SERMAYE PİYASASI HUKUKU

Halka açık bir anonim ortaklığın işleyişi sırasında ortaya çıkan ihtiyaçlar veya pay sahiplerinin talepleri ile esas sözleşmesinde bazı değişiklikler yapılarak pay sahiplerinin
haklarının iyileştirilmesi, ortaklığın sermaye yapısının güçlendirilmesi veya bazı hâllerde
sermaye azaltımı suretiyle atıl kalan sermayenin iadesi yoluna gidilebilir.

Esas sermaye sistemine tabi halka açık anonim ortaklıklarda sermayenin yeni pay çıkarılarak halka arz yoluyla artırılması mümkündür. Yönetim kurulu kararı ve esas sözleşme değişiklik önerisinin hazırlanması Esas sermaye sisteminde sermayenin artırılabilmesi için yapılması gereken başlıca işlemlerdendir.  Anonim ortaklıklar kayıtlı sermaye sistemini
kabul ederek sermaye artırma yetkisini yönetim kuruluna devredebilir.  Kayıtlı
sermaye sistemine geçecek ortaklıkların başlangıç sermayeleri T100.000’den az olamaz.

Şarta bağlı sermaye artırım sisteminde sermayenin artırılmasına ilişkin ilke kararını genel
kurul almakta; sermayenin artıp artmayacağına ise şirket alacaklıları, topluluk şirketleri
veya işçiler karar vermektedir.

Oy hakkının kullanılmasında birikimli oy sistemi de kabul edilebilir. Pay sahiplerinin inceleyebilmesi için finansal tabloların, konsolide tabloların, yönetim
kurulunun yıllık faaliyet raporunun, denetleme raporlarının ve kâr dağıtımına ilişkin yönetim kurulu önerilerinin olağan genel kurul toplantılarından en az on beş gün önce, ortaklık merkez ve şubelerinde hazır tutulması gerekir. Anonim ortaklık pay sahiplerine, önceden bilgi alma ve inceleme hakkını kullanmış olmaları şartıyla, haklarını kullanabilmeleri için gerekli olması hâlinde özel denetim isteme
hakkı verilmiştir (TTK m. 438). Özel denetim isteğini genel kurul kabul edecek olursa pay
sahibi otuz gün içerisinde mahkemeye başvurarak bir özel denetçi atanmasını isteyebilir. Halka açık anonim ortaklıklar bakımından azınlık, sermayenin
yirmide birini temsil eden pay sahipleridir.

halka açık ortaklıklarda kâr payı, dağıtım tarihi itibarıyla mevcut payların tümüne, bunların ihraç ve iktisap tarihleri dikkate alınmaksızın eşit olarak dağıtılır

Halka açık bir anonim ortaklığın sona ermesi hâlinde dış tasfiyenin tamamlanması sonrasında pay bedelleri iade edilir. Buna rağmen geriye kalan bir değer bulunursa her pay
sahibi, payı oranında bundan payını alır.  Kural olarak pay sahipleri tasfiye payını sermaye
payları oranında alırlarsa da şirket esas sözleşmesinde daha farklı bir oran öngörülmüş
olabilir. Tasfiye payı ancak ortaklığın tasfiye sürecine girmesinden ve sona ermesinden
sonra talep edilebilir. SPK 23’üncü maddede belirtilen önemli nitelikteki işlemlere ilişkin genel kurul toplantısına katılıp da olumsuz oy kullanan ve muhâlefet şerhini toplantı tutanağına işleten pay sahipleri, paylarını halka açık ortaklığa satarak ayrılma hakkına sahiptir.

Payın bağlı nama yazılı olması hâlinde ise devri ancak ortaklığın onayı ile mümkündür

Bağımsız denetim kuruluşlarınca yapılacak denetim sürekli bir denetim niteliğindedir. Denetim sonunda ortaklık hakkında olumlu görüş, sınırlandırılmış olumlu görüş,
olumsuz görüş açıklanabileceği gibi, görüş bildirmekten kaçınma da söz konusu olabilir.  Bunların dışında Kurul tarafından idari para cezası uygulanacak fiiller
ile sermaye piyasası suçları da m. 103 vd. hükümlerinde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.

Esas sermaye sisteminde sermayenin artırılabilmesi için yapılması gereken başlıca işlemleri şu şekilde sıralayabiliriz:
• Yönetim kurulu kararı ve esas sözleşme değişiklik önerisinin hazırlanması,
• SPK onayı,
• Bakanlık izni,
• Genel kurul kararı,
• İmtiyazlı pay sahipleri özel kurulu kararı (esas sözleşme değişikliği onların haklarını ihlal edecek mahiyette ise),
• Halka arz edilecek pay senetlerinin SPK kaydına alınması,
• Mevcut pay sahiplerine yeni pay alma haklarının kullandırılması,
• Halkın yeni çıkarılacak pay senetlerinden almaya davet edilmesi,
• Halka arz ve satışın tamamlanması,
• Pay senetlerinin sahiplerine teslimi,
• Yönetim kurulunun beyanı,
• Tescil ve ilan.

