SİYASET BİLİMİ - Deneme Sınavı - 14

Doğru cevap E şıkkıdır.

Amerikalı Siyaset bilimci olan Robert Dahl'ın demokrasi kavramı yerine tercih ettiği poliarşi kavramı tek kişinin yönetimi anlamında kullanılan monarşinin tersine "çoğun yönetimi anlamına gelmektedir. Bu kapsamda, Robert Dahl demokrasi yerine “çoğun yönetimi” anlamına gelen poliarşi kavramını tercih eder ve poliarşiyi “mümkün olduğunca fazla sayıda vatandaşın uzun bir zaman boyunca arzularına cevap verebilen bir sistem” olarak tanımlar.

Modern devletlerin yönetim tarzı olarak demokrasi, öncelikle halkın kendi adına ülke yönetimini gerçekleştirecek yöneticileri çok partinin katılabildiği rekabetçi seçimlerle işbaşına getirmesi ile ilgilidir. Dolayısıyla seçimler demokrasinin en önemli öğelerinden biridir. Ancak çağdaş demokrasiler, sadece serbest ve adil seçimlerden ibaret olmayıp, aynı zamanda hukukun üstünlüğü, güçler ayrılığı, fikir, ifade, örgütlenme, din ve vicdan özgürlüğünü de içine alan temel hak ve hürriyetlerin korunmasına dayanır.

Demokrasinin beşiği olarak bilinen Antik Yunan, hem oluşturdukları şehirdevletleri tecrübesiyle hem de Sokrates (M.Ö. 470-399), Eflatun (M.Ö. 427-347) ve Aristo (M.Ö. 384-322) gibi siyasal düşünürleriyle demokrasinin gelişimine katkı sağlamıştır. Doğrudan demokrasinin ilk örneği olarak kabul edilen Antik Yunan siyasal sistemi, Atina demokrasisi olarak da bilinir. Teoride şehir-devletindeki bütün yurttaşlar mecliste oy verme ve fikrini söyleme hakkına sahipken uygulamada kadınlar, köleler ve o şehir-devletinde doğmayan yabancı kökenli metikler bu haklardan yoksundu. Yaklaşık üç yüz bin nüfuslu Atina’da, bu kümeler dışında kalan ve sayısı yaklaşık otuz bin olduğu tahmin edilen yetişkin erkek nüfus, oy verme ve yönetim sürecine etkin bir şekilde katılma hakkına sahiptir.

Orta Çağ’da demokrasi adına en önemli gelişme, “Büyük Sözleşme” olarak da bilinen Magna Carta’nın 1215 yılında İngiltere’de ilan edilmesidir. Kral’ın yetkilerinin sınırlandırıldığı bu sözleşme, anayasacılık hareketinin başlangıcı olarak kabul edildiğinden tarihî bir öneme sahiptir

Rousseau da liberal teoriye ve Fransız Devrimi’ne yaptığı katkılarla bu dönemde öne çıkan isimlerden biridir. Rousseau’nun teorisinde vurgulanan en temel kavramlar eşitlik, özgürlük ve genel iradedir. Rousseau, birey iradesine genel iradenin bir parçası olması bağlamında önem atfeder ancak bireysel iradeyi genel iradenin altında konumlandırır. Rousseau’nun toplumsal sözleşme kuramına göre insanlar mülkiyet ilişkileri kurulmadan önce barışçıl, eşit ve özgür bir yaşayışa sahiptiler. Bu şartlara yeniden dönmek mümkün değildir ancak insanlar en başta bir sözleşmeyle hak ve yetkilerinin bir kısmını topluma devrederek başka bir ifadeyle genel ve ortak iyi için kendi özgürlüklerinin bir kısmından feragat ederek eski doğal şartlarına yaklaşabilirler. Rousseau toplumsal mutabakat ve barış koşullarının oluşması için bireysel çıkardan ziyade, ortak faydaya dikkat çekmektedir.

