SÜREÇ MODELLEME VE ANALİZİ

Süreç Modelleme (Process Modeling): Verinin elde edilmesi, işlenmesi, saklanması süreçlerinin ve sistem bileşenleri arasında gerçekleşen veri hareketlerinin grafiksel temsilidir.

Veri Akış Diyagramı (Data Flow Diagram-DFD): Sistem içindeki haricî varlıklar, süreçler ve veri depoları arasında gerçekleşen veri hareketlerini gösteren grafiksel bir araçtır.

Haricî Varlıklar (External Entity): Sistemde bulunan verinin kaynağını ya da verinin gideceği hedefi gösterir.

Süreç (Process): Verinin elde edilmesi, dönüştürülmesi, saklanması veya dağıtılması amacıyla gerçekleştirilen işletme ya da bilgi sistemi faaliyetler bütünüdür.

Veri Akışı (Data Flow): Verinin sistem içinde gerçekleştirdiği ve yönü belli olan hareketidir.

Mantıksal Veri Koleksiyonu: Belirli bir mantık altında bir araya getirilmiş birden fazla veriden oluşan yapıdır.

Yukarıdan-Aşağıya Yaklaşım (Top-Down Approach): Veri işleme ve bilgi sıralama stratejisidir. Ayrıştırma (decomposition) olarak da isimlendirilen bu yaklaşımda genel sistem her adımda kendini meydana getiren alt sistemlere bölünür ve ayrıntılandırılır.

Bağlam Diyagram (Context Diagram): Sistemin sınırlarını, sistemle etkileşimde bulunan haricî varlıkları ve sistem ile haricî varlıklar arasındaki temel öneme sahip veri akışlarını gösteren VAD’dır.

Üst Süreç (Parent Process): Bir sonraki alt düzey VAD içinde alt süreçlere ayrıştırılabilen süreçtir.

Alt Düzey VAD (Child DFD): Bir VAD içinde yer alan sürecin alt süreçlere ayrıştırılmasıyla elde edilen VAD’dır.

Dengeleme (Balancing): VAD üzerindeki bir sürecin daha alt düzey VAD’a ayrıştırılmasında girdi ve çıktıların korunmasıdır.

Süreç Tanımlama Formu: VAD üzerindeki süreçlerin tanımlanması amacıyla kullanılan ve sistem analistleri tarafından hazırlanan bir kâğıt form ya da bilgisayar destekli sistem geliştirme araçlarındaki bir form ekranıdır.

Karar tablosu, süreç içinde karşılaşılabilecek koşul ve bu koşullara karşılık uygulanması gereken kuralların her bir birleşimini gösteren mantıksal yapıdır.

Yapısal dil (structured english), süreçlerin mantıksal olarak ifade edilmesine olanak sağlayan ve standart ingilizce kelimelerden oluşturulmuş bir alt kümedir. Yapılandırılmış dil ve ingilizce “pseudo code“ kelimesinin karşılığı olan “sözde kod” tanımları eş anlamlı olarak kullanılmaktadır.

Süreç mantığını modelleme yöntemi olarak yapısal dil yöntemi kullanıldığında aşağıdaki kurallara uyulması faydalı olacaktır:

i. Sıralı (ardışık) işlemler, karar işlemleri, durum kontrolleri ve döngü (tekrarlama) işlemleri için oluşturulmuş dört temel yapı bloğu kullanılmalıdır.

ii. Kolay okunabilir olması amacıyla girintili yazılmalıdır.

iii. Süreç kurallarını tanımlayıcı özellikte sınırlı sayıda kelime kullanılmalıdır.

Süreç tanımlama formlarına aşağıdaki bilgiler girilir:

i. Süreç Numarası: VAD üzerindeki süreç numarası ile aynı olmalıdır. Bu özellik, sistem analistinin herhangi bir süreç üzerinde çalışmasına, süreci gözden geçirmesine olanak sağlar.

ii. Süreç adı: VAD üzerindeki süreç adı ile aynı olmalıdır.

iii. Süreç tanımı: Sürecin hangi işlemi gerçekleştirdiği ile ilgili kısa bir açıklama yazılmalıdır.

iv. Girdi veri akışları: VAD üzerinde süreç içinde işlenmek üzere gelen veri akış listesi belirtilir.

v. Çıktı veri akışları: VAD üzerinde süreç içinde işlendikten sonra süreç dışına gönderilen veri akış listesi belirtilir.

vi. Süreç tipi: Sürecin nasıl gerçekleştirileceği açıklanır. Süreç; elle, otomatik ya da çevrimiçi olabilir. Çevrimiçi ve bilgisayar destekli işleyecek süreçler için ekran tasarımı yapılır. Elle işleyecek süreçler için ise ayrıntılı tanımlanmış yönergelerin oluşturulması gerekmektedir.

