SERMAYE PİYASASI HUKUKU

İdari yaptırımlar; yasaların açıkça yetki verdiği ya da yasaklamadığı durumlar için, yargısal bir kararın varlığı aranmaksızın, idarenin doğrudan doğruya bir işlemi ile idare hukukuna özgü usullere göre verdiği cezalar ve uyguladığı yaptırımlardır. Bu tanımdan idari yaptırımların özellikleri olarak çıkarılabilecek
hususlar ise; idare tarafından uygulanması, yasanın açıkça yetki verdiği veya yasaklamadığı durumların söz konusu olması, idare hukuku usullerinin izlenmesi ve diğer yaptırım türlerinden mahiyet olarak farklılık arz etmesi olarak sıralanabilir.

İdari yaptırımlar ve tedbirlerin önleyicilik, koruyuculuk ve caydırıcılık özellikleri her zaman mevcuttur. Ancak “tedbir” kavramı genellikle idari düzeni bozan bir ihlalin gerçekleşmesinden önce, bunu engelleyebilmek amacıyla cezalandırıcılık özelliği olmaksızın uygulanan önlemlerdir.

06.12.2012 kabul tarihli 6362 sayılı “Sermaye Piyasası Kanunu”, 117’nci maddesinin ilk fıkrasında şu hükmü düzenlemiştir: “Bu Kanunla ve ilgili mevzuatla verilen görevleri yapmak ve yetkileri kullanmak üzere kamu tüzel kişiliğini haiz, idari ve mali özerkliğe sahip Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) kurulmuştur."

Sermaye Piyasası Kurulunun denetleme yetkisini kullanması sonucunda mevzuata aykırılıklar tespit etmesi halinde yaptırım uygulama yetkisi bulunmaktadır.

Kanunda Sermaye Piyasası Kurulunun uyguladığı tedbirler, özel hukuka özgü tedbirler ve kamu hukukuna özgü tedbirler olarak yaptırımlar ise Kurul tarafından uygulanan idari yaptırımlar ve mahkemelerce uygulanan cezai yaptırımlar olarak ikiye ayrılabilir.

SPK'nın idari tedbir uygulama yetkisi kamu hukukuna ilişkin; buna karşın diğer seçeneklerde sayılan yetkileri özel hukuk kapsamındadır.

Tedrici tasfiyenin amacı, aracı kurumların mal varlığını işin niteliğine göre aynen veya nakde çevirmek suretiyle elde edilen bedeli tahsis ederek Kanun çerçevesinde yaptıkları sermaye piyasası faaliyetleri nedeniyle müşterilerine karşı olan nakit ödeme ve sermaye piyasası araçları teslim yükümlülüklerini tasfiye etmektir.

- Bireysel İdari Yaptırımlar; Sermaye Piyasası Kurulunun uyguladığı idari yaptırımlar içinde çoğunluğu bu grup oluşturmaktadır. Bireysel idari yaptırımlar, kişinin bizzat kendine ya da sahip olduğu bazı haklara yönelik olarak uygulanan yaptırımlardır. Örneğin; imza yetkisinin sınırlandırılması ya da kaldırılması, izinsiz sermaye piyasası faaliyetlerinin durdurulması.
- Mali Nitelikte İdari Yaptırımlar; İdari yaptırımların en büyük bölümünü oluşturan idari para cezaları, mali nitelikte olan idari yaptırımlardandır. İdari para cezalarının dışında mali sonuçlar doğuran idari yaptırımlar da bu gruba dahildir. Örneğin; Sermaye Piyasası Kanunu’nda öngörülen faaliyet izninin iptal edilmesi ya da işlem yasağı getirilmesi.

Bilgi suistimali suçu, SerPK'nın 106’ncı maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, doğrudan ya da
dolaylı olarak sermaye piyasası araçları ya da ihraççılar hakkında, ilgili sermaye piyasası
araçlarının fiyatlarını, değerlerini veya yatırımcıların kararlarını etkileyebilecek nitelikteki ve henüz kamuya duyurulmamış bilgilere dayalı olarak ilgili sermaye piyasası araçları için alım ya da satım emri veren veya verdiği emri değiştiren veya iptal eden ve bu suretle kendisine veya bir başkasına menfaat temin eden bir grup kişi iki yıldan beş yıla kadar
hapis veya adli para cezası ile cezalandırılacaktır.

Piyasa dolandırıcılığı fiili, Kanun’un 107’nci maddesinde piyasa dolandırıcılığı, “işleme” ve “bilgiye” dayalı piyasa dolandırıcılığı olmak üzere iki kategoride düzenlenmiştir.

