SERMAYE PİYASASI HUKUKU

Halka Açık Anonim Ortaklık, Sermaye Piyasası Kanunu’nda, anılan Kanun’un uygulanması açısından, hisse senetleri halka arzedilmiş olan veya halka arzedilmiş sayılan anonim ortaklıklar olarak tanımlanmıştır (SPK m. 3/I, e).

Anonim ortaklıklar bazen hisse senetlerini halka arz etmedikleri hâlde Kanun gereğince hisse senetlerini halka arz etmiş sayılmaktadır. Nitekim SPK m. 16/1 hükmü gereğince pay sahibi sayısı 500’ü aşan anonim ortaklıkların hisse senetleri halka arzolunmuş sayılır ve bu ortaklıklar, halka açık anonim ortaklık hükümlerine tabi olur.

Hazırlanacak esas sözleşmenin içeriği TTK m. 339 hükmünde düzenlenmiştir. Buna göre esas sözleşmenin yazılı şekilde yapılması ve bütün kurucuların imzalarının noterce onaylanması şarttır. Esas sözleşmede;

• Kurulacak anonim ortaklığın ticaret unvanı (örn. “Uzaylı ticaret turizm otelcilik anonim ortaklığı”) ve merkezinin bulunacağı yer,

• Ortaklığın işletme konusu,

• Ortaklığın sermayesi ile her payın itibarî değeri, bunların ödenmesinin şekil ve şartları,

• Pay senetlerinin nama veya hamiline yazılı olacakları,

• Belirli paylara tanınan imtiyazlar,

• Devir sınırlamaları,

• Paradan başka sermaye olarak konan haklar ve ayınlarla ilgili bilgiler,

• Kuruculara ve yönetim kurulu üyelerine tanınacak menfaatler,

• Yönetim kurulu üye sayısı ve bunlardan imzaya yetkili olanlar,

• Genel kurulların toplantıya nasıl çağrılacakları,

• Oy hakları,

• Varsa ortaklığın süresi,

• Ortaklığa ait ilanların nasıl yapılacağı,

• Pay sahiplerinin taahhüt ettiği sermaye paylarının türleri ve miktarları,

• Ortaklığın hesap dönemi,

• İlk yönetim kurulu üyeleri esas sözleşmede yer alır.

Her bir pay sahibinin adı, soyadı veya ticaret unvanı ise bunlardan birisi değildir.

Halka açık anonim ortaklıkların ilk yönetim kurulu üyeleri kapalı tip anonim ortaklıklarda olduğu gibi kuruluş sırasında esas sözleşmede belirtilmelidir.

Halka açık anonim ortaklıkların yönetim kurulu üye sayısı hakkında özel bir düzenleme bulunmadığından, diğer anonim ortaklıklar için geçerli kurallar bunlar hakkında da uygulanacaktır. Anonim ortaklık yönetim kurulu bir üyeden oluşabileceği gibi esas sözleşmede öngörülmüş ise daha çok sayıda üyeden de oluşabilir.

Anonim ortaklık yönetim kurulu üyeleri gerçek kişi olabileceği gibi tüzel kişi de olabilir. Ancak bu hâlde ticaret siciline, tüzel kişiyi temsil edecek olan gerçek kişinin adının tescili gerekir. Hem yönetim kuruluna seçilen veya atanan gerçek kişinin, hem de tüzel kişi adına ticaret siciline tescil edilecek gerçek kişinin tam ehliyetli olması gerekir (TTK m. 359/3). Bu kişilerin Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmaları gerekmediği gibi Türkiye’de yerleşik olmaları da gerekmez. Yönetim kurulu üyelerinin seçilmeleri veya göreve başlayabilmeleri için pay sahibi olmaları da gerekli değildir. Halka açık anonim ortaklıklar açısından kurumsal yönetim ilkeleri çerçevesinde belirlenmiş olan niteliklerin de aranması gerekir. SPK tarafından çıkarılan “ II-17.1 Kurumsal Yönetim Tebliği” m. 1, 2’nci fıkra hükmünde sayılan ortaklıklar dışında kalan halka açık anonim ortaklıklar, anılan tebliğin 2’nci bölümünde düzenlenen ve tebliğ ekinde yer alan Kurumsal Yönetim İlkelerine tabi olacaklardır. Halka açık anonim ortaklıkların yönetim kurullarında sayısı ikiden az olmamak kaydıyla en az üçte bir oranında bağımsız üye bulundurulması gerektiği de yine kurumsal yönetim ilkeleri arasında tespit edilmiştir (II-17.1 Kurumsal Yönetim Tebliği EK-1, m. 4.3.4).

