KULLANIM DURUM VE VERİ MODELLEME

Model: Gerçek sistemin grafiksel gösterimidir.

Kullanım Durum (Use Case): İşletme faaliyetleri, bu faaliyetlerin kim tarafından başlatıldığı ve bu faaliyetlere bilgi sisteminin nasıl cevap vereceği açısından sistem fonksiyonlarının modelidir.

Kullanıcı merkezli sistem geliştirme, paydaşların ihtiyaçlarının ve sistemin geliştirilme nedenlerinin anlaşılması temeline dayanan sistem geliştirme sürecidir.

Ivar Jacobson: 1986 yılında kullanım durumu belirtmede kullanılan görsel modelleme tekniğini ilk kez kodlamıştır.

Kullanım durum modellemenin sağladığı faydalardan bazıları aşağıda verilmiştir:

• İşlevsel gereksinimleri belirleyen bir araç sağlar.
• Geliştirilecek sistemin kapsamının, yönetilebilir alt parçalara ayrıştırılmasına yardımcı olur.
• Sistem içerisindeki farklı paydaşların kolaylıkla anlayabileceği ortak bir dil sağlar. • Sistem geliştirme etkinliklerinin tanımlanmasına, atanmasına, izlenmesine, kontrol edilmesine ve yönetilmesine olanak sağlar.
• Proje kapsamının, harcanacak çabanın ve zamanlamasının tahmin edilmesine yardımcı olur.
• Hem kullanıcı yardım sistemi ve kılavuzlarının hem de sistem geliştirme raporlarının belgelenmesine yardımcı olur.
• Test planlarının yapılması ve test durumlarının tanımlanması için uygun bir araçtır.
• Gereksinimlerin izlenebilirliğini sağlar.
• Veri nesneleri veya varlıkların tanımlanması için bir başlangıç noktasıdır.
• Kullanıcı ve sistem arayüzlerinin tasarımı için işlevsel özelliklerin belirlenmesine yardımcı olur.
• Ekleme, değiştirme, silme ve okuma gibi veritabanı erişim gereksinimlerinin tanımlanmasına olanak sağlar.
• Sistem geliştirme projesinin idaresi için bir çerçeve sunar.

Kullanım durum modellemesi iki temel çıktı sağlar. İlki, geliştirilen sistemde bulunan kullanım durumları, kullanıcıları ve ikisi arasındaki ilişkileri gösteren kullanım durum diyagramıdır. Diğer temel çıktı, her bir işletme faaliyetinin ayrıntılarının verildiği kullanım durum hikâyesidir. İş etkinliği süresince kullanıcı ile sistem arasında gerçekleşecek etkileşimin, nasıl gerçekleşeceği kullanım durum hikâyesinde belirtilir. 

Kullanım durumun yazılı olarak ifade edilmesidir. İş etkinliği süresince kullanıcı ile sistem arasında gerçekleşecek etkileşimin, nasıl gerçekleşeceği kullanım durum hikâyesinde belirtilir. Kullanım durum hikâyesi, kullanım durum formu olarak da adlandırılmaktadır ve bu belgelerin kesin bir biçimi bulunmamaktadır. Kullanım durum formları içinde bulunması gereken bilgiler tamamen sistemin büyüklüğüne ve sistemde bulunacak içeriğe bağlıdır.

Kullanım durum diyagramlarının dört temel bileşeni bulunmaktadır:

i. Kullanım Durumlar ii. Aktörler iii. İlişkiler iv. Sistem Sınırı

Kullanım durum modellemede, belli bir sistem işlevini gerçekleştirmeye yönelik olarak sistemle etkileşime giren kullanıcılar aktör olarak tanımlanmaktadır. Aktörler; kullanıcılar, kurumlar, bilgisayar programları, haricî donanımlar kısacası sistemde gerçekleşen olayları başlatan veya tetikleyen sistem bileşenleridir. Sistemde bulunan zamansal olaylarda ise aktör zamandır. Birçok bilgi sisteminde belirli takvim veya saatlerde tetiklenen iş olayları bulunmaktadır.

Zamansal Olay (Temporal Event): Zaman tarafından tetiklenen sistem olaylarını ifade eder.

Aktörler,

• Birincil iş aktörleri,
• Birincil sistem aktörleri,
• Haricî sunucu aktörleri,
• Haricî alıcı aktörler olmak üzere dört grup altında toplanabilir.

Birincil sistem aktörü, bir iş veya sistem olayını başlatmak ya da tetiklemek için sistem ile doğrudan etkileşimde bulunan paydaşlardır. Bazı durumlarda birincil iş aktörü ve birincil sistem aktörü aynı kişi olabilir. Bu duruma hastanede muayene olmak amacıyla telefon ya da İnternet yardımıyla randevu alan hastayı örnek verebiliriz.

Bağıntı İlişkisi (Association Relationship): Kullanım durum diyagramında kullanım durum ile aktör arasındaki ilişkidir.

Genişletme İlişkisi (Extends Relationship): Bir kullanım durumun yeni işlevler kazandırılması amacıyla başka bir kullanım durum ile ilişkilendirilmesidir.

Eklenti Kullanım Durum (Extension Use Case): Birden fazla kullanım durumda yer alabilecek ortak işlevleri içeren kullanım durumdur.

Kavramsal Taslak (Blueprint): Fiziksel bir nesnenin nasıl yapılacağını ya da oluşturulacağını gösteren ayrıntılı plandır.

Veri Yaşam Döngüsü (Data Life Cycle): Sistem içinde gerekli olduğuna karar verilen verilerin dış dünyadan toplanmasından, eskimesine veya veriye ihtiyacın ortadan kalkmasına kadar geçen süreçtir.

Varlık ilişki diyagramlarında; varlık, öznitelik ve ilişki olmak üzere üç temel öge bulunmaktadır.

Fiziksel veri modeli, kullanıcı grupları ile iletişim aracı olarak kullanımı en düşük veri modelidir. Birinci amaç, veritabanı sistemi geliştirici ve uygulayıcıları için kavramsal taslak olarak kullanımdır.

Varlık İlişki Diyagramları (Entity Relationship Diagram): Kısaca ER olarak isimlendirilen diyagramlar, ilişkisel veritabanlarının tasarımında verinin kavramsal gösterimi amacıyla kullanılır.