Sermaye Piyasası Kurulunun uyguladığı idari yaptırımlara karşı açılacak iptal ve tam yargı davaları, bu kurallar uyarınca Ankara İdare Mahkemeleri’nde görülecektir.

Sermaye Piyasası Kanunu’nda Kurula karşı açılacak davalarda ayrı bir süre öngörülmediğinden iptal davaları bakımından 60 günlük genel dava açma süresi geçerli olacaktır.

Özel hukuk yaptırımları tazminat, cebri icra, hükümsüzlük (butlan, iptal, tek taraflı bağlamazlık) şeklinde gündeme gelirken; kamu hukuku yaptırımları ise anayasa hukuku, uluslar arası hukuk, ceza hukuku ve idare hukukunda her birinin kendine özgü yaptırım türleri olduğu görülmektedir.

Esas olarak, idari yaptırımların da tedbirlerin de önleyicilik, koruyuculuk ve caydırıcılık özellikleri her zaman mevcuttur. Yaptırım ve tedbir ayrımı yapılırken ihlalin gerçekleşip gerçekleşmediği (yaptırım uygulanan suje açısından), cezalandırıcı nitelik bulunup bulunmadığı, tehlikenin önüne geçilmesinin mümkün olup olmadığı ve işlemin uygulanmasında muhatabı bakımından idari işlemlerdeki hukuksal korumanın yeterli olup olmadığı gibi kriterler dikkate alınmalıdır.

A, B, D ve E seçeneklerindeki özel hukuka ilişkin tedbirlerden biriyken, C seçeneğindeki gözlemci gönderme kamu hukukuna ilişkin tedbirlerdendir.

A, C, D veE seçenekleri SPK'nun özel hukuka ilişkin tedbirleri arasında yer alırken B seçeneğindeki husus kamu hukukuna ilişkin tedbirlerdendir.

Kanun’un 95’inci maddesine göre, gerek görülen hallerde,halka açık ortaklıkların genel kurullarına, oy hakkı bulunmaksızın gözlemciler göndermeye Kurul yetkili kılınmıştır.

Kurul’a şu tedbirleri isteme yetkisi verilmiştir:
i. üç ayı geçmemek üzere verilecek uygun süre içinde mali yapılarının güçlendirilmesini istemeye ya da
ii. herhangi bir süre vermeksizin doğrudan bu kurumların faaliyetlerini geçici olarak durdurmaya,
iii. tamamen veya belirli sermaye piyasası faaliyetleri itibarıyla yetkilerini kaldırmaya,
iv. yatırımcıları tazmin kararı vermeye,
v. sorumluluğu tespit edilen yöneticilerin ve çalışanların sahip oldukları lisansları geçici veya sürekli olarak iptal etmeye,
vi. sorumluluğu tespit edilen yöneticilerin ve çalışanların sahip oldukları imza yetkilerini sınırlandırmaya veya kaldırmaya ve
vii. gerektiğinde yönetim kurulunun üyelerini görevden almaya ve yapılacak ilk genel kurul toplantısına kadar yerlerine yenilerini atamaya,
viii.bu kurumların tedrici tasfiyelerine karar vermeye ve tasfiyenin bitmesini takiben gerektiğinde veya tedrici tasfiyeye gitmeksizin doğrudan iflaslarını istemeye veya
ix. gerekli gördüğü diğer tedbirler.

Mali Nitelikte İdari Yaptırımlar; İdari yaptırımların en büyük bölümünü oluşturan idari para cezaları, mali nitelikte olan idari yaptırımlardandır. İdari para cezalarının dışında mali sonuçlar doğuran idari yaptırımlar da bu gruba dahildir. Örneğin; Sermaye Piyasası Kanunu’nda öngörülen faaliyet izninin iptal edilmesi ya da işlem yasağı getirilmesi.

A, B, C, ve D seçeneğinde yer alan suçlar sermaye piyasası suçlarından iken zimmet Türk Ceza Kanunu'nda düzenlenmiş bir suç tipidir.

Sermaye Piyasası Kurulunun uyguladığı idari para cezalarına karşı ise adli yargı yoluna başvurulması gerekmektedir.

İptal davaları, idari işlemler hakkında yetki, şekil, sebep, konu ve maksat yönlerinden biriyle hukuka aykırı olmalarından dolayı, menfaatleri ihlal edilenler tarafından açılan ve yönetimin hukuka uygunluğunu sağlayan, yönetimin yargısal denetim  yollarından birisi olan, objektif nitelikte, idare hukukuna özgü bir dava türüdür.