Yönetim kurulunun yetki ve görevleri TTK m. 374 hükmünde genel bir çerçeve içerisinde ifade edilmiştir. Buna göre yönetim kurulu, kanun veya esas sözleşme uyarınca genel kurulun yetkisinde bırakılmış bulunanlar dışında, ortaklığın işletme konusunun gerçekleştirilmesi için gerekli olan her çeşit iş ve işlemler hakkında karar almaya yetkilidir. Kanun koyucu bu genel çerçeve dışında yönetim kurulunun devredilemez görev ve yetkilerini de 375’nci maddede düzenlemiştir. Bunlar;

• Ortaklığın üst düzeyde yönetimi ve bunlarla ilgili talimatların verilmesi,

• Ortaklığın yönetim teşkilatının belirlenmesi,

• Finansal planlama için gerekli düzenin kurulması,

• Müdürlerin ve aynı işleve sahip kişiler ile imza yetkisini haiz bulunanların atanmaları ve görevden alınmaları,

• Yönetimle görevli kişilerin kurallara uygun hareket edip etmediklerinin üst gözetimi,

• Defterlerin tutulması,

• Genel kurul toplantılarının organizasyonu ve

• Borca batıklık durumunda mahkemeye başvurulmasıdır.

Esas sözleşme hükümlerinin değiştirilmesi ise münhasıran genel kurulun yetkisindedir. Yönetim kurulunun böyle bir yetkisi bulunmamaktadır.

Anonim ortaklık yönetim kurulu tek bir üyeden oluşuyorsa onun katılımıyla; birden çok üyeden oluşuyorsa üye tam sayısının çoğunluğu ile toplanır ve toplantıya katılanların çoğunluğu ile karar alır. Bir örnekle somutlaştırmak gerekirse beş kişilik bir yönetim kurulu en az üç üyenin hazır olması ile toplanır ve en az iki üyenin olumlu oyu ile karar alabilir.

Yönetim kurulu üyelerinin hakları kişisel haklar ve mali haklar olarak iki grupta ele alınabilir.

Kişisel haklar;

• Yönetim kurulu toplantılarına katılmak,

• Toplantılarda görüş bildirmek,

• Oy kullanmak,

• Bilgi almak ve incelemek,

• Gündeme madde eklenmesini istemek,

• Uygulanması kişisel sorumluluğu yol açacak genel kurul kararları aleyhine iptal davası açmak,

• Kayıtlı sermaye sistemini kabul etmiş anonim ortaklıklarda gerekli ise yönetim kurulu kararları aleyhine iptal davası açmak şeklinde sıralanabilir.

Mali haklar ise;

• Yönetim kurulu üyesinin huzur hakkı (toplantı başına ödenecek ücret),

• Huzur hakkı ile birlikte veya onun yerine ödenecek ücret,

• Üyelerin daha verimli çalışmasını teşvik amacıyla ödenebilecek kazanç payı,

• Esas sözleşmede hüküm bulunması kaydıyla ödenebilecek olan ikramiye ve

• Genel kurul kararıyla ödenebilecek olan primden oluşur.

Rekabet yasağına aykırı davranış, yönetim kurulu üyesinin kişisel sorumluluğunu gerektirecek bir haldir. Ancak, Belgelerin ve beyanların doğru olmaması, Değer biçilmesinde yolsuzluk, Halktan izinsiz para toplamak, Sermaye hakkında yanlış beyanlar ve ödeme yetersizliğinin bilinmesine rağmen gerekli tedbirlerin alınmaması halleri ise yönetim kurlu üyelerinin müteselsil sorumluluğunu gerektiren hallerdir.

Anonim ortaklıklar, sermayenin toplanması, sorumluluğun sınırlandırılması ve kurumsallaşmaya uygun olma açısından ekonomiye ve pay sahiplerine olumlu katkı sağlarken sermayenin bir güç hâline dönmesi, tekelleşmeye müsait olması, sermaye piyasalarında güvensiz bir ortam yaratabilmesi ve kötüye kullanılmaya müsait olması gibi bazı olumsuz özelliklerle de gündeme gelebilir

