SINIF YÖNETİMİ

Ders planının ön değerlendirilmesinde kullanılan ölçütler:

Öğretmen, her eğitim dönemi öncesinde, o dönemde yapacaklarını plânlar. Bunlar, okul yönetimince yapılacak işlerle uyumlu olmalıdır. Bu plânın çıkış noktası, önce Millî Eğitimin, sonra o okul düzeyinin, sonra o dersin amaçlarıdır. Plân ve programlar, bu amaçlar sıra dizininde yazılı olanların öğrencilerce yapılmasına hizmet edecek olan araçlardır.

Eğitimde bir dersin programı, (okutulacak konular listesi) bakanlıkça hazırlanarak okullara gönderilir. Bu program, o dersin amaçlarını gerçekleştirecek uygunlukta olmalıdır. Öğretmen, o dersin amaçlarından yola çıkarak, bu programı kullanarak, o amaçlara ulaştırıcı etkinliklerin yıllık, günlük, ünite plânlarını yapar.

Bu iş için önce amaçlar sıra dizini incelenmelidir. Millî Eğitim Temel Kanunu’nda yazılı olan Türk Millî Eğitimi’nin amaçları geneldir, eğitsel çabalar için genel hedefler koyar, ayrıntıya inmez. Ayrıntılı amaçlara, amaçlar sıra dizini ile bakanlığın gönderdiği programlarda bulunan açıklamalarla ulaşılır.

Bakanlığın belirlediği ders programlarının amaçlar kısmında, hedefler ve davranışlar da yer alabilmektedir. Bunlar yoksa hazırlayacak olan öğretmendir. Hedeflerin ve hedef davranışların nasıl belirlenip yazılacağı, Program Geliştirme derslerinde gösterilir.

Bu belirlemenin dikkat çekici yanları ilköğretim okulu programında şöyle yer almıştır:

Her öğrenci gücünün yettiği oranda yetiştirilmektedir. Beşlik bir not sisteminde iki alanın da beş alanın da geçiyor olması, bu ilkenin uygulanışına bir örnektir. Öğrenciler yetiştirilirken, yeteneklerine, ilgi ve gereksinimlerine bakılmalı, öğretmen, onun olabildiği kadar gelişimine destek olmalıdır.

Program hazırlanırken, onun öğrenciye göre olma esnekliği gözetilmelidir. Bu yapılmayıp gereksiz zorlamalara gidilirse, öğrenci önüne konan hedeflere ulaşamayacağını düşünürse, ilgisini yitirir, dersine yönelmez, okula gelmemeyi seçebilir, dersten kopabilir.

Öğrencilere, bir süre sonra değişebilecek, herhangi bir kaynakta bulunabilecek, sahip olunması bir yarar sağlamayacak gereksiz bilgiler vermek yerine, hedef davranışlara götürücü bir eğitim esas alınmalıdır. Öğrenci, bilginin nereden ve nasıl alınacağını, nasıl değerlendirileceğini, gerçek olan ve olmayan bilgiyi nasıl ayıracağını, nasıl kullanacağını, düşüneceğini, geliştireceğini bilip yapabilmeli, beynini bilgi deposu olarak değil, bilgiyi kullanan bir makine olarak değerlendirebilmelidir. Bunlar için de, kitaplarda yer alan çok konu ve bilginin ezberlenmesi yerine az konu ve bilgi, birbirinden kopuk ve yararsız bilgiler yerine gerçek yaşamla ve birbirleriyle ilişkilendirilmiş bilgi, zihinde saklanmaya değil, kullanılmaya dönük bilgi yeğlenmelidir. Eğitim, bu nedenlerle, bilginin niteliğine, gerekliliğine bakılmadan ezberlendiği bir süreç değil, onu araç olarak kullanıp, hedeflenen davranışları gösterebilme işidir. Bir ülkenin alanının, bir nehrin uzunluğunun, kimin kaç ton demir-kömür ürettiğinin ezberletilmesi, amaç dışı eylemlerdir.

Bakanlığın hazırlayıp gönderdiği ders programları, ülkenin her yöresi için genel bir “çerçeve” programdır. Bırakın ülkenin her yöresini, bir kentindeki, bir okulundaki aynı sınıfın birden fazla şubesindeki öğrenciler bile birbirinin aynı değildir. Bakanlık da bu bilinçle, öğretmenlere, programlarla öğrencilerin uyumunu sağlama görevi ve hakkı vermiştir. Öğrencilerin hazır bulunuşluk düzeylerinin, diğer özelliklerinin, çevrenin gerektirdiği ekleme ve çıkarmaları yapmak öğretmenin işidir. Bakanlıkça gönderilen “çerçeve” programın her okulun “penceresine”, amaçlar gözetilerek uyarlanması gerekir. Dahası öğretmenin görevi, amaçlarla program arasında gördüğü uyumsuzlukları ve program değişikliği önerilerini bakanlığa bildirmektir.

