’da ise faşist rejimler, savaş sonrasında bu ülkelerde kırılan ulusal gururu onarmak iddiası ve amacıyla kısa sürede güç kazanmışlardır. Buna karşılık, savaşın galibi durumunda bulunan İngiltere ve Fransa gibi ülkeler ise güçlerinde azalma an- lamına gelebilecek hiçbir iş birliği ya da uzlaşma arayışına girmemişlerdir. 1917 yılında Rusya’da gerçekleşen Bolşevik Devrimi sonrasında kurulan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) ise kısa sürede Doğu Avrupa ve Orta Asya başta olmak üze- re pek çok bölgeyi kendi hegemonyası altına almıştır. SSCB sahip olduğu komünist ideolojiyi yayma mücadelesi vererek Batılı ülkelerin karşısında ciddi bir rakip olarak belirmiş ve gerçekleşen Bolşevik Devrimi ile Amerika Birleşik Devletleri arasında Soğuk Savaş’ın başlamasına ön ayak olmuştur.

İkinci Dünya Savaşı’nın bitişi, dünya ölçeğinde ülkelerin iki temel kutba ayrılmasına neden olmuştur. Bir tarafta, en güçlü temsilcisinin Amerika Birleşik Devletleri (ABD) olduğu liberal demokratik ülkeler bulunur. Diğer tarafta ise Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) öncülüğünde Doğu Bloku tabir edilen sosyalist devletler, bir başka deyişle demir perde ülkeleri yer alır. Adı geçen ülkeler 14 Mayıs 1955’te Varşova’da imzaladıkları bir anlaşma ile iş birliği yapma kararı aldıklarından bunlara Varşova Paktı ülkeleri de denir. Diğer kanat ise savunma amacıyla 4 Nisan 1949’da Washington Anlaşması aracılığıyla Kuzey Atlantik Anlaşması Örgütünü (NATO) oluşturmuşlardır.

20. yüzyılın sonlarına damgasını vuran en önemli kavramlardan biri küreselleşmedir. Küreselleşme, en genel şekilde, dünya ölçeğinde ülkeler ve toplumlar arasında kültürel, siyasal ve ekonomik etkileşimlerinin giderek artması, dolayısıyla insan topluluklarının giderek birbirlerine daha fazla yaklaşması anlamına gelir. İlk olarak 1980’lerin başlarında kullanılmaya başlanan küreselleşme kavramı, bütün insanlığı önemli ölçüde etkileyen ve âdeta içine çeken bir görünüm çizer. ABD’li iletişim bilimci Marshall McLuhan, bu durumu, küresel köy kavramı aracılığıyla açıklamaktadır.

1951 yılında Almanya ve Fransa, aralarına İtalya, Belçika, Hollanda ve Lüksemburg’u alarak İtalya’nın başkenti Roma’da Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu (AKÇT) Anlaşmasını imzalamışlardır. İş birliğinin kömür ve çelik ile başlaması, kendi mantığı içinde bakıldığında oldukça anlaşılabilir bir harekettir. Zira savaştan sonra bu ülkelerin yeniden hızlı bir kalkın- maya ihtiyaçları vardır ve kömür ile çelik sanayi hammaddesi olmak açısından önemli bir işleve sahiptir. Dolayısıyla Birliğin ilk ortaya çıkış amacı, hızlı bir sanayileşme ve kalkınma sağlamak için üye devletler arasında ticaret imkânlarının kolaylaştırılması ve geliştirilmesidir.

1990’lı yılların başında Doğu Bloku’nun dağılması, Avrupa Topluluğu için önemli dönüm noktalarından biri olmuştur. Zira üyelik yönünde özellikle eski komünist ülkelerin sürekli artan talepleri olmuştur. Bu nedenle, üyelik başvurusunda bulunan devletlerin karşılamaları gereken Kopenhag Kriterleri yayımlanmıştır. Avrupa Birliği’ne üye olmak isteyen devletlerin kendi iç yapılarında sağlamaları gereken siyasal özgürlükler, demokratik hakları benimseme, piyasa ekonomisine geçiş ve Birlik mevzuatına uyum sağlamayla ilgili ölçütler Kopenhag Kriterleri olarak bilinir.

AB’nin yasama işlevi, Avrupa Parlamentosu tarafından yerine getirilir. Avrupa Parlâmentosu, her ülkenin belirli sayıda temsilci göndermeleriyle oluşur. Parlâmento yasama işlevini Avrupa Birliği Konseyi ile birlikte yürütür. Birliğin tüm üye ülkeleri altı aylık süreler için dönüşümlü olarak Konsey Başkanlığını yaparlar. Daha önce belirttiğimiz gibi, devletlerin yasa yapma yetkisi egemenliklerinden kaynaklanır. Dolayısıyla kuramsal olarak hukuksal düzenlemeler yapmak isteyen herhangi bir oluşumun da egemenlikten kaynaklanan yetkilere ihtiyacı vardır. Bu nedenle, üye devletlerin her biri sahip oldukları ulusal egemenliğin bir kısmını AB’ye devrederler.

Ulus-devletin güç aşınımına girmesinin henüz 19. yüzyılda başladığı söylenebilir. Devletler arasındaki ilişkilerin genel çerçevesini belirleyen uluslararası hukukun güçlenmesiyle birlikte, Westphalia Anlaşmaları sonrası ortaya çıkan mutlak egemenlik anlayışı etkisini kaybetmeye başlamıştır. Zira uluslararası hukuk ile birlikte devletler, dünya ölçeğinde düzenin sağlanması için belirli ortak önceden kendilerine âdeta sınırsız bir hükmetme yetkisi veren egemenliklerini kısıtlamayı kabullendikleri anlamına gelir. Ancak ulus-devletlerin güçlerindeki ilkeler çerçevesinde uzlaşmayı kabullenmiş olmaktadır.

Ulus devletlerin güç kaybını gösteren çok sayıda somut örnekten bahsedilebilir. Bunlar arasında devletlerin artık yönettikleri topraklar ve halk üzerinde sınırsız bir hükmetme yetkisine sahip olmadıkları bir örnek olarak gösterilebilir. Ayrıca, küresel kapitalizmin yükselişi, ulus-devletlerin geleneksel işlevlerini sınırlayan bir başka nokta olarak belirir. Günümüzde devletler, ekonomik açıdan bir karar alırken altına imza koydukları uluslararası ekonomik anlaşmaları da- ha fazla dikkate almak zorunda kalırlar. Bu durum, tüm ülkeler için belirli fırsatlar sağlayan küresel ekonomik sistemden kopmama arayışlarının bir sonucu olarak belirir. Ek olarak, Ulus devletlerin güçlerinde azalmaya neden olan başka bir etmen de yeni bir örgütlenme tarzı olarak Avrupa Birliği’ne benzer ulus üstü oluşumların uluslararası sisteme girmesidir.