Halka Açık Anonim Ortaklık, sermayeye dayalı, büyük sermaye ve işlem hacmine sahip,
çok sayıda ve değişken ortağı bulunan anonim ortaklıktır. Ancak bu durum her zaman
bütün unsurlarıyla gerçekleşmeyebilir. Başka bir ifadeyle bir anonim ortaklık, hisseleri
borsaya kote edilmiş olmakla birlikte pay sahipliği belirli kişilerin elinde ise bir aile, grup veya kurucu gibi, gerçek anlamda Halka Açık Anonim Ortaklıktan söz edilemez. Gerçek anlamda Halka Açık Anonim Ortaklıklarda sermaye çok sayıda paya bölünmüştür ve çok  sayıda pay sahibi arasında dağılmıştır. Bu durum ise küçük pay sahiplerinin şirketin yönetimine olan ilgisinin azalmasına yol açabilir ve ortaklık, yöneticilerin veya belirli bir miktar paya sahip olan kişilerin eline geçebilir.
Halka Açık Anonim Ortaklık, Sermaye Piyasası Kanunu’nda, anılan Kanun’un uygulanması açısından, hisse senetleri halka arzedilmiş olan veya halka arzedilmiş sayılan anonim ortaklıklar olarak tanımlanmıştır (SPK m. 3/I, e).

Esas Sözleşmenin Hazırlanması

Anonim Ortaklığın Kurulması

Sermaye Koyma Borcunun Kısmen veya Tamamen İfa Edilmesi

Gerekiyorsa Bakanlık İzni

Ticaret Siciline Tescil ve İlan

Kuruluştan Sonra Payların Halka Arzedilmesi

Kuruluş İşlemlerindeki Eksiklik ve Aykırılıkların Yaptırımı

Anonim ortaklık yönetim kurulu üyeleri gerçek kişi olabileceği gibi tüzel kişi de olabilir.
Ancak bu hâlde ticaret siciline, tüzel kişiyi temsil edecek olan gerçek kişinin adının tescili gerekir. Hem yönetim kuruluna seçilen veya atanan gerçek kişinin, hem de tüzel kişi adına ticaret siciline tescil edilecek gerçek kişinin tam ehliyetli olması gerekir (TTK m. 359/3). Bu kişilerin Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmaları gerekmediği gibi Türkiye’de yerleşik olmaları da gerekmez. Yönetim kurulu üyelerinin seçilmeleri veya göreve başlayabilmeleri için pay sahibi olmaları da gerekli değildir. Halka açık anonim ortaklıklar açısından kurumsal yönetim ilkeleri çerçevesinde belirlenmiş olan niteliklerin de aranması gerekir. SPK tarafından çıkarılan “ II-17.1 Kurumsal Yönetim Tebliği” m. 1, 2’nci fıkra hükmünde sayılan ortaklıklar dışında kalan halka açık anonim ortaklıklar, anılan tebliğin 2’nci bölümünde düzenlenen ve tebliğ ekinde yer alan
Kurumsal Yönetim İlkelerine tabi olacaklardır.
Halka açık anonim ortaklıkların yönetim kurullarında sayısı ikiden az olmamak
kaydıyla en az üçte bir oranında bağımsız üye bulundurulması gerektiği de yine kurumsal yönetim ilkeleri arasında tespit edilmiştir (II-17.1 Kurumsal Yönetim Tebliği EK-1,
m. 4.3.4).

Genel kurul toplantıları olağan veya olağanüstü toplantılar olarak yapılabilir. Olağan toplantı her faaliyet dönemi sonundan itibaren üç ay içerisinde yapılır. Olağanüstü toplantı ise ihtiyaç olduğunda her zaman yapılabilir. Genel kurulu toplantıya çağırmak ve toplantıyı organize etmek yönetim kurulunun görevleri arasındadır.
Genel kurul toplantıları çağrılı veya çağrısız olarak da yapılabilir. Çağrılı genel kurul toplantısının yapılabilmesi için yönetim kurulu tarafından gündemin hazırlanması ve
toplantı yapılacağının pay sahiplerine esas sözleşmede gösterilen şekilde, internet sitesinde, Kamuyu Aydınlatma Platformu ile Kurulca belirlenen diğer yerlerde toplantıdan en az üç hafta önce (ilan ve toplantı günü hariç) duyurulması gerekir. Çağrısız genel kurul toplantısının yapılabilmesi için bütün pay sahiplerinin hazır bulunması ve tamamının toplantı sonuna kadar hazır bulunmaları gerekir. Bu hâlde önceden duyuru yapılması veya gündemin ilan edilmesi gibi koşullar aranmaz.
Esas sözleşmede aksine hüküm bulunmadığı takdirde toplantılar ortaklık merkezinin
bulunduğu yerde yapılır.
Genel kurul toplantıları fiziken yapılan toplantılar ve elektronik ortamda yapılan toplantılar olarak da ikiye ayrılabilir.