Gelecekteki her değişim bilinemeyebileceğinden, plânın, gelecekteki değişmelere uyarlanabilecek esneklikte olması gerekir. Bu nedenle, öğretmenin plânlara ek çalışmalar koyması iyi olur. Bir uygulamayı gerçekleştirecek öğrenci grubunun o gün okula gelmemesi, bir araç veya makinanın arıza yapması, elektriklerin kesilmesi gibi durumlarda, plânlara yeni şekiller verilebilmelidir. Plânlar, düzen içinde hazırlanmalı, bireysel yaratıcılıklara engel olmamalıdır. O anda oluşuveren bir yenilik, farklılık plâna girebilmeli, plân açık uçlu olmalıdır.

Öğretmen, amaçlara hizmet eden, ama plânda yer almayan yaratıcı öğrenci etkinliklerini desteklemelidir. Amaca uygun ama plân dışı yaratıcı etkinliklerin aldığı zaman, daha sonraki düzenlemelerle kazanılabilir. Uygun bir ortam düzeni, yöntem ve araçlar, becerili bir öğretmen ve isteklendirilip hazırlanmış öğrencilerle, eğitim zamanı kısaltılabilir.

Araç-gereçlerin plânlanmasında bulunma ve uygulanma kolaylıkları, çokluk, herkesin kullanabilmesi, hedef davranışlara tam uygunluk gözetilmelidir. Öğrenci yapımı araçlar, yaratıcılığı, kullanım çeşitliliğini artırır. Bu niteliklerdeki araçlar, deneyim yolu ile kalıcı, etkili, geliştirici öğrenme sağlar, zaman kazandırır, öğretmenin herkesle ilgilenebilmesine olanak verir, öğrenciye özgüven sağlar. Plânlarda görselliğin ve uygulamanın artırılması, öğrenmeyi de etkili kılar. Bilgisayar ve onunla birlikte kullanılan araçlar, öğrenme sürecini kısaltır, düzeltme ve geliştirmeyi sistemleştirip kolaylaştırır, özdenetimi sağlar, başkalarına gereksinimi azaltır, yaparak, yaşayarak öğrenme fırsatı verir, sorumluluğu çoğaltır, bilgi ve örneğe ulaşmayı, ondan yararlanmayı kolaylaştırır.