Tocqueville, siyaset bilimi klasikleri arasında yer alan “Amerika’da Demokrasi” adlı eserinde, demokrasinin Amerika’da gelişmesi ve kök salmasının sebeplerini analiz eder. Din ve mülkiyet özgürlüğü de dâhil olmak üzere bireysel özgürlüklere ve fırsat eşitliğine dikkati çeken Tocqueville’e göre, aristokratik bir sınıf yerine güçlü bir orta sınıfın varlığı, federalizmin getirdiği adem-i merkeziyetçi yapı ve güçlü bir sivil toplum örgütlenmesi, Amerika’da demokrasinin gelişimindeki en temel faktörlerdir.

Doğrudan demokrasi temel olarak halkın aracılara gerek kalmaksızın kendi kendini doğrudan yönettiği bir yönetim şekli olarak tanımlanabilir. Doğrudan demokrasi üç unsuru ön planda tutar:
1. Halk katılımı,
2. Çoğunluk yönetimi,
3. Siyasal eşitlik.
Doğrudan demokrasinin en eski ve önemli örneği antik Yunan kent devleti olan Atina’da gerçekleştirilmiştir. M.Ö. beşinci yüzyılda Atina’da halkın geliştirmiş olduğu kurum ve inançlar, bugünün ölçülerinde bile rahatlıkla demokrasi olarak adlandırılabilir. Bu dönemde özgür, yetişkin erkekler toplumun birlikte yönetiminde rol üstlenmiştir. Ancak şunu da belirtmek gerekir ki Atina toplumunda kadınlar, köleler, yabancılar ve yirmi yaşın altındaki erkekler yönetim sürecine dâhil edilmemişlerdir. Bunlar dışındaki yetişkin erkek yurttaşlar yılda on kez toplanan bir meclisin üyeleri olarak Atina’daki kamu işlerini yürütürlerdi.

Çoğunlukçu demokrasi modelinin diğer bir özelliği tek meclis ya da tek meclis
gibi çalışan asimetrik çift meclis sistemidir. İngiliz parlamentosu halkın oylarıyla
seçilen Avam Kamarası ve veraset yoluyla seçilen Lordlar Kamarası olmak üzere iki meclisten oluşur. Ancak, bu iki meclis arasında asimetrik bir denge olup
yasama işlerinin neredeyse tamamı Avam Kamarası tarafından gerçekleştirilir.
Lordlar Kamarası yapılan kanunları bir süre için geciktirebilmenin ötesinde bir
işleve sahip değildir. Dolayısıyla çoğunlukçu modeli tek meclisli bir sistem olarak
değerlendirmek mümkündür.
Çoğunlukçu demokrasi modelinin en temel özelliklerinden bir tanesi de iki partili sistemdir. İngiltere’de geleneksel olarak iki güçlü parti vardır: (1) Muhafazakar
Parti, (2) İşçi Partisi. İki partili sistemle, İngiltere’de iki parti dışında başka partilerin olmadığı anlamı çıkarılmamalıdır. Liberaller ve Sosyal Demokratlar gibi
başka partiler de vardır ancak iktidar olma ya da güçlü bir muhalefet oluşturma
anlamında bu partiler fazla bir etkinliğe sahip değildir. Hükümet, genelde mecliste çoğunluğu elde eden iki büyük partiden biri tarafından kurulur; diğer parti de
güçlü bir muhalefet görevini üstlenir.
Çoğunlukçu demokrasi modelindeki iki partili sistem, bu sistemi uygulayan
ülkelerin siyasal yönden türdeş yapısıyla ilgilidir. İngiliz siyasal hayatında, partiler
sadece sosyo-ekonomik sorun boyutuyla sağ-sol şeklinde birbirlerinden ayrılırlar.
İşçi Partisi, alt sınıfa veya işçi sınıfına hitap eden ortanın solunu, Muhafazakar
Parti ise orta ve üst sınıflara hitap eden ortanın sağını temsil eder. Dinsel, yerel
ve etnik çatışma boyutları anlamında bazı istisnalar olmakla birlikte, homojen
İngiliz toplumunda ana partiler özellikle sosyo-ekonomik konularda ortaya koydukları açık ve tutarlı politikalarla birbirinden ayrılırlar.
Westminster demokrasi modelinin bir diğer özelliği çoğunlukçu seçim sistemidir. İngiltere’de Avam Kamarası’nın 650 üyesi, 650 farklı seçim bölgesinde
her partinin gösterdiği tek aday ya da bağımsız adaylar arasından nispi çoğunluk
sistemine göre seçilir. Bu yüzden bu sisteme, “çizgiyi ilk geçen seçim sistemi” de
denir. Adaylardan çoğunluğun oylarını alan; çoğunluk yoksa, en çok oyu alan
meclise seçilir. Bu seçim sistemi bir taraftan temsilde adaletsiz sonuçlar doğurduğu için olumsuz, ancak diğer taraftan iki partili sistemi teşvik edip istikrarlı
hükümetlerin doğmasına yol açtığı için olumlu eleştiriler almaktadır.
Çoğunlukçu demokrasi modelini uygulayan İngiltere’de yazılı tek bir anayasa
metni yoktur. Bunun yerine bir takım temel kanunlar ve yazılı olmayan demokratik gelenekler vardır. Temel olarak Parlamento’nun üstünlüğünden söz edilebilir.
Parlamento bir zorunluluk olmamasına rağmen, genel olarak yazılı olmayan bu
geleneklere uyar. İngiltere’de anayasa hükmünde sayılabilecek temel kanunlar vardır ancak Parlamento istediği zaman bu temel kanunları da diğerleri gibi rahatlıkla değiştirebilir. Mahkemelerin yargı yoluyla kanunları denetleme yetkisi yoktur.
Yani Parlamento nihai egemen güçtür. Dolayısıyla Parlamento’nun egemenliği
çoğunlukçu demokrasi modelinin en önemli özelliğidir.
Çoğunlukçu demokrasi modelini uygulayan İngiltere gibi ülkelerde genelde
üniter yapı ve merkeziyetçi yönetim söz konusudur. Başka bir ifadeyle yürütme,
yasama ve yargı erkleri tek bir merkezde toplanmıştır. İngiltere’de yerel yönetimlere bazı yetkiler verilmiştir. Ancak bunlar oluşumlarını merkezî hükümete borçludurlar. Federal sistemlerden farklı olarak yerel yönetimlerin yetki ve sorumlulukları anayasal garanti altında değildir. Ayrıca yerel yönetimler mali bakımdan
da merkezî hükümete bağımlıdırlar.