Anonim ortaklık çağrılı genel kurul toplantılarında gündeme bağlılık kuralı geçerlidir.
Kural olarak önceden ilan edilen gündem dışında bir konu görüşülemez ve karara bağlanamaz. Bu kuralın istisnası ise yönetim kurulunun ibra edilmemesi veya finansal tablolarının görüşülmesi sırasında yönetim kurulunun azledilmesidir. Haklı bir sebebin varlığı hâlinde de yönetim kurulu üyelerinin azledilebilmesi için gündemde madde bulunması gerekmez. Yönetim kurulunun veya bazı üyelerin azledilmesinin bir neticesi olarak gündemde madde bulunmasa da yerine yenilerinin seçilmesi mümkündür. Gündeme bağlılık ilkesinin bir diğer istisnasını da Sermaye Piyasası Kurulunun görüşülmesini veya ortaklara duyurulmasını istediği hususlar oluşturur (SPK m. 29/4).
Genel kurulu toplantıya çağırma yetkisi yönetim kuruluna ait olmakla birlikte bazı
hâllerde tasfiye memurları, pay sahipleri ve azınlık (kapalı anonim ortaklıklarda sermayenin yüzde onu, Halka açık anonim ortaklıklarda yüzde beşi) da bu yönde talepte bulunabilir.
Genel kurul toplantılarına katılacak olanlar önceden bir liste hâlinde hazırlanır. Hamiline yazılı pay sahipleri ise en az bir gün önce ortaklığa başvurarak giriş kartı almak
suretiyle toplantılara katılabilirler. Halka açık anonim ortaklıkların kayden izlenen payları açısından hazırlanacak hazır bulunanlar listesi ise merkezî kayıt kuruluşundan sağlanacak ‘pay sahipleri listesine’ göre düzenlenir (SPK m. 30/2).
Toplantıda pay sahipleri bizzat yer alabilecekleri gibi temsilcileri aracılığıyla da yer
alabilirler.

Anonim ortaklık yönetim kurulu tek bir üyeden oluşuyorsa onun katılımıyla; birden çok
üyeden oluşuyorsa üye tam sayısının çoğunluğu ile toplanır ve toplantıya katılanların çoğunluğu ile karar alır. Bir örnekle somutlaştırmak gerekirse beş kişilik bir yönetim kurulu en az üç üyenin hazır olması ile toplanır ve en az iki üyenin olumlu oyu ile karar alabilir. Bu husus yönetim kurulu toplantısının elektronik ortamda yapılması hâlinde de geçerlidir. Hemen belirtmek gerekir ki Kanun’da belirtilen bu asgari toplantı ve karar sayısı, ortaklık esas sözleşmesi ile daha ağırlaştırılabilir ancak hafifletilemez.
Yönetim kurulu toplantılarına üyenin bizzat katılması gerekir. Üyeler birbirlerini temsilen oy kullanamazlar veya yerlerine bir vekil tayin edemezler. Üyelerden her birinin bir oy hakkı vardır. Oylamada eşitlik olması hâlinde konu sonraki toplantıda tekrar ele alınır. İkinci toplantıda da eşitlik olursa öneri reddedilmiş sayılır.
Yönetim kurulu üyelerinin her zaman toplanarak karar almaları şart değildir. Kurul
üyelerinden birinin belirli bir konuda yaptığı, karar şeklinde yazılmış önerisine tüm üyelerin çoğunluğunun yazılı onayı alınmak suretiyle de karar alınabilir. Bu yönteme elden dolaştırma yoluyla karar alınması yöntemi de denilmektedir.
Yönetim kurulu toplantılarının ne zaman, nerede ve hangi yöntemle yapılacağı gibi
konular yönetim kurulunca çıkarılacak bir yönerge ile düzenlenebilir.

Halka açık anonim ortaklıklar açısından ise iptali istenebilecek yönetim kurulu kararları,
yönetim kurulunun SPK m. 18 çerçevesinde aldığı kararlardır. Anılan kararlar aleyhine
yönetim kurulu üyeleri veya hakları ihlal edilen pay sahipleri kararın ilanından itibaren
otuz gün içinde anonim ortaklık merkezinin bulunduğu yer ticaret mahkemesinde iptal
davası açabilir (SPK m. 18/6). Bu hâlde de, Türk Ticaret Kanunu’nun genel kurul kararlarının iptaline ilişkin hükümleri uygulanır.

Anonim ortaklıkların ve halka açık anonim ortaklıkların en geniş yetkili organı genel kuruldur. Genel kurul zorunlu bir organdır ve pay sahiplerinden oluşur. Yılda en az bir defa
toplanması zorunlu olan genel kurul, her zaman olağanüstü toplanabilir. Genel kurulda
alınan kararlar, toplantıya katılsın katılmasın, tüm ortakları bağlar. Pay sahipleri ortaklıkla ilgili bir çok haklarını genel kurulda kullanabilir.