Plan, eğitsel hedeflere götürmeye hizmet etmesi gereken bir araçtır. Bir planı kimin yaptığı o kadar önemli değildir. Amaç plân yapmak ya da yapmamak değil, öğrencileri eğitsel hedeflere ulaştırmaktır. Özellikle, plânın bir araç olduğunu bilmeyen, bu nedenle de o aracın amacını “plâna sahip olmak” olarak anlayan bazı eğitim denetçi ve yöneticileri, öğretmen etkinliklerini plânlardan ve eğitsel amaçlardan uzaklaştırmışlar, plânsız ve hedefsiz eğitim de, ezberden öte gidemeyen kısır sonuçlar, kısır bireyler üretmiştir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Plân ve programların değerlendirme ölçütleri amaçlardır. Bunlar, amaçlara ne derece ulaştırmışlarsa o kadar iyi olarak değerlendirilirler. Amaç bir plân veya programı uygulamak, belli dersleri ezberletmek, belli konuları anlatmayı belli zamanlarda bitirmek değildir. Bunlar tümden yanlış etkinliklerdir. Eğitimde amaç, Millî Eğitim Temel Kanunu’nda belirlenen amaçlara öğrencilerin ulaştırılmasıdır. Ders plânının çıkış noktası, önce Millî Eğitimin, sonra o okul düzeyinin, sonra o dersin amaçlarıdır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Millî Eğitim Bakanlığı, program hazırlanırken nelerin nasıl yapılabileceğini, öğretmenlere tanınan program esnekliklerini belirlemiştir. Program hazırlanırken, onun öğrenciye göre olma esnekliği gözetilmelidir. Bu yapılmayıp gereksiz zorlamalara gidilirse, öğrenci önüne konan hedeflere ulaşamayacağını düşünürse, ilgisini yitirir, dersine yönelmez, okula gelmemeyi seçebilir, dersten kopabilir. Dolayısıyla müzik dersinde bir öğretmenin sınıfındaki tüm öğrencilerden kusursuz bir solfej yapmasını beklemesi bu esneklikler kapsamında değerlendirilemez. Bakanlıkça gönderilen ders programındaki ünite ve konularla bunların sıralarına da uyma zorunluluğu yoktur. Bunlardaki her konunun programa alınması gerekmeyebileceği gibi, programlara alınanların süreleri de kitap ya da bakanlık programındaki genişlikte olmayabilecektir. Yani öğrencilerin bilgisayar kullanma konusunda hazır bulunuşlukları yeterliyse, öğretmen başlangıç seviyesindeki konulara daha az zaman ayırabilir. Öğrencilere, bir süre sonra değişebilecek, herhangi bir kaynakta bulunabilecek, sahip olunması bir yarar sağlamayacak gereksiz bilgiler vermek yerine, hedef davranışlara götürücü bir eğitim esas alınmalıdır. Kitaplarda yer alan çok konu ve bilginin ezberlenmesi yerine az konu ve bilgi, birbirinden kopuk ve yararsız bilgiler yerine gerçek yaşamla ve birbirleriyle ilişkilendirilmiş bilgi, zihinde saklanmaya değil, kullanılmaya dönük bilgi yeğlenmelidir. Bu açıdan D ve E seçeneklerindeki örneklerde de öğretmenin söz konusu esneklikleri dikkate aldığı söylenemez. Yakından uzağa ilkesi gereği, programda başlangıç noktası olarak yakın çevre alınmalı, onun tanınıp geliştirilmesine öncelik verilmelidir. B seçeneğindeki örnek bu kapsamda değerlendirilebilir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Her öğrenci gücünün yettiği oranda yetiştirilmektedir. Öğrenciler yetiştirilirken, yeteneklerine, ilgi ve gereksinimlerine bakılmalı, öğretmen, onun olabildiği kadar gelişimine destek olmalıdır. Program hazırlanırken, onun öğrenciye göre olma esnekliği gözetilmelidir. Yakından uzağa ilkesi gereği, programda başlangıç noktası olarak yakın çevre alınmalı, onun tanınıp geliştirilmesine öncelik verilmelidir. Öğrencilere, bir süre sonra değişebilecek, herhangi bir kaynakta bulunabilecek, sahip olunması bir yarar sağlamayacak gereksiz bilgiler vermek yerine, hedef davranışlara götürücü bir eğitim esas alınmalıdır. Ders programlarında amaç-içerik bağlantısı kurularak program düzeni oluşturulması için, hem o yaş çocuğunun, hem de o dersi alacak sınıfta bulunan öğrencilerin çok iyi tanınması, hazır bulunuşluk düzeylerinin, ilgi ve yeteneklerinin bilinmesi gerekir. Bakanlığın hazırlayıp gönderdiği ders programları, ülkenin her yöresi için genel bir “çerçeve” programdır. Bakanlık da bu bilinçle, öğretmenlere, programlarla öğrencilerin uyumunu sağlama görevi ve hakkı vermiştir. Öğrencilerin hazırbulunuşluk düzeylerinin, diğer özelliklerinin, çevrenin gerektirdiği ekleme ve çıkarmaları yapmak öğretmenin işidir. Bakanlıkça gönderilen ders programındaki ünite ve konularla bunların sıralarına da uyma zorunluluğu yoktur. Doğru cevap C seçeneğidir.

Yıllık, ünite, günlük, ders plânlarının, aynı dersi aynı düzeyde okutan öğretmenlerce birlikte yapılması iyi olur. Bu öğretmenlerin, ders yılı öncesinde bir araya gelerek, sınıf düzenine ilişkin hazırlıkları da birlikte yapmaları yararlıdır. Bu iş birliğinde katı sınırlamalara, aşırı bir örnekliğe gidilmemelidir. Gelecekteki her değişim bilinemeyebileceğinden, plânın, gelecekteki değişmelere uyarlanabilecek esneklikte olması gerekir. Bu nedenle, öğretmenin plânlara ek çalışmalar koyması iyi olur. Plânlar, düzen içinde hazırlanmalı, bireysel yaratıcılıklara engel olmamalıdır. O anda oluşuveren bir yenilik, farklılık plâna girebilmeli, plân açık uçlu olmalıdır. Öğretmen, amaçlara hizmet eden, ama plânda yer almayan yaratıcı öğrenci etkinliklerini desteklemelidir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Sıra, içeriğin mantıksal bir düzen içinde verilmesidir. İlk önce öğrenilmesi gerekenler önce, bunların bilinmesine gerek duyulan etkinlikler sonra yer almalıdır. Bu mantıksal sıranın bozulması, anlamayı engeller, kaygı, şaşkınlık, ürküntü yoluyla derse karşı olumsuz tutumlar yaratır. Bu örnekte de öğretmen, toplama ve çıkarma işlemlerinin çarpma ve bölme işlemlerinden önce öğrenilmesini planlamıştır. Çünkü bölme işleminin öğrenilmesi için toplama işleminin öğrenilmesi gereklidir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Bir öğrenmenin, başka etkinliklerde de işe yarayacak şekilde plânlanması, bir derste kazanılanların, o dersin diğer dilimlerinde veya başka derslerde kullanılmasıdır. Müzik dersindeki bir marşın, beden eğitimi dersinde yürüyüş temposu olarak kullanılması, matematikteki çember, küre bilgilerinin coğrafya dersinde dünya, meridyen ve paraleller öğrenilirken işe yaraması, anımsanması gerekir. Bunlar, o bilgilerin pekiştirilmesine de hizmet eder. Doğru cevap D seçeneğidir