Siyaset bilimcilerin bir kısmı, daha önce de ifade edildiği gibi, komünizm sonrası alternatif tek sistemin demokrasi veya demokrasinin bir çeşidi olduğu iddiasındadır. Francis Fukuyama’nın klasikleşmiş “tarihin sonu” tezi, bu görüşü en çarpıcı şekilde ileri süren çalışmaların başında gelmektedir. Fukuyama, özetle komünizme dayalı sistemlerin ortadan kalkmasını, bir çeşit “tarihin sonu” olarak değerlendirmiş ve bundan sonraki dönemde liberal demokrasinin dünyadaki tüm ülkeler açısından tek alternatif konumunda olduğunu ileri sürmüştür.

Tarihin Sonu Tezi: Amerikalı siyaset bilimci Francis Fukuyama’nın ortaya attığı “tarihin
sonu tezi,” 1990’lı yıllarda komünizme dayalı sistemlerin ortadan kalkmasıyla liberal demokrasinin zafer ilan ettiğini ve liberal demokrasinin bundan sonra tüm devletler için yegane alternatif yönetim tarzı olduğunu ileri sürer.

Fareed Zakaria (1999) ise klasikleşmiş çalışmasında komünizm sonrası ülkelerin “illiberal demokrasi” diye adlandırdığı liberal olmayan bir demokrasi çeşidine yöneldiklerini ileri sürer. Sadece komünizm sonrası örnekleri değil, dünya
üzerindeki mevcut demokrasilerin büyük bir çoğunluğunu liberal olmayan demokrasiler olarak adlandıran Zakaria’ya göre, bu demokrasiler özgür kurumlardan ve liberal anayasalardan yoksundur. Bu demokrasi çeşidiyle yönetilen ülkelerde, sistem büyük oranda sadece düzenli yapılan seçimlere dayanır ve iktidarın gücünü sınırlandıran mekanizmalardan yoksundur. Bu bağlamda, liberal olmayan demokrasilerin en tipik özelliği, hukuk devletinin zayıflığı ve güçler ayrılığı ilkesinin yeterince uygulanmamasıdır.