vii. Mevcut kod ve yönergeler: Süreç içerisinde daha önceden yazılmış program kodları ve hazırlanmış yönergeler kullanılabilir. Bu bölümde alt program, yordam, fonksiyon, web servisi, uygulama programlama arayüzü (API) ya da kütüphane isimleri vb. program bileşenleri ile yönerge isimleri yer almalıdır.

viii. Süreç mantıksal modeli: Süreçte gerçekleştirilecek işleve ait kuralların programlama dili yerine günlük konuşma dilinde açıklandığı bölümdür. Bu kurallar; yordamlar, bazı koşul durumları ve formülleri içerir. Bu bölümde çoğu zaman yapısal dil, karar tabloları veya karar ağaçları modelleme yöntemleri kullanılabilir.

ix. Çözülmeyen soru ve sorunlar: Sürecin mantıksal modellemesi sırasında karşılaşılan ve cevaplanmamış soru ve sorunlar buraya yazılır. Bu soru ve sorunlarla ilgili olarak ilgili kullanıcılar ile yapılacak görüşmeler sonucunda sistem tasarımına yeni süreçler eklenebilir.

Sistem analistleri, iş süreçleri ile ilgili olarak VAD’larını oluştururken yukarıdan-aşağıya bakış açısıyla, veri akışlarını aşağıda listelenen yedi adet adımı izleyerek kavramsallaştırır.

i. İş süreçlerinin bir listesi oluşturulur ve farklı haricî varlıklar, veri akışları, süreçler ve veri depoları belirlenir.

ii. Haricî varlıkları ve veri akış yönlerini gösteren bağlam diyagramı oluşturulur. Bu diyagram, sisteme ait çok genel bir diyagramdır ve diyagram üzerinde ayrıntılı bir süreç ya da veri deposu bulunmaz.

iii. İkinci aşamada “düzey 0 VAD” çizilir. Bağlam diyagramda belirtilmiş olan giriş ve çıkışlar sabit kalırken, bağlam diyagramda yer alan süreç üç ile dokuz süreç arasında yeni alt süreçlere ayrıştırılır. Veri depoları da kullanılarak, daha düşük düzeyde yeni veri akışları gösterilir.

iv. Düzey 0 VAD içinde yer alan her bir süreç için alt düzey VAD’lar çizilir. Düzey 0 VAD’da yer alan süreçlerin parçalanmasıyla elde edilen diyagramlara çocuk VAD ya da alt VAD adı da verilmektedir.

v. Hatalar kontrol edilir ve her bir süreç ile veri akışına verilen isimlerin anlamlı olması sağlanır.

vi. Elde edilen mantıksal VAD kullanılarak fiziksel VAD elde edilir. El ile gerçekleşen ve bilgisayar ile gerçekleşen süreçler arasında ayrımlar yapılır. Gerçek dosyalar ve raporlamalar, isimleriyle tanımlanır. Sürecin başarı ile tamamlandığını ya da hata meydana geldiğini göstermek amacıyla kontroller eklenir.

vii. Programlama veya uygulamayı kolaylaştırmak amacıyla, fiziksel VAD üzerindeki diyagram parçaları gruplanabilir.

Veri deposu bileşeninin diyagramda kullanılmasında aşağıdaki kurallara uyulması gerekmektedir.

i. Veri bir veri deposundan diğer veri deposuna doğrudan hareket edemez. Veri mutlaka bir süreç yardımıyla hareket etmelidir.

ii. Veri, bir haricî girdi varlıktan doğrudan veri deposuna hareket edemez. Veri, haricî girdi varlıktan veriyi alan ve aldığı veriyi veri deposuna saklayan bir süreç üzerinden hareket etmek zorundadır.

iii. Veri, veri deposundan haricî çıktı bir varlığa doğrudan hareket edemez. Veri, veri deposundan veriyi alan ve aldığı veriyi haricî çıktı varlığına gönderen bir süreç üzerinden hareket etmek zorundadır.

Haricî varlıkların diyagramda kullanılmasında aşağıdaki kurallara uyulması gerekmektedir.

i. Veri bir haricî varlıktan diğerine doğrudan hareket edemez. Eğer bu veri sistem için gerekli ise mutlaka bir süreç üzerinden taşınmalıdır. Aksi durumda VAD üzerinde veri akışı gösterilmez.

ii. Haricî varlıklar bir isim veya isim tamlaması ile ifade edilirler

VAD’lar geliştirilecek olan bilgi sisteminin modellenmesinde aşağıda belirtilen üç konuda yardımcı olmaktadır: i. Verinin nasıl hareket edeceğini gösterir, ii. Veri hareketleri arasındaki ilişkilerin neler olduğunu açıklar, iii. Verinin belirli bölgelerde nasıl saklanacağını gösterir.