Uygulama süreci, giriş, kazanım ve kullanım basamaklarıyla verilebilir. Giriş, ilgi çekme, amaç ve beklentiler, önem, yöntemin paylaşılması, geçmiş ve gelecek öğrenmelerle ilişkileri açıklama türü etkinliklerden oluşabilir. Kazanım, bilgilerin paylaşılması, bütünleştirilmesi, yapılışını, örneklenişini görme, yapma, özetleme, değerlendirme türü etkinliklerle olur. Kullanım, kazanılanların, gerekli ve uygun durumlarda davranış olarak gösterilmesidir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Grubun oluşturulması, öğrenci tanıma bilgileri kullanılarak yapılmalıdır. Gruptakilerin bilgi ve becerileri, hazır bulunuşluk düzeyleri, kimlerin hangi grupta olacağını belirlemede kullanılır. Hep aynı kişiler, aynı kümeyi oluşturmamalıdır. Gruplar heterojen olmalıdır. Kümelerin başkanı, yazmanı, sözcüsü sürekli değişik kişilerden seçilmelidir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Bilgisayar ve onunla birlikte kullanılan araçlar, öğrenme sürecini kısaltır, düzeltme ve geliştirmeyi sistemlileştirip kolaylaştırır, özdenetimi sağlar, başkalarına gereksinimi azaltır, yaparak, yaşayarak öğrenme fırsatı verir, sorumluluğu çoğaltır, bilgi ve örneğe ulaşmayı, ondan yararlanmayı kolaylaştırır. Uygulama, çözümleme, birleştirme, değerlendirme geliştirme türü hedef davranışlara ulaşma, bu tür araçlarla daha kolay olur, çalışmaların çoğaltılıp çeşitlendirilmesi fırsatları oluşur. Ama bilgisayar teknolojisinin her şey olduğu da düşünülmemelidir. Bilgisayar, verdiklerimizi geri verdiğinde iyi bir kopyacı, ama sizin becerilerinizi geliştirmede sizin işinizi yaptığında iyi bir aldatıcıdır. Çünkü gelişmesi, öğrenmesi, düşünmesi, yapması, yanılması, bozması, düzeltmesi, sonunda hedef davranışlara ulaşması gereken bilgisayar değil, öğrencidir. Bilgisayarlar, öğrencinin bilgiye ulaşmasında yardımcı, destek, yol gösterici, kolaylaştırıcı olmalıdır. Plânların özellikle hazırlık bölümünde, öğrenci hazırlıkları için bilgisayarlar “kısa süre alma” ve “bulma” açılarından bol olanaklar sunar. Uygulama ve pekiştirme süreçlerinde bol örnekler, yapıp bozma, dönüt ve düzeltme işleri için de idealdirler. Bu açıdan düşünüldüğünde, öğrencinin bilgisayar üzerinden deneme testi çözmesi ya da yabancı dil dersi için alıştırma yapması onun özdenetimini sağlamasını ve başkalarına gereksinimini azaltmasını sağlar. Fiziksel olarak erişimi mümkün olmayan bilgilere çeşitli kütüphanelerin elektronik veri tabanları aracılığıyla ya da müzelerin bilgisayar tabanlı uygulamaları aracılığıyla erişimini mümkün kılar. Ancak, öğrencinin belirli bir süre içinde en az hatayla matematik işlemlerini gerçekleştirebilecek dikkat becerisini kazanmasının amaçlandığı ödevlerde bu işlemlerin bilgisayar programı aracılığıyla yapılması, gerekli becerilerin kazanımı konusunda olumsuz sonuçlar doğuracaktır. Cevap E seçeneğidir.

Plân bir araçtır, eğitsel hedeflere götürmeye hizmet etmesi gereken bir araç. Bir plânı kimin yaptığı o kadar önemli değildir. Bir eğitim plânının ön değerlendirmesinde şu sorulara yanıt aranmalıdır:

Bu sorulara evet diyorsanız, bir işi plâna bağlı olarak yapıp, istenen sonuçlara da ulaştığınız için, yaptığınız işte bir eksiklik ya da yanlışlık yoktur.