Kayıtlı sermaye, anonim ortaklıkların, esas sözleşmelerinde hüküm bulunmak kaydıyla,
yönetim kurulu kararı ile Türk Ticaret Kanunu’nun sermayenin artırılmasına dair hükümlerine tabi olmaksızın sermayeyi çıkarabilecekleri azami miktarı gösteren, ticaret sicilinde tescil edilmiş sermayelerini ifade eder.

Pay Sahiplerinin Hakları ve Yükümlülükleri: 

Genel Kurul Toplantılarına Katılma ve Oy hakkı

Bilgi Alma ve İnceleme Hakkı

Özel Denetim İsteme Hakkı

Kâr Payı Hakkı (Temettü)

Yeni Pay Alma Hakkı

Bedelsiz Pay Alma Hakkı

Tasfiye Payı Alma Hakkı

Ayrılma Hakkı

Anonim ortaklık sermaye artırımı yoluyla yeni paylar oluşturduğunda bu payları alma
hakkı öncelikle mevcut pay sahiplerine aittir. Kayıtlı sermaye sistemini kabul etmiş HAAO’larda ise esas sözleşme ile yönetim kuruluna yetki verilerek yeni pay alma hakkının kaldırılması veya kısıtlanması söz konusu olabilir. Ancak bu yetki pay sahipleri arasında eşitsizliğe yol açacak şekilde kullanılamaz (SPK m. 18/5). Kayıtlı sermaye sistemi dışında ortakların yeni pay alma hakkı yönetim kurulu tarafından kısıtlanamaz veya ortadan kaldırılamaz. Yeni pay alma hakkı bedelsiz pay alma hakkı değildir. Bu hakkı kullanmak isteyen ortaklar öngörülen süre içerisinde (en az 15 gün) talepte bulunmalı ve payın bedelini ödemelidir. Yeni pay alma hakkını kullanan ancak pay bedellerini ödemeyen ortaklar hakkında sermaye borcuna aykırılığa ilişkin yaptırımlar uygulanabilir. Yeni pay alma hakkı, ortaklığın dış kaynaklardan sermaye artırma yoluna gitmesi hâlinde ve yeni pay oluşturulması durumunda ortaya çıkar. Payların itibari değerinin artırılması suretiyle sermaye artırımında veya iç kaynaklardan sermaye artırımında yeni pay alma hakkı söz konusu olmaz.

Bağımsız denetim kuruluşlarınca yapılacak denetim sürekli bir denetim niteliğindedir. Denetim sonunda ortaklık hakkında olumlu görüş, sınırlandırılmış olumlu görüş,
olumsuz görüş açıklanabileceği gibi, görüş bildirmekten kaçınma da söz konusu olabilir.

Kendiliğinden Sona Erme Sebepleri:

Sürenin Sona Ermesi

İşletme Konusunun Elde Edilmesi veya Elde Edilmesinin İmkânsızlaşması

Sermayenin Üçte İkisinin Kaybedilmesine Rağmen Gerekli Tedbirlerin Alınmaması

İflas

Esas Sözleşmede Öngörülen Bir Sona Erme Sebebinin Gerçekleşmesi

Mahkeme Kararıyla Fesih

Haklı Sebeple Fesih

Organların Eksikliği veya Genel Kurulun Toplanamaması Sebebiyle Fesih

Kuruluşta Kanuna veya Esas Sözleşme Hükümlerine Aykırılık Sebebiyle Fesih

Kamu Düzenine veya İşletme Konusuna Aykırı Faaliyet ve İşlemler Sebebiyle Fesih

Genel Kurul Kararıyla Fesih

Şarta bağlı sermaye artırım sisteminde sermayenin artırılmasına ilişkin ilke kararını genel kurul almakta; sermayenin artıp artmayacağına ise şirket alacaklıları, topluluk şirketleri veya işçiler karar vermektedir. Zira bu sistemde değiştirme veya alım hakkı ile donatılmış tahviller veya benzeri borçlanma araçları çıkarılmakta ve bunlar şirketten veya topluluk şirketlerinden alacaklı olanlara veya işçilere verilmekte ve değiştirme veya yeni pay alma hakkı verilmesi sebebiyle anılan kişilerin yeni pay alma haklarını kullanmaları oranında da sermaye artmaktadır. Söz konusu artış, sermayenin yarısını aşamaz (TTK m. 464). Kayıtlı sermaye sisteminden farklı olarak burada bir zaman sınırlaması da öngörülmemiştir.

Ortaklığın tasfiye sürecine girmesinin etkilerini aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz:
• Ortaklık tüzel kişiliği devam eder,
• Ortaklığın amacı tasfiye ile sınırlı hâle gelir,
• Organlar varlığını sürdürür (iflas sebebiyle sona erme hâli dışında), yönetim kurulu aynı zamanda tasfiye memuru olarak görev yapar,
• Ortaklık ticaret unvanına “tasfiye hâlinde” ibaresi eklenir,
• Pay sahiplerinin hakları daralır.

