SERMAYE PİYASASI HUKUKU

Günümüzde sermaye piyasalarına ilişkin düzenlemelerde önem arz eden üç temel
amaç; yatırımcının korunması, piyasaların adil, etkin ve şeffaf olmasının sağlanması ve sistemik riskin azaltılmasıdır.

Katılımcı Sıfatıyla Yatırımcı, Piyasa Oyuncusu Sıfatıyla Yatırımcı, Müşteri Sıfatıyla Yatırımcı

Yatırımcının korunması ilkesinin hayata geçirilebilmesi için yapılacak düzenlemelerin, şu çerçevede olması düşünülebilir:
• Sağlam, güvenilir ve uzman yatırım tavsiyelerinin mevcudiyetini sağlamalıdır,
• Dürüst ve güvenilir reklam ve promosyon uygulamalarını içermelidir,
• Etkin ve hızlı bir yatırımcı tazmin sisteminin varlığı ile birlikte, yükümlülüğünü
yerine getirmeyenler aleyhine sürekli ve etkili çareler mevcut olmalıdır,
• Açık, kolayca anlaşılabilir ve yeterli koruma sağlayacak kapsamı içermelidir

Liyakat Yaklaşımında düzenleyici otoriteler, yatırımcıyı korumak amacıyla riskli sermaye piyasası araçlarının piyasaya çıkmasına takdir yetkileri vasıtasıyla engel olurlar. Böylece, yüksek riskli menkul kıymetlerin piyasaya çıkmasına izin verilmemektedir.

Hedefi yerine getirirken kamuyu aydınlatma yaklaşımı; koruyuculuk, caydırıcılık
ve aydınlatıcılık olmak üzere üç temel işlev görmektedir.

Ülkemizde kamuyu aydınlatma ilkesine ilişkin ilk düzenlemeler 1956 tarihli 6762 sayılı eski Türk Ticaret Kanunu’nda görülmektedir.

Sermaye piyasası araçlarının alım veya satımının, kamuyu aydınlatma belgesine
dayanmaması

Yatırımcının varlıklarını korumaya yönelik tedbirler, aracı kurumun ödeme güçlüğü-
ne düşmesini veya iflas etmesini önleyici tedbirler ile bu hususların vukuundan sonra yatırımcı/müşteri varlıklarını koruyucu tedbirler olarak ikiye ayrılarak ele alınabilir.

Sermaye piyasalarında yatırımcıyı korumaya yönelik hukuki düzenlemeler, şu üç başlık altında ele alınabilir:
I- Sermaye Piyasası Kanunu
II-Türk Ticaret Kanunu
III-Diğer Düzenlemeler

Yatırımcılar tazmin taleplerini YTM’ye yazılı olarak yaparlar. YTM, tazmine hak kazanan yatırımcıları mümkün olan en kısa sürede tazmin etmek üzere gerekli hazırlıkları yapmak ve hak sahiplerini ve tazmin tutarlarını belirledikten sonra üç ay içinde ödemeleri gerçekleştirmekle yükümlüdür.

Sermaye Piyasalarında düzenleme kavramından anlaşılması gereken husus; devlet
otoritesinin, çeşitli görünümlerde yasal ve idari birtakım düzenlemeler ihdas etmek ve
bunlara uymayanları cezalandırmak şeklinde ekonomik sisteme müdahele edilmesidir.

Uluslararası Menkul Kıymetler Komisyonu Örgütü
(The Internatioanal Organization of Securities Commissions, IOSCO) tarafından yayımlanan Sermaye Piyasası Düzenlemelerinin Amaçları ve İlkeleri (Objectives and Principles of
Securities Regulation) adlı raporda bu üç temel amaç vurgulanmış ve açıkça belirtilmiştir.

Aralarında yakın ve süreklilik arz eden bir ilişki bulunan bu amaçlar, herhangi bir hiyerarşik ilişki içinde bulunmamaktadır.

“yatırımcıların
hak ve yararlarının korunması” hususu, amaçlar arasında öne çıkmakta, eşitler arasında
birinci konumunda yer almaktadır.

yeni SerPK m.1’de,
Kanun’un amacını; sermaye piyasasının güvenilir, şeffaf, etkin, istikrarlı, adil ve rekabetçi
bir ortamda işleyişinin ve gelişmesinin sağlanması, yatırımcıların hak ve menfaatlerinin
korunması için sermaye piyasasının düzenlenmesi ve denetlenmesi şeklinde belirtmiştir.

Yatırımcının korunması, sermaye piyasası mevzuatı bakımından açıklığa ve çözüme ka- vuşturulması gereken temel konu olduğuna göre; bu noktada yatırımcı kavramının ince- lenmesi bir zorunluluk olarak karşımıza çıkar.