Pay sahibi sayısı nedeniyle halka açık sayılan ortaklıklardan, paylarının borsada
işlem görmesini istemeyenler genel kurul kararı ile Kanun kapsamından çıkabilir
(Tebliğ II-16.1, m. 5/2),
• Sermayesinin; a) Yüzde doksan beşinden daha fazlasının en fazla elli pay sahibine
ait olduğunu veya b) Yüzde ellisinden fazlasının doğrudan ve/veya dolaylı olarak
il özel idarelerine, belediyelere veya diğer kamu kurum ve kuruluşlarına ait olduğunu başvuru tarihinden önceki son altı ay içerisinde yapılmış bir genel kurul toplantısına ait hazır bulunanlar listesi ile tevsik eden ortaklıklar, Kanun kapsamından
çıkma talebiyle Tebliğ Ek-1’de yer alan belgelerle Kurula başvurmaları ve başvurunun Kurulca uygun görülmesi hâlinde Kanun kapsamından çıkarılır,
• Esas sözleşmeleri uyarınca pay sahibi olmanın belirli özellikleri taşıyan kişilerle sınırlandırılmış ve pay devirlerinin sadece bu özellikleri taşıyan kişilere yapılabileceği hükme bağlanmış olan ortaklıklar, Kanun kapsamından çıkma talebi ile Ek-1’de
yer alan belgelerle Kurula başvurmaları ve başvurunun Kurulca uygun görülmesi
hâlinde Kanun kapsamından çıkarılır,
• Pay sahibi sayısının beş yüzün altında olduğunu; a) Hazır bulunanlar listesi, b)
Pay defteri, c) Kâr payı dağıtımına dair muhasebe kayıt ve belgeleri, ç) Kuruluşa ve
sonrasında gerçekleştirilen sermaye artırımlarına başvuran pay sahiplerine ilişkin
kayıt ve belgeler ile varsa ortaklığın pay sahipleri ile ilişkilerine dair benzer belge ve
işlemlere dayanarak mahkeme tarafından atanan bilirkişi raporu ile tespit ettiren
ortaklıklar, Kanun kapsamından çıkma talebi ile Tebliğ Ek-1’de yer alan belgelerle
Kurula başvurmaları ve başvurunun Kurulca uygun görülmesi hâlinde Kanun kapsamından çıkarılır,
• Kurul düzenlemelerine uygun olarak hazırlanmış ve özel bağımsız denetimden
geçmiş başvuru tarihinden önceki son iki yıla ait finansal tablolar itibarıyla; a) Aktif toplamı on milyon Türk Lirasından az olan veya b) Net satış hasılatı dışında
kalan diğer gelirler toplamı ve net satış hasılatının her ikisi de beş milyon Türk
Lirasından az olan ya da c) Tescil edilmiş sermayesi ile kanuni yedek akçeler toplamının tamamı karşılıksız kalan ortaklıklar, Kanun kapsamından çıkma talebi ile
Tebliğ Ek-1’de yer alan belgelerle Kurula başvurmaları ve başvurunun Kurulca uygun görülmesi hâlinde Kanun kapsamından çıkarılır,
• Faaliyetin devamlılığına ilişkin olarak; a) Bakanlık düzenlemeleri çerçevesinde ilgili ticaret sicil müdürlükleri tarafından münfesih olduğu veya münfesih sayıldığı
resen belirlenerek TTSG’de ilan edilmiş olan veya b) İflas sonucundaki tasfiye de
dâhil olmak üzere zorunlu veya gönüllü olarak tasfiyeye giren ya da c) Haklarında iflas kararı verilen ortaklıklar, söz konusu hususları tevsik eden TTSG örneği,
mahkeme kararı ve varsa yetkili organ kararı ile Kurula başvurmaları ve başvurunun Kurulca uygun görülmesi hâlinde Kanun kapsamından çıkarılır.

Halka açık anonim ortaklıklar kendi paylarını, Kurul tarafından belirlenen şartlar çerçevesinde satın alabilir ve rehin olarak kabul edebilir. Kurul, halka açık ortaklıkların kendi paylarını satın ve rehin almasına ilişkin şartlara, işlem sınırlarına, geri alınan payların elden çıkarılması veya itfası ve bu hususların kamuya açıklanmasına ilişkin usul ve esasları bir tebliğ ile düzenlemiştir. “II-22.1 Geri Alınan Paylar Tebliği” isimli bu tebliğe göre payların geri alınabilmesi için genel kurul tarafından yönetim kuruluna yetki verilmesi, yönetim kurulunun da bu yetkiyi kullanması gerekir.

Halka açık anonim ortaklık kendi paylarını rehin olarak da kabul edebilir. Bu hâlde de genel kurul tarafından yönetim kuruluna yetki verilmesi gerekir. Payları borsada işlem gören ortaklıklar, yakın ve ciddi bir kayıptan kaçınmak amacıyla genel kurulun yetkilendirmesi olmaksızın da paylarını rehin olarak alabilir. Kendi paylarını rehin alma programının süresi payları borsada işlem gören ortaklıklarda azami üç yıl, payları borsada işlem görmeyen ortaklıklarda ise bir yıldır.