Hâlbuki sermaye piyasası mevzuatımızda, ne yatırımcı kavramı ne de bu kavram yerine geçebilecek başka bir terim tanımlanmıştır.

sermaye piyasası mevzuatının daha anlaşılır olması ve korunacak kesimin iyi tespiti bakımından, yatırımcıkavramının kapsamının kanun ile belirlenmesi gereği vurgulanmaktadır.

Yatırımcı kavramından, bu çalışmada ve ilk etapta anlaşılması gereken; bireysel ve kü- çük yatırımcıdır.

İhraççılar, yatırımcılara göre gerek ken- dileri hakkında gerekse ihraç ettikleri menkul kıymetler üzerinde daha fazla bilgi sahibi olacaklarından; bu konumlarını kötüye kullanmaları olasıdır.

İkincil piyasalarda faaliyet gösteren yatırımcılar, piyasa oyuncusu sıfatına sahiptirler.

İkinci tür problemler ise piyasanın diğer oyuncularından kaynaklanmaktadır.

İkincil piyasalarda faaliyet gösteren yatırımcılar, piyasa oyuncusu sıfatına sahiptirler. Bu sıfatla hareket ettikleri durumda iki tür sorunla karşılaşabileceklerdir.

Yatırımcılar, aracı kurumlardan yatırım hizmeti alırken yatırım amacı ile hareket edi- yor olsalar dahi; sonuç itibariyle bu hizmetleri tüketen konumundadırlar. Bu nedenlerle yatırımcılara da asgari düzeyde de olsa, tüketiciler ile benzer koruma mekanizmalarının sunulması zorunludur.

Yatırımcının korunması ilkesinin, yalnızca 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nun1’inci maddesinde bir amaç olarak yer alması, tek başına yatırımcıların yeterli biçimde korun- duğu manasını doğurmaz.

Kanunda yer alan, genel ve soyut bir amacın; hukuki alt yapı hazırlanmaksızın elverişli kural ve mekanizmalarla desteklenmediği ve somutlaştırılma- dığı müddetçe, uygun ve etkin bir şekilde realize edilemeyeceği aşikârdır.

Dünya Bankası tarafından yayımlanan Finansal Piyasalarda Tü-

keticilerin Korunmasına ve Finansal Kültüre İlişkin İyi Uygulamalar Danışma Taslağı’na baktığımızda, yatırımcının korunmasına ilişkin düzenlemelere ilişkin aşağıda gösterilen yedi önemli hususun izah edildiğini görürüz:

• Yatırımcının korunması müesseseleri,
• Kamuyu aydınlatma ve satış teknikleri,
• Müşteri hesabının idaresi ve korunması,
• Gizlilik ve bilgi korunması,
• Uyuşmazlık çözüm mekanizmaları,
• Aracı kuruluşların iflası,
• Tüketicilerin yetkilendirilmesi.

İşin doğası gereği aktüel sorunlara sürekli yenilerin katılması neticesinde, söz konusu hedeflenen koruma sistemini sürekli güncel tutmak görevi ise öz düzenleyici kuruluş olarak en tepedeki Kurul’a düşmektedir.

1992 yılında eski Kanun’da yapılan değişiklikle menkul kıymet ihraçlarının kayda alın- ması yeterli görülmüş; yani kamuyu aydınlatma yaklaşımına geçilmiştir.

Sermaye piyasası araçlarını ihraç edenler ile yatırımcılar arasındaki işlemlerde, aracı ku- ruluşların aracılık faaliyetlerinden kaynaklanan riskler ortaya çıkmaktadır.

Sermaye piyasası aracılık faaliyetlerinde aracı kuruluş riskleri, hem birincil hem de ikincil piyasalarda görülmektedir.

Birincil piyasalarda görülebilecek diğer bir durum ise aracı kuruluşların kamuyu aydınlatma yükümlülüklerini gereği gibi veya hiç yerine getirmemeleridir.

İkincil piyasalarda ise aracılık faaliyetleri nedeniyle müşterilerin varlıklarına yönelik olarak aracı kurumlarda istihdam edilenler tarafından gerçekleştirilen hileler veya yeter- siz gözetim ile muhasebe sürecindeki aksaklıklar yahut müşteri adına işlem gerçekleştiren aracıların ödeme güçlüğüne düşmeleri veya iflas etmeleri sonucunda çeşitli riskler doğ- maktadır.

Sermaye piyasalarına yönelik yapılan düzenlemelerin en önemli amacı, yukarıda da belirtildiği üzere yatırımcının korunması olmakla birlikte ifade edilmesi gereken diğer bir husus, sermaye piyasalarında söz konusu olan düzenlemelerin; piyasanın güven, kararlılık ve açıklık içinde etkin ve adil bir biçimde işlemesini sağlamak, piyasaya olan güveni korumak ve mülkiyeti tabana yaymak şeklinde sıralanabilecek hedefleri de bünyesinde taşıdığı unutulmamalıdır.